گروه فرهنگی قدس‌آنلاین/ آرش شفاعی: ترجمه همزمان از رمانی که احتمال فروش آن بالاست، در کشور ما شکلی فکاهه به خود گرفته است؛ یک کتاب در جهان منتشر می‌شود و بعد در عرض مدت چند روز بیش از 10 ترجمه از آن کتاب منتشر می‌شود، ترجمه‌هایی که اغلب نام مترجمانی گمنام را همراه دارند؛ برخی از کارشناسان دلیل اصلی این آشفته بازار را نپیوستن ایران به قانون کپی رایت می‌دانند؛ در این باره با دکتر محسن پرویز، داستان‌نویس، رئیس هیئت مدیره انجمن قلم ایران و معاون اسبق وزیر ارشاد گفت و گو کرده‌ایم.

قدس آنلاین: اجازه بدهید سؤالی را که شاید باید در آخر پرسید همین ابتدای صحبت از شما بپرسم؛ موضع خود شما در مورد مسئله پذیرش قانون کپی رایت چیست؟

پرویز: تصورم این است که اطلاعات کافی و دقیق از تبعات پیوستن به این کنوانسیون، هیچ وقت در اختیار کارشناسان این حوزه قرار نگرفته است. این مسئله به صورت اجمالی مطرح شده است اما اینکه پس از پذیرش، دایره تبعات آن تا کجا ادامه می‌یابد و چه اتفاقاتی برای کشور می‌افتد و مضرات و فواید آن، هیچ وقت مطرح نشده است. این هم اصلاً خوب نیست که ما مجبور می‌شویم از سر اضطرار و جبر کاری را انجام دهیم درحالی‌که زمانی که فرصت هست، می‌توانیم اطلاعات کارشناسی را تکمیل کنیم.

قدس آنلاین:  آیا در دوره‌ای که خودتان در وزارت ارشاد بودید تلاشی برای پر کردن این خلأ اطلاعات انجام دادید؟

پرویز: این مسئله جزو وظایف تعریف شده مجموعه معاونت فرهنگی نبود. ما در حاشیه و براساس مطالبی که مطرح می‌شد، به این مسئله می‌پرداختیم. باید قاعدتاً از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی مجموعه‌ای مشخص شود و برایش این مأموریت تعریف و تعیین شود که ابعاد مختلف حقوقی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ماجرا را کامل استخراج و تبیین کند و بعد، براساس اطلاعات دقیق و کامل تصمیم‌گیری شود، ولی اکنون تصور من این است که هیچ‌کدام از این اتفاقات نیفتاده است. این حرف را که باید به قانون کپی رایت بپیوندیم هم، اغلب کسانی که در نمایشگاه‌های کتاب خارج از کشور شرکت می‌کنند، مطرح می‌کنند. هرگاه که این بحث داغ می‌شود از همین جا شروع می‌شود، می‌گویند برای پرستیژ ایران خوب نیست که قانون کپی رایت را نپذیرفته و ایرانیان به عنوان کشوری که قانون شکنی می‌کنند، مطرح می‌شوند. این موقعیت مناسبی برای طرح این موضوعات نیست چرا که یک موضوع حاشیه‌ای است و نه یک بحث اصلی. یک نهاد رسمی باید این موضوع را بررسی کند.

قدس آنلاین:  در بحث‌هایی که مطرح می‌شود این گونه گفته می‌شود که پیوستن به قانون کپی رایت، اضطرار شدیدی برای ادبیات ایران دارد و تا زمانی که آن را نپذیریم بن بست‌ها گشوده نمی‌شود، این بحث را قبول دارید؟

پرویز: این موضع را که اصلاً قبول ندارم. برخی افراد این مسئله را خیلی بزرگ می‌کنند به گونه‌ای که این موضوع مشکلات شدیدی ایجاد کرده است. فرض کنید همین امروز این کنوانسیون و تعهداتش را بپذیریم، چه اتفاقی در فضای فرهنگی کشور می‌افتد؟ همه کارهایی که بعد از پیوستن به کنوانسیون می‌توانیم انجام دهیم، همین امروز هم می‌توانیم انجام دهیم. در روابط اجتماعی کسانی که با خارجی‌ها تماس پیدا می‌کنند ممکن است نوع ارتباط خارجی‌ها با آن‌ها کمی‌ متفاوت شود اما این مسئله اصلی ما نیست. استدلال‌ها را باید به صورت کامل مطرح کرد؛ اگر کسی مدعی است باید به کنوانسیون برن بپیوندیم باید استدلال‌هایش را عرضه کند تا بتوان بر آن اساس صحبت کرد.

قدس آنلاین: یکی از استدلال‌هایی که عنوان می‌شود، وضعیت بسیار بغرنج ترجمه در ایران است، یعنی اینکه به واسطه عدم پذیرش ترجمه همه می‌توانند هر متنی را به دست بگیرند و مجموعه زیادی از کتاب سازی‌ها به نام ترجمه شکل می‌گیرد.

