آرش خلیل‌خانه/

رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشورمان دیروز بصراحت گفت که اگر نفت ایران از تنگه هرمز عبور نکند حتماً نفت دیگر کشورها نیز از این تنگه عبور نخواهد کرد.

اشاره سردار سرلشکر باقری به تصمیم دولت آمریکا در تمدید نکردن معافیت خرید نفت ایران برای هشت کشور معاف شده و وعده عربستان سعودی و امارات برای جبران نفت ایران در صورت قطع صادرات کشورمان است.

سرلشکر باقری با بیان اینکه در این خصوص مقامات بالاتر صحبت کرده و ما مجری این دستورات هستیم، افزود: البته ما قصد بستن تنگه هرمز را نداریم مگر اینکه اقدامات دشمنان به جایی برسد که مجبور شویم و چاره‌ای جز این وجود نداشته باشد. تا همین دیروز نیز ناوهای آمریکایی موظف به پاسخگویی به پرسش‌های سپاه پاسداران در مورد تنگه هرمز بودند و آنان می‌دانند که امنیت این تنگه نیز بر عهده کیست.

این لحن و این خط و نشان در مورد تنگه هرمز برای نخستین بار نیست که این گونه عریان و با زبان تهدید مطرح می‌شود. اگر چه بیان آن از سوی یکی از ارشدترین مقامات نظامی کشور اتفاق قابل تأمل و مهمی است.

برگ برنده روزهای اوج بحران

همین هفته گذشته حسن روحانی در جلسه هیئت دولت با لحنی تند و عتاب‌آمیز کشورهایی همچون عربستان و امارات را به دلیل ابراز علنی دشمنی با ایران و پیامشان به آمریکا در مورد فشار بر ایران و وعده تأمین جایگزین نفت کشورمان در بازار جهانی مورد شماتت قرار داده و آن‌ها را تلویحاً نمک‌نشناس توصیف کرد.

رئیس‌جمهور به حکومت‌های این کشورها گفت: چطور به ترامپ می‌گویید که اگر صادرات نفت ایران را به صفر برسانید ما آن را جبران خواهیم کرد؟ آیا از تبعات این حرف خود آگاه هستید؟

روحانی حدود یک سال پیش هم در واکنش به تهدیدهای اولیه ترامپ در مورد قطع صادرات نفت ایران، در سوئیس گفته بود که آمریکایی‌ها معنی این حرف را نمی‎‌فهمند، چرا که اصلاً معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود، اگر شما توانستید این کار را بکنید تا نتیجه‌اش را ببینید.

سابقه این تهدید اما از این هم قدیمی‌تر است و به مناقشه‌های نظامی و امنیتی در اوایل دوران دفاع مقدس در دهه 60 باز می‌گردد.

در واقع نخستین بار اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس وقت مجلس و نماینده امام(ره) در شورای عالی دفاع، در مهر ۱۳۶۲، در نماز جمعه تهران، درباره بستن تنگه هرمز سخن گفت و اظهار داشت: ما با کشتی‌هایمان تنگه هرمز را نمی‌بندیم ما یک دیوار آتش درست می‌کنیم با توپ‌های ۱۳۰ که خودتان می‌دانید چقدر داشته‌ایم. ما وقتی که روزی دو بار روی تنگه هرمز آتش درست کنیم در خود بندرعباس اگر ما توپ‌های ۱۷۵ میلیمتری را که ۴۸ کیلومتر برد دارد بگذاریم و گلوله‌هایش را وسط تنگه بیندازیم چه کسی می‌تواند از آن تنگه عبور کند؟ ما تنگه هرمز را با کلاشینکف هم می‌توانیم ببندیم....

با پایان یافتن جنگ تحمیلی، تهدید بستن تنگه هرمز تا حدودی به بایگانی سپرده شد تا اینکه دوباره در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد بارها مقامات وقت سیاسی و نظامی این موضوع را مطرح کردند. اگرچه پیش از آن مقامات نظامی ایران چند باری این تهدید را بر زبان آورده بودند اما آن زمان غرب تهدید ایران به بستن تنگه هرمز را جدی گرفت که در سال 1390 از زبان محمدرضا رحیمی، معاون اول وقت رئیس دولت دهم غرب به بستن این تنگه راهبردی تهدید شد.

تهدیدی که جدی گرفته می‌شود

حالا اما این مناقشه و بالا گرفتن مجدد آن در روزهای اخیر در کانون توجه رسانه‌ها و محافل سیاسی و دیپلماتیک قرار گرفته است. اینکه چنین تهدیدی تا چه حد عملی است و چه عواقبی خواهد داشت؟ در تلاش برای پاسخ به این پرسش، بیش از همه اما رسانه‌های غربی و عربی به دنبال آن بوده‌اند تا آن را غیرممکن جلوه دهند.

