گروه فرهنگی قدس‌آنلاین/ زهره کهندل: مجموعه مستند «روزهای آزادی» کاری از مرکز مستند بسیج رسانه ملی به نویسندگی و کارگردانی «وحید فرجی»، روی آنتن است. این مستند در ۱۰ قسمت به دخالت‌های سیاسی، نظامی و امنیتی آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم در نقاط مختلف جهان پرداخته که در اکثر موارد به تغییر حکومت‌های مردمی و پیدایش حکومت‌های سرکوبگر منجر شده است. در بسیاری از این موارد، بعد از دخالت آمریکا، کشورهای مورد نظر، درگیر جنگ داخلی و خشونت‌های قومی و مذهبی شدیدی شدند که به مرگ میلیون‌ها انسان منجر شده است.

اولین قسمت از مجموعه مستند «روزهای آزادی» به دخالت آمریکا در کشور گواتمالا و سرنگونی حکومت مردمی «جاکوبو آربنز» اختصاص داشت که از سه شنبه هفته گذشته از شبکه مستند و شبکه سه سیما پخش شد. وحید فرجی پیش از این، مستندهایی درباره استفاده آمریکا از تسلیحات ممنوعه در جهان ساخته که تأثیرات زیست محیطی و انسانی این تسلیحات را به تصویرکشیده است.

مستندهای «جنگ پنهان»، «تولد در زمین سوخته» و «خاطرات نارنجی» از این جمله است. با وی درباره مجموعه روزهای آزادی که به باور خودش نگاهی متفاوت به دخالت‌های آمریکا در کشورهای جهان دارد، گفت‌وگو کردیم که می‌خوانید:

 جرقه ساخت روزهای آزادی چطور زده شد؟

من پیش از این درباره آمریکا و سیاست‌های جنگ طلبانه آن کار کرده بودم و فضای ذهنی‌ام با این موضوعات آشنا بود. در این مجموعه می‌خواستم که به دخالت‌های آمریکا در کشورهای مختلف اشاره کنم که با جنگ، کودتا و تحریم بوده است. چند سال پیش که مناقشه ما با آمریکا بالا گرفت و قبل از آمدن ترامپ، این ایده به ذهنم رسید که به دخالت‌های آمریکا در کشورهای مختلف بپردازم. آمریکا در بسیاری از کشورهای دنیا، دخالت داشته، اما برخورد و مدل مواجهه‌اش با آن کشورها متفاوت بوده است. برای این مجموعه مستند ۱۰ کشور را انتخاب کردیم که در بازه زمانی کودتا علیه دکتر مصدق شروع می‌شد و تا جنگ ایران و عراق ادامه داشت. در این بازه زمانی شاهد دخالت‌های آمریکا به بهانه‌های مختلف در بسیاری از کشورهای جهان بودیم.

آمریکایی‌ها از کودتا، تحریم و جنگ اقتصادی تا ترور و مسائل مشابه استفاده کردند. این مجموعه مستند به واسطه تحقیق و جمع آوری آرشیو، کار منحصربه فردی است و به لحاظ زمانی و مکانی، تنوع خوبی دارد و کار متفاوتی است. در تلاش هایی که برای جمع آوری آرشیو داشتیم نمونه‌ای شبیه به این کار پیدا نکردیم.

 برای به دست آوردن آرشیو با چه محدودیت‌هایی مواجه بودید؟

تحقیقات و جمع آوری آرشیو، حدود دو سال زمان برد که بسیار سخت و طاقت فرسا بود. بخشی از آرشیوها را از وب سایت‌های مختلف خریداری کردیم. فرم اصلی کار، آرشیوی است با متنی که روایت می‌کند، امکان سفر به این کشورها به خاطر محدودیت زمانی و بودجه‌ای امکان پذیر نبود. سعی کردیم که مدل کار آرشیوی، جذاب و با تنوع تصویری باشد، از کمیک موشن هم استفاده کردیم تا کار از یکنواختی خارج شود. سعی کردیم که از روایت خطی هم فاصله بگیریم و فرم کار، شکل داستانی داشته باشد. ریشه‌های حضور آمریکا در این کشورها را به طور دقیق بررسی کردیم که در برخی کشورها هم آمریکایی‌ها آن کشور را از دست یک استعمارگر اروپایی تحویل گرفته است. 

