محمود مصدق/
سیلاب‌های اخیر که بخش‌های گسترده‌ای از شمال، غرب و جنوب کشور را به کام خود کشیده، بیش از هر زمانی کارآمدی سازمان مدیریت بحران را زیر سؤال برده است. به طوری که این روزها بسیاری از مردم، کارشناسان و حتی مسئولان بر این باورند که این سازمان توان و کارایی لازم را بر مقابله با بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی ندارد و برنامه‌ریزی کلان برای مدیریت در حوادث غیرمترقبه و بلایای طبیعی موضوعی اجتناب‌ناپذیر است.
اما براستی سازمان مدیریت بحران برای مدیریت بحران سیلاب‌های اخیر چه کاری می‌توانست انجام دهد که انجام نداده است؟ اگر در راستای هدف یاد شده ضعیف عمل کرده است این ضعف کارآمدی ریشه در چه عواملی دارد و سرانجام اینکه برای مدیریت مناسب بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی احتمالی چه باید کرد؟
* مدیریت سیلاب نداریم؛ مدیریت بحران سیلاب داریم
محمود شفاعی بجستانی، استاد دانشکده آب دانشگاه شهید چمران اهواز در پاسخ به پرسش قدس می‌گوید: سیل یک پدیده تکرار شدنی و خیلی تخصصی است که فقط بحران اجتماعی ایجاد نمی‌کند، بلکه خسارت‌های جانی و مالی زیادی به بار می‌آورد، البته تقریباً راه حل‌های مقابله با سیلاب هم مشخص است.
وی هر چند مدیریت سیلاب‌ها را در استان خوزستان با توجه به رهاسازی حساب شده آب سدها، در مجموع خوب ارزیابی می‌کند اما می‌گوید: البته در سیلاب‌های شیراز و گلستان به دلیل شدت بارش‌ها و کوتاه بودن زمان انتقال سیل از بالا دست به پایین دست، نمی‌شد کار زیادی انجام داد مگر این که از قبل پیش‌بینی می‌شدند و در راستای پیشگیری و مقابله اقداماتی انجام می‌گرفت.
وی با ابراز تأسف از اینکه در هیچ یک از دستگاه‌ها و بخش‌های مسئول برنامه‌ریزی برای آمادگی در مرحله پیش از بحران، اتفاق نیفتاده است، تصریح می‌کند: در مدیریت بحران وزارت کشور تخصص‌های مرتبط با سیلاب دیده نمی‌شود. در نتیجه آن‌ها سیل را از منظر دیگری مدیریت می‌کنند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در حال حاضر ما مدیریت سیلاب نداریم بلکه مدیریت بحران سیلاب داریم، تصریح می‌کند: یعنی منتظریم تا یک بحرانی اتفاق بیفتد بعد آن را مدیریت کنیم. به عبارت دیگر اکنون مدیریت بحران سیلاب ناقص است. در واقع بخش تخصصی مدیریت سیلاب و بخش پیش‌بینی‌ها دچار اشکال است. به همین دلیل نیاز است تا طرحی به منظور مدیریت جامع سیلاب توسط دولت تصویب شود.
*مدیریت بحران در پیشگیری ناموفق بوده است
اسدا... قاضی مرادی؛ عضو بازنشسته هیئت علمی بخش مهندسی رودخانه پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور هم معتقد است مدیریت بحران کشور در فضای درمان یا همان مهار سیلاب در هنگام وقوع در حد توانش خوب عمل کرده است، اما در فضای پیشگیری از بحران سیلاب‌ها مثل همه دستگاه‌ها ناموفق بوده است.
وی می‌گوید: جامعیت برخورد با موضوع سیلاب‌ها خیلی مهم است. یعنی در شرایطی که مدیریت بحران می‌توانست با احداث خاکریز، سدهای انفجاری و سدهای پاره سنگی که هزینه زیادی هم ندارد، مانع جریان سیلاب‌ها شود و یا آن‌ها را به تأخیر بیندازد؛ اما چنین نکرده چون پیش‌بینی نکرده است چنین سیلابی رخ می‌دهد اگر هم پیش‌بینی کرده باشد به دلیل نداشتن بودجه کافی قادر به اجرای برنامه‌ها نبوده است. یعنی سر نخ همه این‌ها به توسعه نیافتگی و قدرت ضعیف مالی کشور بر می‌گردد؛ بنابراین باید برای مدیریت بحران یک برنامه‌ریزی جامعی صورت گیرد.