شبکه بی‌بی‌سی در همین راستا با اشاره به پاسخ رسمی مارتین دمپسی، فرمانده وقت ستاد مشترک ارتش آمریکا در سال 1390 در واکنش به تهدید معاون اول رئیس‌جمهور وقت ایران اشاره کرده و آورده است: بله! براساس گفته‌های مقام‌های نظامی آمریکا، ایران می‌تواند تنگه هرمز را مسدود کند اما به صورت محدود.

دمپسی آن زمان همچنین گفته است که ایران روی قابلیت‌هایی کار کرده که می‌تواند تنگه هرمز را ببندد و ما نیز روی قابلیت‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌ایم تا بتوانیم تنگه را باز کنیم.

بدیهی است که قابلیت‌های ایران در این سال‌ها بویژه در حوزه موشکی و دریایی بسیار دگرگون شده و جهش یافته، اما آیا تهدید به بستن تنگه هرمز یا قطع جریان صادرات نفت از این تنگه یک تهدید فیزیکی است؟

به نظر می‌رسد وقتی حتی یک تهدید لفظی در این باره یا هشدار در مورد کاهش و قطع صادرات نفت دیگر کشورهای پیرامون خلیج فارس بازارهای نفتی را تکان می‌دهد و جهان را به بحث وامی‌دارد، ابزارها برای عملی کردن این موضوع فراتر از هر ابزار نظامی است، چه به تعبیر هاشمی رفسنجانی کلاشینکف باشد یا موشک‌های پیشرفته امروز ایران یا مین‌های دریایی.

نبض هارتلند در دستان ایران

امروزه ایران براحتی حتی با ابزارهای قانونی از آنجا که سپاه نظارت بر تردد کشتی‌ها و امنیت تنگه هرمز را در اختیار دارد می‌تواند با سختگیری‌های قانونی و نظارتی بر عبور کشتی‌ها اقدامات ایذایی متقابل را در دستورکار قرار دهد.

یک کارشناس ارشد مسائل راهبردی منطقه در این باره می‌گوید: امنیت خلیج‌فارس یعنی امنیت انرژی جهان، به همین دلیل کشورهای غربی همواره نگران بر هم خوردن امنیت این منطقه بوده‌اند زیرا هر تحولی در خلیج فارس و هارتلند بر جهان تأثیرگذار است.

مجید قنادباشی در گفت‌وگو با قدس با تأکید بر اینکه حضور نظامی آمریکا و دیگر کشورهای غربی در خلیج فارس نشان‌دهنده آسیب‌پذیری آن‌ها از ناامنی در این منطقه است، می‌افزاید: در خلیج فارس، ایران وزنه اصلی است زیرا طولانی‌ترین مرز و بیشترین تسلط را دارد و چنانچه نظارت و کنترل و پوشش امنیتی را اعمال نکند، عوامل و عناصر زیادی وجود دارند که بخاطر منافع و رقابت‌ها آماده‌اند تا این دریا را ناامن کنند.

وی با اشاره به اینکه در تنگه باب‌المندب و خلیج سومالی در غیاب یک قدرت مقتدر وضعیت آشفته و ناامن، برای کل دنیا معضل به بار آورده است، خاطرنشان می‌کند: حتی آنجا هم نقش توان و حضور نیروی دریایی ایران در تأمین امنیت نفتکش‌ها برجسته است.

قنادباشی با بیان اینکه ناامنی در خلیج فارس تنها صادرات نفت و انرژی را متأثر نمی‌کند بلکه بر رشد قاچاق، حتی قاچاق نفت هم تأثیر دارد و شاید در این فضا ایران راحت‌تر هم بتواند تحریم‌ها را خنثی کرده و دور بزند، می‌گوید: کشورهای منطقه و حتی قدرت‌های غربی هم ناتوانی و عجز خود را در تأمین امنیت در دریای سرخ و باب‌المندب نشان داده‌اند و این مناطق جولانگاه گروه‌های سلفی و القاعده و حتی داعش شده که اخیراً دست به عملیات تروریستی نیز می‌زنند.

این کارشناس مسائل استراتژیک منطقه با اشاره به شکست طرح‌ها و ایده‌های جایگزین انتقال نفت از خلیج فارس در دو دهه گذشته خاطرنشان می‌کند: کشورهایی مثل کویت، امارات و قطر نمی‌توانند راه جایگزین ایجاد کنند زیرا چاه‌های نفت و گاز آن‌ها بیشتر در حوزه خلیج‌فارس است ضمن اینکه امنیت خود این چاه‌ها هم مهم است.

وی با اشاره به اینکه نیروهای آمریکایی نیز توان ایجاد امنیت برای مخازن، لوله‌ها و تأسیسات تولید و انتقال نفت این کشورها را ندارند می‌افزاید: ایران نقش اصلی و برتر را در مبارزه با گروه‌های تروریستی سلفی و عربی در منطقه داشته و اگر قرار باشد این موضوع را رها کند نخستین کسانی که به خطر خواهند افتاد همین کشورهایی هستند که با ایران دشمنی کرده و مدعی جبران صادرات نفت ایران هستند.