 در این مجموعه مستند به کدام کشورها پرداخته شده است؟

نام این کشورها به لحاظ توالی زمانی، گواتمالا، کنگو، ویتنام، کوبا، اندونزی، شیلی، آمریکای مرکزی (شامل السالوادور و نیکاراگوئه)، پاناما، افغانستان و عراق است یعنی از سال ۱۹۵۳ میلادی تا سال ۲۰۰۳ (جنگ عراق) به دخالت‌های آمریکا در این ۱۰ کشور پرداختیم.

 چرا به ماجرای دخالت‌های آمریکا در ایران نپرداختید؟

فکر کردم که بیننده ایرانی درباره این ماجرا اطلاع دارد و تا حدی آشناست. مثلاً در قسمت اول به ماجرای دکتر مصدق اشاره کوتاهی داشتم. طی مدت ۳۵ دقیقه مستند، شاید نتوانیم اطلاعات خاصی به بیننده درباره دخالت‌های آمریکا در ایران بدهیم که او این اطلاعات را نداشته باشد. از طرفی حس کردیم که بیننده ایرانی از دیگر کشورها اطلاع کمتری دارد و تصورغالب این است که فقط کشور ما دارای روابط تنش‌آمیز با آمریکاست در حالی که آمریکا همین رفتار را به اشکال مختلف در دیگر کشورها هم دارد. بیننده ایرانی بایستی بداند که آمریکا با چه بهانه هایی، کشورهای مختلف را با جنگ، کودتا و تحریم تهدید می‌کند. آنچه در این مجموعه مستند پررنگ است منافع اقتصادی شرکت‌های آمریکایی است که به هر شکلی باید تأمین شود. سعی کردیم در این مجموعه روی مواردی غیر از ایران کار کنیم، البته این ۱۰کشور، کافی نیست و شاید لازم باشد که ۱۰ قسمت دیگر هم در این باره ساخته شود. 

 یعنی روزهای آزادی ۲ هم قرار است ساخته شود؟

ممکن است، اما خیلی کار سخت و طاقت فرسایی بود، بر خلاف آنچه که تصور می‌شود کار آرشیوی، کار راحتی باشد، اما بسیار سخت بود چون تحقیقات گسترده‌ای می‌خواست و بسیاری از منابع به زبان‌های انگلیسی، اسپانیایی و فرانسوی بود. مجموعه روزهای آزادی، منبع ارزشمندی از نظر آرشیوی است. این مجموعه برای کسانی که در حوزه روابط بین‌الملل کار می‌کنند، منبع بسیار خوبی است. هر قسمت چکیده چند کتاب و مستند است که در یک برنامه ۳۵ دقیقه‌ای خلاصه شده است، فیلم‌ها و اسناد را با دقت انتخاب کردیم، به طوری که اگر این فیلم در همان کشورها پخش شود، کسی نتواند از آن ایراد بگیرد.

 این مجموعه قابلیت پخش بین‌المللی هم دارد؟

متأسفانه به دلیل عدم پایبندی به قانون کپی رایت در کشورمان، شاید قابلیت پخش بین‌المللی را ندارد. جالب است بدانید شبکه پرس تی وی که تمام آرشیوش را با قانون کپی رایت تهیه می‌کند، اما یک دقیقه هم به ما فیلم نداد. کاملاً شبیه ارث پدری با آرشیوشان برخورد کردند. اگر پرس تی وی پای کار می‌آمد و فیلم با آرشیو کپی رایت استفاده می‌شد، قابلیت پخش بین المللی داشت. با وجود اینکه از طریق شبکه مستند نامه‌نگاری کردیم اما شبکه پرس تی وی با ما همکاری نکرد. کمتر از ۵ درصد از آرشیو این مجموعه از فیلم‌های شبکه مستند استفاده شد و ۹۵ درصد دیگر را یا دانلود کردیم یا از وب سایت‌های مختلف خریدیم که مبلغ قابل توجهی را هم پرداخت کردیم. بهار سال گذشته بخش قابل توجهی از آرشیو را جمع‌آوری کردیم و فیلم‌ها را گرفتیم. با شرایطی که این مجموعه دارد، امکان پخش خانگی را خواهد داشت اما امکان پخش تلویزیونی را ندارد.

