کسری آصفی

بتازگی دولتمردان در اظهاراتی تأسف‌بار اذعان کردند که می‌خواهند سازوکارهای مشابه با اینستکس (INSTEX) را با کشورهای غیراروپایی راه بیندازند. ظریف؛ وزیر امور خارجه، انصاری؛ معاون اقتصادی وزیر امور خارجه و بعیدی‌نژاد؛ سفیر ایران در انگلیس از جمله کسانی بودند که این خبر را اعلام کردند. رسانه‌ دولت نیز در یادداشتی، از این اقدام به عنوان راهی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا یاد کرد.

این در حالی است که اولاً اروپا در همراهی با تحریم‌های آمریکا و برای اینکه تحریم‌های آمریکا را نقض نکند، اینستکس را راه‌اندازی نمود. طرح‌های اروپا برای دور زدن تحریم‌ها از سطح بانکی به کانال مالی در قالب SPV نزول کرد و سپس با چند ماه تعلل در راه‌اندازی، یک سازوکار پایاپای و اتاق تسویه را تحت عنوان INSTEX ثبت نمود که هنوز هم راه‌اندازی نشده است و معلوم نیست چه زمانی این اتفاق بیفتد.

دوم اینکه طرف‌های همکار با ایران نسبت به اروپا، همراهی بسیار بیشتری دارند و می‌توان مکانیزم‌های قوی‌تر و با ظرفیت بیشتری را حاکم کرد؛ اینستکس ضعیف‍‌ترین مدل از تسویه تجاری است، به جای اینکه یک شرکت تسویه برای تهاتر راه‌اندازی شود، می‌توان روابط بانکی را تشکیل داد و تقویت کرد. هم‌اکنون با بعضی از کشورها، توافق‌های بانکی به تصویب و امضا رسیده است. به عنوان مثال، بر اساس اعلام همتی قرار است بانک مرکزی ایران حساب‌های یورویی و دیناری در عراق داشته باشد و مبادلات گاز و نفت با این حساب‌ها انجام شود. علاوه بر این روسیه و ترکیه نیز اعلام کرده‌اند تمایل دارند با ایران پیمان پولی دو جانبه منعقد کنند، اما بانک مرکزی و دولت پیگیری جدی در این رابطه نکردند.

سوم اینکه هم‌اکنون سازوکارهای تهاتری با بعضی از کشورها وجود دارد که ظرفیت آن بسیار بیشتر از اینستکس است. به عنوان مثال در 15 آبان ماه سال 97، خبرگزاری یونهاپ کره‌ جنوبی خبر از سفر تیمی از مقامات این کشور درست پیش از اعلام معافیت‌های تحریمی توسط آمریکا به ایران داد که در این سفر، این تیم با عراقچی دیدار داشته و توافق شد مکانیسم تراکنش‌های تجاری دو جانبه بر پایه‌ ارز کره‌ جنوبی (وون) از طریق حساب‌های بانک مرکزی در دو بانک کره‌جنوبی به نام ووری بانک (Woori Bank) و بانک صنعت کره‌ جنوبی (IBK) دوباره راه‌اندازی شود. علاوه بر این، مشابه با مکانیزم کره‌ جنوبی که تهاتر و تسویه بر پایه تبادلات بانکی است، روابط عمومی بانک مرکزی در تاریخ 10 دی 97 اعلام نمود که در دیدار سفیر هند با رئیس بانک مرکزی، مکانیزم مالی بین دو کشور آماده شده و دو کشور بر اساس معافیت دریافتی دولت هند، فعالیت تجاری و بانکی خود را در روزهای آتی انجام خواهند داد. علاوه بر هند و کره‌ جنوبی، بانک کونلون چین نیز هم‌اکنون به روابط بانکی خود با ایران ادامه می‌دهد.

دولت سازوکاری را الگوی گسترش روابط مالی خود قرار داده که تاکنون اجرا نشده و از طرف دیگر با اذعان مقامات اروپایی قرار نیست تحریم‌ها را دور بزند و مقام معظم رهبری در سخنرانی خود در نوروز 98 آن را «شوخی تلخ» اروپایی‌ها قلمداد کردند. خطر بزرگ این است که سازوکارهای مد نظر دولت، ذیل نظارت اینستکس اروپایی‌ها شکل بگیرد که در این صورت شاهد تسلط اروپا بر همه تعاملات خارجی کشورمان خواهیم بود. دولت برای مقابله با تحریم‌ها و خنثی سازی اثر آن‌ها باید به ایجاد روابط دو جانبه بانکی با کشورهای مختلف اقدام کند.