*ساختار مدیریت بحران کشور باید عوض شود
دکتر امیر محمودزاده؛ رئیس پژوهشگاه مهندسی بحران‌های طبیعی شاخص پژوه هم با اشاره به این که سیل یک پدیده کاملاً قابل پیش‌بینی و پیشگیری است به قدس می‌گوید: این سیلاب‌ها و خسارت‌های ناشی از آن نشان می‌دهد مباحث مرتبط با مدیریت بلایای طبیعی در اولویت‌های کشور قرار ندارد.
وی با اشاره به اینکه کشور باید تفکر خودش را نسبت به حوزه یاد شده تغییر دهد و به جای بحث مدیریت بحران تفکر مدیریت ریسک را در پیش بگیرد، از به کار نگرفتن افراد متخصص در حوزه مدیریت بحران به عنوان بزرگ‌ترین مشکل فعلی این حوزه که قادر به ایده‌پردازی در وضعیت موجود نیست، یاد می‌کند و می‌گوید: باید ساختار کشور در حوزه مدیریت بحران عوض شود. در واقع کشور به یک وزارتخانه شرایط اضطراری نیازمند است. دلیلش هم این است که تمام سازمان‌ها، نهادها و تشکل‌های مردم نهاد مرتبط با امداد و نجات باید در هم ادغام شوند تا ساختار یکپارچه‌ای برای امداد و نجات کشور شکل بگیرد.
*درخواست برای تشکیل وزارت مدیریت بحران
غلامرضا پورحیدری؛ رئیس انجمن علمی مدیریت بحران ایران هم نیز چنین نگاهی دارد و به قدس می‌گوید: مدیریت بحران حوادث غیرمترقبه در ایران همچنان بر اساس رویه‌های قدیمی انجام می‌گیرد. یعنی بحران رخ می‌دهد بعد ما برای مدیریتش وارد عمل می‌شویم و مدیریت ریسک؛ به معنای پیش‌بینی ساختارهای مدیریتی، انجام مطالعات لازم و ترسیم نقشه مخاطرات و تهدیدات در هر منطقه در کشور ما جایگاهی ندارد به همین دلیل هر از گاهی با حوادث پیش‌بینی نشده، روبه‌رو می‌شویم.
وی با اشاره به اینکه مطابق قانون، ستاد مدیریت بحران به عنوان نهادی وابسته به وزارت کشور در سال ۱۳۸۶ و «به منظور ایجاد مدیریت یکپارچه در موضوع سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، ایجاد هماهنگی و انسجام در زمینه‌های اجرایی و پژوهشی، اطلاع‌رسانی متمرکز و نظارت بر مراحل مختلف مدیریت بحران و ساماندهی و بازسازی مناطق آسیب دیده» تشکیل شده است، می‌افزاید: اما این ستاد به دلیل کوچک بودن جثه‌اش و همچنین نداشتن قدرت و اختیارات کافی در عمل نمی‌تواند کار خاصی انجام دهد. در واقع ساختار مدیریت بحران دچار مشکل است و باید با یک برنامه‌ریزی اصولی این ساختار اصلاح شود به همین دلیل انجمن علمی مدیریت بحران از مدت‌ها پیش خواهان تشکیل وزارتخانه مدیریت بحران در کشور شده است تا این گونه بتوان به موقع بحران‌ها را پیش‌بینی و از بروز آن‌ها پیشگیری کرد و یا در صورت بروز، اثرات بحران را کاهش داد.
* در شرایط کنونی بود و نبود ستاد بحران تفاوتی ندارد
اما عباس پاپی‌زاده؛ عضو کمیسیون کشاورزی و نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی نگاه انتقادآمیزتری به مدیریت بحران کشور دارد تا جایی که چندی پیش در پاسخ به روزنامه ایران مبنی بر اینکه چرا رئیس سازمان مدیریت بحران پاسخگوی عملکرد ضعیف این سازمان نیست، گفته بود: «سازمان بحران کشوری که بودجه و امکانات در اختیارش نیست، بهتر است منحل شود.»
وی در همین راستا می‌افزاید: دولت به ستاد مدیریت بحران کشور روی کاغذ اختیاراتی داده، اما در عمل شاهدیم که این نهاد در بحث بودجه برای جبران خسارت آسیب‌دیدگان از حوادث و بلایای طبیعی و بسیج کردن دستگاه‌های مختلف هیچ اختیاری ندارد و در روال کنونی بود و نبود ستاد بحران تفاوتی ندارد.
نظر شما