 از زمان پخش مستند راضی هستید اینکه مستند در روزهایی که به نام استکبارستیزی در تقویم کشورمان ثبت شده، پخش می‌شود؟

من با این زمان پخش موافق نیستم چون شکل مناسبتی پیدا می‌کند. در این ایام برخورد با همه موضوعات، برخورد تبلیغاتی و احساسی است و بازخورد مناسبی ندارد. اگر برخورد منطقی با این مجموعه می‌شد، ایام ۱۳ آبان، زمان مناسبی برای پخش این مجموعه مستند نبود. اگر این فیلم، در ایامی پخش می‌شد که مناسبتی نبود شاید تأثیر بهتری داشته باشد، اما مدیران تلویزیون به دلیل برخورد مناسبتی که دارند، این زمان را برای پخش در نظر گرفتند در حالی که معتقدم اگر این آثار در فضای غیرمناسبتی و آرام پخش شود تأثیر بهتری دارد. در ایام مناسبتی، آن قدر هجمه برنامه‌های موضوعی زیاد است که بیننده را دلزده و رویگردان می‌کند. اگر این فیلم غیرمناسبتی پخش می‌شد، بیننده با حوصله بیشتری آن را می‌دید، اما اتفاق خوبی که برای این مجموعه رخ داده این است که دو شبکه پرمخاطب سه و مستند، این کار را پخش می‌کنند.

 به هرحال شبکه‌هایی همچون بی بی سی یا من و تو در این ایام بیکار ننشسته‌اند و مستندهایی می‌سازند؟

ببینید، برای برخی از موضوعات، مناسبت تقویم نباید تعیین کننده باشد بلکه اتفاقات روز، اثرگذار است. ما این مجموعه را هفتم مرداد ماه امسال تحویل دادیم، دقیقاً در روزهایی که تحریم‌های جدید آمریکا شروع شده بود. نظرم این بود که این فیلم، آن زمان پخش می‌شد. خروج ترامپ از برجام، اتفاق مهم زمانه بود و آن زمان بایستی پخش می‌شد چون ما آماده بودیم و حدس ما خروج آمریکا از برجام بود به همین دلیل سعی کردیم که کار را به همان زمان برسانیم. به نظرم آن موقع تأثیرش بیشتر بود تا اجازه بدهیم که اثر خروج آمریکا از برجام خودش را نشان دهد. مثلاً در مستند شیلی، تحریم‌های وحشتناک آمریکا را نشان دادیم. ما نباید منتظر باشیم که من و تو و بی بی سی فیلمی بسازند که جوابشان را بدهیم بلکه ما باید فیلمی بسازیم که آن‌ها جواب ما را بدهند، نباید موضع انفعالی داشته باشیم که آن‌ها فیلم بسازند تا ما پاسخ دهیم. ما باید در حوزه رسانه یک قدم جلوتر باشیم، نباید منتظر مناسبت‌های تقویمی بود و اگر زمان پخش یک مستند است بایستی بی‌خیال تقویم و بیلان کاری شد. وقتی تهیه کننده و کارگردان پیشنهاد زمان پخش می‌دهد بایستی حداقل اعتماد را به او داشته باشند. الان که موضوع اربعین در صدر اخبار است، چنین کارهایی کمتر دیده می‌شود و این از آفت‌های برخوردهای مناسبتی با این کارهاست.

 در پایان اگر نکته‌ای هست، بفرمایید.

امیدوارم که این کار دیده شود چون در این فرم، کار کمتر تولید شده است. این مجموعه تا ۱۶ آبان ماه ساعت ۱۸ از شبکه سه و ساعت ۱۹ از شبکه مستند پخش می‌شود و امیدوارم در آینده شبکه‌های دیگر نیز آن را بازپخش کنند چون از این زاویه، کمتر مستندی ساخته شده که این قدر جزئی نگر و دقیق رفتارهای آمریکا را در مدت پنج، شش دهه بررسی کند.

دیدن این فیلم نه فقط از نگاه جمهوری اسلامی بلکه از نگاه یک آدم ملی گرا هم می‌تواند کمک کند تا در تصمیم گیری‌های جمعی نسبت با آمریکا، هوشیارتر شویم.

آمریکا، حداقل ۱۰۰ سال است که به خاطر منافع خودش دارد کار می‌کند و رفتارهای مشابه این را با دیگر کشورها داشته است. دو سال همراه با یک تیم ۱۰ نفره تلاش کردیم و بالای ۱۰ هزار صفحه مطلب خواندیم و ترجمه کردیم تا این مستندها را بسازیم.

این مجموعه پشتوانه تحقیقاتی عمیق و وسیعی دارد و تمام تلاش ما این بوده که در زمانی کوتاه با زبانی ساده و قصه‌گو، کار را تولید کنیم تا برای مخاطب عام هم دیدنی باشد.

انتهای پیام/