پرویز: به نظر من این استدلال خیلی زشت است. کسانی که این استدلال را می‌کنند به صورت غیرمستقیم می‌گویند تا زمانی که فرنگی‌ها درباره ما تصمیم‌گیری نکنند، خودمان عرضه تصمیم گیری درباره مسائل را نداریم. اگر ما بخواهیم امر ترجمه را ساماندهی کنیم، می‌توانیم بدون پیوستن به کپی رایت هم در داخل کشور قانون تصویب کنیم. این مسئله با قوانین داخلی ما قابل حل است و اگر ما خودمان مسائل داخلی مان را حل نمی‌کنیم، نباید دست به دامن بیگانه شویم. کتاب‌سازی، رونویسی ترجمه از ترجمه‌های دیگر، سوءاستفاده از کتاب‌هایی که مورد استقبال قرار می‌گیرد، ترجمه‌های مکرر با استفاده از ترجمه‌های دیگر وجود دارد ولی همه این‌ها در داخل قابل حل است و نیازی نیست به ناشر خارجی پول و حق انحصار بدهیم.

قدس آنلاین: فرض کنیم ما قانون کپی رایت را پذیرفتیم تا زمانی که این روحیه کتاب سازی و جعل در ادبیات ما وجود دارد، چیزی حل می‌شود؟

پرویز:تنها اتفاقی که می‌افتد این است که انحصار در برخی ترجمه‌ها ایجاد می‌شود و در درجه اول کسانی که روابط قوی تری دارند می‌توانند با ناشران خارجی ارتباط برقرار کنند؛ اما در طولانی مدت که این مسئله جا بیفتد، ناشران خارجی این حق را به کسی واگذار می‌کنند که پول بیشتری بدهد و در نتیجه صاحبان سرمایه بیشتر، قدرت بیشتری پیدا کنند. تصور من این نیست که مشکلات داخلی ما حل شود. شاید چیزی که در این حوزه بیشتر مطرح شود، ترجمه معکوس است. خیلی از طرفداران پیوستن به کپی رایت می‌گویند با این امر، امکان ترجمه آثار ادبی از زبان فارسی بیشتر فراهم می‌شود که من این حرف را هم خیلی قبول ندارم. در حال حاضر هم اگر ما کارشناسان کافی در حوزه نشر داشته باشیم که بتوانند با ناشران بین المللی تعامل کنند و آثار خوب ایرانی را معرفی کنند، امکان ترجمه و نشر آثار برجسته ایرانی به زبان‌های بیگانه وجود دارد. البته ممکن است قانون کپی‌رایت این مسئله را چند درصدی تسهیل کند اما باید مضرات و فواید آن را در کنار هم دید. بحث دیگری که باید به آن توجه کرد این است که معمولاً وقتی بحث کپی رایت مطرح می‌شود، فقط به ادبیات توجه می‌شود درحالی‌که این قانون، قانون گسترده‌ای است. من به عنوان یک عضو هیئت علمی‌ سرکلاس می‌روم و برای تدریس یک اسلاید یا پاور پوینت آماده می‌کنم و برای این پاورپوینت از تصاویر برخی از کتاب‌ها استفاده می‌کنم. تقریباً همه استادان دانشگاه‌های ایران این کار را انجام می‌دهند. اگر ما به قانون کپی رایت بپیوندیم برای این کار باید از ناشران آثار اجازه بگیریم. اجازه گرفتن البته کار خوبی است ولی ساز و کاری برای این کار نداریم. همچنین نرم افزارهایی که استفاده می‌کنیم، نیازمند اجازه است و این بحث حیطه گسترده‌ای دارد. تمام ناشران دانشگاهی که کتاب‌هایی را افست و منتشر می‌کنند، درگیر این مسئله می‌شوند. این حجم آثار در قیاس با آثار ادبی که دائم مطرح می‌شوند، خیلی بیشتر است و همه آن‌ها را باید در کنار هم دید. بیشترین نگرانی من در این حوزه به آثار دانشگاهی و علمی‌ برمی‌گردد که ما استفاده‌های متنوعی از این آثار می‌کنیم و راهکاری هم برای اخذ مجوزها نداریم و حتی اگر هیچ هزینه اقتصادی هم نداشته باشد، نیرویی که گرفتن این مجوزها از کشور می‌گیرد، نیازمند این است که به این مسئله با شرایط خاصی ورود پیدا کنیم. 

قدس آنلاین: نشر ما با این ظرفیت نحیف زیر بار هزینه‌های ناشی از پذیرش کنوانسیون برن درباره قانون کپی رایت، دچار مشکل نخواهد شد؟

پرویز: برخی ناشران خصوصی ما از سال‌های دور بدون پرداخت هزینه، مجوز می‌گرفتند؛ خودشان با ناشران خارجی صحبت می‌کردند. برخی ناشران آثار پزشکی از سال‌های دور حتی قبل از انقلاب با ناشران مکاتبه می‌کردند و آن‌ها هم با توجه به اثرات دیگری که ترجمه به زبان‌های دیگر داشت و نکته مثبتی برای کتابشان بود؛ بدون دریافت پول این اجازه را می‌دادند یا مبالغ ناچیزی مطالبه می‌کردند اما بعد از مدتی که عمومی شود و قانون ملزم کند که باید مجوز بگیرند و مراجعات به ناشران خارجی زیاد شود، طبیعتاً این حالت باقی نمی‌ماند و مشکلات مالی و اقتصادی هم ایجاد می‌کند.

انتهای پیام/