بلندترین شب سال تنها بهانه ای برای کنارهم قرار گرفتن اقوام و بیان خاطرات شیرین زندگی است که همراه به خواندن اشعار ایرانی خصوصا شعرهای حافظ و فردوسی است. 

یلدا در شهرهای مختلف کشور طبق آداب و رسوم خاصی برگزار می شود و موقعیت جغرافیایی و محصولات تولیدی در هر شهر و روستا باعث شده تا آدابی به این رسم کهن ایرانی افزوده شود تا مردم شبی به یادماندنی تر را طی کنند. 

شهرهای خراسان رضوی نیز از این موضوع مستثنی نیست و آداب و رسوم شب یلدا که از آن به عنوان«چله» یاد می شود در میان اقوام مختلف ساکن در این استان تفاوت هایی دارد که در نوع خود قابل توجه هستند و نسل به نسل منتقل شده اند تا بتوانند سنت های اجدای خود را حفظ کنند.

داستان های فردوسی زیر«کرسی»

از آنجا که هر میهمانی برای رفتن به شب نشینی در شب چله چراغی به همراه خود داشته است، به علت تعدد در چراغ ها عبارت چهل چراغ را برای این شب به کار می برده اند اصطلاح شب چله هم از همین شب چراغ به وجود آمده است.

یکی دیگر از سنت های مردمان خراسان در شب چله  برپایی«کرسی» و خواندن شاهنامه فردوسی در این شب است. در شب چله بازگویی خاطرات، بازخوانی افسانه‌ها، خواندن متون منظوم و منثور همچون خواندن شاهنامه فردوسی و قصه‌هایی که در بین مردم عامه از جایگاه خاصی برخودار بوده مانند داستان امیر ارسلان نامدار بیان می‌شود. این سنت نسل به نسل و سینه به سینه محفوظ مانده و همچنان رنگ و بویی خاص دارد. 

خراسانی‌ها معتقدند که در شب چله، باید از میوه‌هایی با خواص ویژه‌ استفاده کرد تا در سال آینده خواص آن‌ها در بدن باقی بماند. میوه‌های مصرفی در این شب دارای خواص و مزایای خاصی هستند و در حکم واکسنی برای پیشگیری از بیماری و به ویژه سرما خوردگی استفاده می‌شوند.

این میوه‌ها شامل هویج، گلابی، انگور، پرتقال، سیب، انار، زیتون سبز، خربزه و هندوانه، لبو یا چغندر پخته، شلغم پخته، پختیک یا لبوی خشک است. همچنین در این شب از انواع تنقلات مانند انواع تخمه، برگه زردآلو، برگه هلو، گردو، کشمش و بادام  استفاده می‌کنند.

مراسم سنتی کف زنی در جنوب خراسان

آیین سنتی «کف زنی» شب یلدا یکی از رسوم مردم شهرهای جنوب خراسان است که از گذشته در شهرهایی از جمله تربت حیدریه و گناباد به انجام می رسد و مردم این منطقه از یلدا به عنوان  «چله خرد یا کوچک» است که چله بزرگ از روز اول زمستان به مدت ۴۰ روز ادامه خواهد داشت.

اهالی خراسان معتقدند با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را حس نمی‌کنند و ریش‌سفید خانواده در حالی که با چاقو هندوانه را می‌برد می‌گوید: بلایای خودمان را امروز بریدیم.

در این مناطق علاوه بر پخت حلوا سفیدجوزی، برگزاری مراسم کف زدن نیز انجام می شود و در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به «بیخ» مشهور است، بعد از آنکه  پوستش گرفته و جدا شده چندبار آن را در مقداری آب می جوشانند و سپس در یک ظرف بزرگ ریخته و اعضای خوانده دور هم می نشینند و آن را هم می زنند تا کف کرده و بعد به عنوان شیرینی می خورند. 

نقالی خوانی در شمال خراسان

نقالی خوانی، خواندن ترانه‌های بومی، با مضامین امید، صمیمیت یا عاشقانه، در کنار نوازندگان از جمله آیین‌هایی است که بیشتر در میان کردهای خراسان «کرمانج» مرسوم بوده و در این مراسم قرائت اشعار «جعفرقلی» شاعر کرمانج، خوانندگی و نوازندگی با موضوع شب و تاریکی انجام می شود. 

بردن «شب چلگی» برای عروس ها

از سنت‌های کهن شب یلدا، چله بردن برای خانواده عروس است. رسم چله بردن یعنی در این شب برای عروسی که هنوز به خانه خود نرفته است، از طرف خانواده داماد تحفه‌ای برده می‌شود زیرا آن‌ها اعتقاد دارند که این تحفه در شب یلدا موجب برکت در زندگی آینده عروس و داماد می‌شود.

چله بردن به اینگونه است که خانواده داماد هدایا، انواع میوه‌ها، انواع خشکبار، شیرینی و گردنبند یا دستبندی را فراهم می‌کند و آن‌ها را بر روی سینی‌های بزرگ مسی تزئین می‌کند. قبل از غروب آفتاب خانواده داماد این تحفه را به همراه نواختن دف به خانه عروس می‌بردند و شب را میهمان خانواده عروس می‌باشند.

اصطلاحاً به این سینی مسی پر از تحفه «خونچه» می‌گویند و طبق‌های هدیه معمولاً از جنس مس هستند و روی آن با سفره‌های قرمز گلدوزی شده پوشانده شده‌اند و پر از ظرف‌های میوه، قواره‌های پارچه، خشکبار، کله قند، شیرینی و دستبند یا گردن بند برای عروس می‌باشند و همگی با نوارهای رنگی و گل تزیین شده‌اند.

در قدیم مردان این خوانچه‌ها را بر سر گذارده و با شادی و پایکوبان راهی خانه عروس می‌شدند وخانواده دختر به پاس قدردانی، قطعه پارچه‌ای یا لباسی‌ برای خانواده داماد، در سینی خالی شده هدایا می‌گذارند. 

منبع : مهر

انتهای پیام