باید منصفانه پذیرفت که با وجود نبود بسیاری از زیرساخت‌های مرتبط با این حوزه و با وجود محدودیت‌هایی که در شهر مشهد برای اجرای بسیاری از پروژه‌های مرتبط با شهر هوشمند داریم، این زمینه کاری، یکی از پرشتاب‌ترین بخش‌های تغییر روند در شهرداری مشهد در دهه اخیر و به صورت خاص در دو سال گذشته مدیریت شهری به حساب می‌آید.

 اگر چه در ایران و به صورت خاص در مشهد، هنوز فاصله زیادی با آنچه درادبیات مدیریت شهری به نام «شهر هوشمند» نامیده می‌شود داریم و خوش‌بینانه می‌توان گفت که از ۶ پایه اساسی مدل کلاسیک شهر هوشمند، تنها گام‌های کوچکی در دوپایه حمل و نقل هوشمند و حکمرانی هوشمند تاکنون برداشته‌ایم، با وجود اینکه در فاز اجرایی شدن و عمومی شدن خدمات شهر هوشمند، هنوز نتوانسته‌ایم از مرحله مقدماتی طراحی سامانه‌های جامع اطلاعاتی که از الزامات یک شهر الکترونیک است! عبور کنیم و با وجود اینکه سرعت تغییرات ما نسبت به سرعت تغییرات در نرم‌افزارها و سخت افزارهای مرتبط با شهر هوشمند در مدیریت شهری در دنیا، هنوز بسیار پایین است، اما باید منصفانه پذیرفت که با وجود نبود بسیاری از زیرساخت‌های مرتبط با این حوزه و با وجود محدودیت‌هایی که در شهر مشهد برای اجرای بسیاری از پروژه‌های مرتبط با شهر هوشمند داریم، این زمینه کاری، یکی از پرشتاب‌ترین بخش‌های تغییر روند در شهرداری مشهد در دهه اخیر و به صورت خاص در دو سال گذشته مدیریت شهری به حساب می‌آید.

هشتمین نمایشگاه شهر هوشمند مشهد که در هفته گذشته و با همت معاونت برنامه‌ریزی شهرداری برگزار شد، ویترین تمام نمایی از تمام داشته‌ها و نداشته‌های مدیریت شهری برای پیاده‌سازی شهر هوشمند بود که برگزاری آن به صورت تعاملی، زنده و کاملاً متفاوت با ادوار گذشته (به لحاظ فرم و محتوا) جزو نقاط قوت این نمایشگاه به حساب می‌آمد. با علم به اینکه کارهای زیر ساختی زیادی برای شهر هوشمند در مشهد در پیش داریم، شاید ذکر عناوین ۶ پیشنهاد کوچک برای برخی پروژه‌های فوریت‌دار و روی زمین مانده شهر الکترونیک در مشهد خالی از لطف نباشد. تفصیل این پیشنهادها قاعدتاً در مجال این یادداشت نیست و می‌تواند در یک فضای آکادمیک مثل مرکز تازه تأسیس نوآوری شهری اتفاق بیفتد.

۱- اصل بر این است که تمامی اطلاعات قابل دسترس توسط مدیران شهری (از تمامی سنسورهای بالقوه و بالفعل جمع آوری اطلاعات در سطح شهر) باید به صورت عمومی و با دسترسی کامل برای تمامی شهروندان منتشر شوند، مگر اینکه به صورت مصداقی و موردی، بخشی از اطلاعات شامل درجه بندی‌های امنیتی و حفاظتی خاص قرار گیرند. از این حیث، با وجود همه تلاش‌هایی که صورت گرفته، وضعیت فعلی سامانه‌هایی چون سامانه Open data، سامانه Open API و سامانه SDI شهرداری مشهد، شرایط مناسبی ندارد. در بسیاری از موارد، اطلاعات ساده و کاملاً مفید و قابل استفاده‌ای که حتی بعضاً در سایر معاونت‌های شهرداری مشهد مثل معاونت فرهنگی و یا معاونت خدمات شهری وجود داشته و دارد، در دسترس مدیران سامانه در معاونت برنامه‌ریزی قرار نگرفته و اساساً مدیران سامانه خبری از وجود آن‌ها نداشتند، چه رسد به تحقیقات و پایان نامه‌های موجود در دانشگاه فردوسی و غیره. تقریباً در تمامی سامانه‌ها، امکان گزارش گیری‌های تخصصی و تحلیلی، که قابل استفاده برای فضاهای دانشگاهی و نرم‌افزارهای تخصصی تحلیل اطلاعات است، وجود ندارد و این امر، منوط به نامه‌نگاری فیزیکی و موردی به داخل شهرداری شده است، این در حالی است که سامانه‌های مشابهی حتی با حساسیت بالاتر در فضای مجازی وجود دارند که مسئله اعتبار سنجی مشتریان دانش را به راحتی حل کرده‌اند و این مسئله به صورت ساده‌ای قابل رفع است. نتیجه ادامه این وضعیت، چیزی جز انتشار برخی اطلاعات کم فایده، غیرقابل استفاده و کم خطر برای ناکارآمدی‌های موجود در شهرداری نخواهد بود و قاعدتاً در پی آن، نتیجه‌های مترتب بر شفافیت به بار نخواهد نشست.

