• کتابخانه و مرکز اسناد ملی آستان قدس رضوی نسبت به سایر مراکز مشابه چه ویژگی‌ها و امتیازاتی دارد؟
** کتابخانه آستان قدس رضوی با منشأ هزینه‌ای از محل موقوفات، با یک عنوان و ده‌ها عملکرد مشتمل بر بیش از 50 کتابخانه در کل کشور است. یکی از مهم‌ترین این عملکردها در حوزه آرشیو و مدیریت اسناد است. با توجه به وجود هزاران برگ سند تاریخی مربوط به تشکیلات اداری و مالی آستان قدس رضوی در کتابخانه آستان قدس زمینه‌ها و خمیر مایه اصلی ایجاد مرکز اسناد در کتابخانه فراهم شد.
بیشترین اسناد منطقه‌ای در ایران در دوره قاجاریه مربوط به جنوب خراسان است که دارای 200 هزار برگ می‌باشد. مرکز اسناد آستان قدس تنها مرکز دارنده واحدهای تخصصی مطالعاتی در کشور است که شامل واحد اسناد الکترونیک، وقف، مطالعات خاندانی، انقلاب اسلامی و سندشناسی می‌شود و تنها مرکزی است که اسناد را با نمایه سازی کلیدواژه‌ای و به صورت نمایه تمام متن از طریق وب در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد.
اسناد دوره صفویه در ایران شامل 70 هزار صفحه، دوره افشاریه 32 هزار صفحه، اسناد پزشکی قدیمی ایران بیش از 5000 برگ می‌شود. در کتابخانه تخصصی تاریخ و کتابخانه تخصصی مطبوعات نیز که در این مرکز قرار دارند، بیش از 8 میلیون صفحه از این اسناد دیجیتال سازی شده است.
علاوه بر این به منظور دستیابی به مرجعیت علمی برنامه‌های ویژه‌ای طراحی شده است. برنامه‌هایی مثل تلاش برای جمع‌آوری و مستندسازی اسناد تاریخی فعالیت‌های شیعیان در خارج از کشور، ایجاد شبکه آرشیوی اماکن مقدسه شیعه در ایران، معرفی حرم به عنوان بزرگ‌ترین مرکز تاریخ خاندانی در دنیا، تخصصی سازی خدمات آرشیوی، مستندسازی اسناد وقفی موقوفات آستان قدس، ایجاد تخصصی‌ترین واحد مطالعات محلی انقلاب اسلامی در ایران، ایجاد بزرگ‌ترین آرشیو نشریات اسلامی در ایران، ایجاد بزرگ‌ترین آرشیو اسناد سادات در ایران که فعال‌ترین مرکز سند شناسی در ایران است.
* چه نوع اسنادی در این مجموعه نگهداری می‌شود؟
** بیش از 14 میلیون برگ سند مختلف در مرکز اسناد نگهداری می‌شود که بخش عمده این اسناد مربوط به تشکیلات اداری و مالی آستان قدس رضوی از سال 984 هجری قمری تا پایان دوره پهلوی است. از مجموع این اسناد 700 هزار برگ سند اهدایی و 500 هزار برگ اسناد خریداری شده است که موضوعات اسناد اهدایی و خریداری شامل اسناد مربوط به روابط مالک و زارع و نظام ارباب رعیتی ایران و اسناد قشون نظامی ایران در دوره قاجار، مصالحه‌های مبایعه اجاره نامه‌ها و اسناد عرفی و شرعی، اسناد دیوانی، اسناد سلطانی مانند احکام و فرامین و ارقام و سندهای منحصر به فردی که از لحاظ زیباشناختی مانند تذهیب مجدول طلاکوبی و استفاده از شنگرف لاجورد و آرایه‌های مختلف در زیباسازی محوطه فیزیکی اسناد به کار رفته است.
از نظر محتوایی اسناد نیز موضوعات بکری در زمینه‌های مختلف برای پژوهشگران و دانشجویان در مجموعه اسناد موجود است که دانشجویان رشته‌های مختلف برای انتخاب موضوع پایان‌نامه ارشد و رساله دکترای تخصصی خود می‌توانند با تکیه بر این اسناد از پروپوزال‌های مناسب و مطالب دست اول استفاده کنند.
همچنین در این مجموعه 14 میلیون برگ سند،20 هزار ساعت مصاحبه تاریخ شفاهی با محوریت آستان قدس،تاریخ مشهد و خراسان و 112 هزار عکس آنالوگ و دیجیتال در زمینه حرم، تاریخ آستان قدس، مشهد و خراسان نگهداری می‌شود.
* از قدیمی‌ترین اسناد این مجموعه برایمان بگویید؟
** در یکی از رونمایی‌های سه شنبه‌های فرهنگی بیش از 10 سند با قدمت قرن 6 تا 9 قدیمی‌ترین اسناد موجود در مرکز اسناد کتابخانه رونمایی شد. این اسناد کهن‌ترین اسناد آرشیوی کشور مربوط به دوره سلجوقیان است که دارای خط تعلیق و سیاقی قدیم می‌باشد.
پنج برگ از این اسناد با موضوع دریافت خراج دیوانی از منطقه اسفراین و نیشابور و مربوط به پرداخت حق‌الزحمه دو مقنی کرمانی است. علاوه بر این، اسنادی قدیمی از مشهد وجود دارد که عمدتاً در قالب اسناد شرعی و خرید و فروش ملک و زمین و اعلام رسید وجه است. در این اسناد می‌توان استفاده از کلمات و اصطلاحات مالی و دیوانی و فعالیت‌های زنان در حوزه خانوادگی، اقتصادی، مالکیت مالی و اقتصادی زن در جامعه ایرانی در طول تاریخ گذشته را یافت. همچنین مجموعه اسناد صفویه با 70 هزار، افشاریه با 32 هزار و قاجاریه با بیش از 700 هزار برگ قدیمی‌ترین اسناد این مجموعه است.
• برای نگهداری این اسناد چه تدابیری باید اندیشید؟
**نگهداری اسناد کاری تخصصی و با شرایط خاص خودش است. تنوع منابع آرشیوی، تفاوت نوع نگهداری و شرایط نگهداری ایجاب می‌کند که بهترین و مطلوب‌ترین شرایط از نظر دما و رطوبت و دوری از آلاینده‌های زیست محیطی، نور، میکروب زدایی و اسیدزدایی، قرنطینه منابع در مواد اسیدی مخصوص دفع حشرات و مضرات برای اسناد و سایر مواد آرشیوی ایجاد شود.
• چه شرایط محیطی را باید برای نگهداری این اسناد فراهم کرد؟
**استفاده از محیط و دمای مناسب با توجه به نوع منابع برای نگهداری این اسناد حائز اهمیت است. به عنوان نمونه برای اسناد مکتوب دمای 18 تا 22 درجه و رطوبت 30 تا 35 درصد، برای عکس‌ها و نگاتیوها تا دمای پنج تا هشت درجه و برای نوارهای فیلم هشت میلیمتری و16 و35 میلیمتری قدیم دمای دو تا پنج درجه استفاده می‌شود.
• حفظ و نگهداری اسناد چقدر هزینه در بردارد؟
** در برخی موارد هزینه نگهداری منابع آرشیوی از هزینه تهیه و انتقال یا خرید یک منبع بسیار بیشتر است. اما به دلیل ارزش محتوایی منابع آرشیوی صرف هر گونه هزینه برای پایداری دائم و نگهداری سالم منابع هر چقدر زیاد هم باشد ضروری است و ارزشمند محسوب می‌شود.
منبع:روزنامه قدس
انتهای پیام/
نظر شما