۲- بخش قابل توجهی از اطلاعات زمان واقعی موجود در شهرداری مشهد (اطلاعات حمل و نقل، برخی شاخص‌های شهرسازی، سیاست‌های تخفیفی مقطعی و زمان‌دار و...) می‌توانند به صورت وب سرویس‌های قابل دسترسی در اختیار عموم و یا مجموعه‌ای از افراد اعتبارسنجی شده قرار بگیرند و حتی می‌توان با استفاده از نسخه‌های دارای رزولوشن قوی‌تر از اطلاعات و یا در اختیار قرار دادن برخی اطلاعات تحلیل شده، درآمدزایی مناسبی هم از استفاده کنندگان از این سرویس‌ها داشت که هم اکنون وجود ندارد.

۳- برخی استارتاپ‌های موجود در نمایشگاه (به عنوان مثال استارتاپ‌های مرتبط با زنجیره گردشگری و تأمین خدمات شهری)، یا ایده جذاب نظارت هوایی بر تغییرات کالبدی حریم مشهد، از قابلیت مناسبی برای اجرایی شدن در شهرداری مشهد و سازمان‌های تابعه برخوردار هستند، احتمالاً برخی طرح‌های ارائه شده در مرکز نوآوری شهری هم چنین قابلیتی خواهند داشت. مشکل بزرگ در باب این ایده‌ها (که در ادوار گذشته هم سبب ناکارآمدی مجموعه ایده‌پردازی در مشاوران جوان شده بود)، ندیدن یک سازوکار مناسب برای اجرایی شدن این ایده‌ها در بخش مربوطه در شهرداری است. سازوکار موجود در شهرداری مشهد، که تنها مبتنی بر ابلاغ کتبی معاونت و دستور از بالاست، تنها ممکن است به صورت موردی و مصداقی قدرت اجرایی شدن را برای برخی ایده‌ها ایجاد کند و عملاً تغییری در روندهای واقعی حوزه‌های گردشگری و حمل و نقل ایجاد نخواهد کرد، اگر نخواهیم سازوکارهای اداری مدیریت دانش را در این بخش‌ها عملیاتی کنیم.

۴- در باب کارت شهروندی و باشگاه مشهدی‌ها، فرایندهای تشویقی و انگیزشی بسیار ناکافی به نظر می‌رسند و اساساً جذابیتی برای عضویت عموم مردم ندارند. با طراحی یک سیستم انگیزشی مناسب و اتصال آن به سازوکارهایی که مردم در آن‌ها تبادل مالی با شهرداری دارند از جمله الیت، انواع و اقسام عوارض ساختمانی و اعمال تخفیف‌های خاص در استفاده از خدمات مختلف تجاری-فروشگاهی-تفریحی شهری می‌توان امیدوار بود که طرح باشگاه شهروندان، از قالب فانتزی وانتزاعی موجود خارج و همچون من کارت، استفاده عمومی پیدا کند.

۵- طرح الکترونیکی کردن کامل فعالیت‌های اداری مناطق شهرداری و زیر بار رفتن نوبت به نوبت تمام مناطق در یک برنامه زمان بندی اجباری، یکی از تغییرات مهم در سازوکارهای اداری شهرداری است که با وجود هزینه‌هایی که خواهد داشت، باید با تدبیر و به سرعت در دوسال آینده اجرایی شود و زیرساخت‌های آن هم تا حد زیادی موجود است. عمومی کردن، طراحی ساده نظامات الکترونیکی و طراحی یک نظام آموزشی ساده برای استفاده مردم عادی از سامانه شهرداری الکترونیک از ضروریاتی است که اگر از آن غفلت شود، منجر به گرم شدن بازار واسطه‌ها و دلالان شهر الکترونیک و افزایش بروکراسی با الکترونیکی شدن شهرداری خواهد شد!

۶- شفافیت، تنها ارائه اطلاعات به صورت خام و فله‌ای نیست. قطعاً این سبک از اجرای سامانه‌های شفافیت، نه تنها کمکی به افزایش اعتماد و کاهش فساد نمی‌کند، بلکه از آنجا که پوششی برای فسادها و ناکارآمدی‌های عمیق می‌گردد، در میان مدت می‌تواند به افزایش فساد هم منجر شود! سامانه فاش، ممکن است تنها برای شروع کار مناسب جلوه کند؛ اما این سبک از قراردادن اطلاعات بودجه و قراردادها قطعاً مسیر مناسبی برای شفاف‌سازی عملکرد در ادامه مسیر نیست، اگر چه نمونه سامانه شفافیت شهرداری تهران نمونه قابل دفاع تری از حیث بودجه و قراردادهاست، اما نمونه‌های بسیار قابل قبولی در دنیا وجود دارد که می‌تواند مبنای بازطراحی سامانه شفافیت شهرداری مشهد قرار بگیرد.

منبع: روزنامه قدس

انتهای پیام/