ناهید لاله‌زاری/

در سوره مبارکه حجر، خداوند به شرح حال گروهی می‌پردازد که با استهزا و تمسخر به جنگ حقیقت می‌روند؛ کسانی که حتی تهمت جنون هم به پیامبر اکرم(ص) زدند: «وَ قَالُوا یَا أَیُّهَا الَّذِی نُزِّلَ عَلَیْهِ الذِّکْرُ إِنَّکَ لَمَجْنُونٌ‌» (حجر: 6)؛ و گفتند ای کسی که قرآن بر او نازل شده است، به یقین تو دیوانه‏ای.

خداوند این روش را سنتی ناپسند و تکراری می‌داند که در مورد هر پیامبری انجام می‌دادند و می‌فرماید: «وَ مَا یَأْتِیهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِءُونَ‌» (حجر:11)؛ و هیچ پیامبری برایشان نیامد جز آنکه او را به مسخره می‏گرفتند. خداوند متعال در ادامه، جرم، گناه و آلودگی همراه با لجاجت در پذیرش حق را عوامل اصلی استهزا می‌داند: «کَذلِکَ نَسْلُکُهُ فِی قُلُوبِ الْمُجْرِمِینَ»‌ (حجر:12)؛ بدین‌گونه آن [استهزا] را در دل بزهکاران راه می‏دهیم.

خداوند می‌فرماید آن‌ها آن قدر لجاجت دارند که اگر دری از آسمان بر رویشان باز شود، باز هم ایمان نمی‌آورند: «وَ لَوْ فَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَاباً مِنَ السَّمَاءِ فَظَلُّوا فِیهِ یَعْرُجُونَ»‌ (حجر:14)؛ و اگر دری از آسمان بر آنان می‏گشودیم که همواره از آن بالا می‏رفتند؛ «لَقَالُوا إِنَّمَا سُکِّرَتْ أَبْصَارُنَا بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَسْحُورُونَ‌» (حجر:15)؛ بی‌گمان می‏گفتند در حقیقت ما چشم‏بندی شده‏ایم، بلکه ما مردمی هستیم که افسون شده‏ایم.

از دیگر عوامل مسخره کردن حقایق توسط آن‌ها این است که این افراد چشم خود را بر روی نشانه‌های خدا و ربوبیت وی در آسمان و زمین بسته‌اند: «وَ أَرْسَلْنَا الرِّیَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَیْنَاکُمُوهُ وَ مَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِینَ»‌ (حجر:22)؛ و بادها را باردارکننده فرستادیم و از آسمان، آبی نازل کردیم پس شما را بدان سیراب نمودیم و شما خزانه‏دار آن نیستید. آن‌ها ربوبیت خدایی که مرگ و حیات انسان‌ها در دست اوست را به فراموشی سپرده‌اند: «إِنَّا لَنَحْنُ نُحْیِی وَ نُمِیتُ وَ نَحْنُ الْوَارِثُونَ»‌ (حجر:23)؛ و بی‏تردید، این ماییم که زنده می‏کنیم و می‏میرانیم، و ما وارث [همه] هستیم.

خداوند در ادامه به عامل دیگری اشاره می‌فرماید که همان تلاش و قسم شیطان برای حق‌ستیز کردن نوع بشر است؛ سپس به تبیین روشی که شیطان در این زمینه انجام می‌دهد می‌پردازد که همان آراستن و زیور دادن باطل در چشم انسان است: «قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَیْتَنِی لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ‌» (حجر:39)؛ گفت پروردگارا، به سبب آنکه مرا گمراه ساختی من [هم گناهانشان را] در زمین برایشان می‏آرایم و همه را گمراه خواهم ساخت و در نتیجه دو گروه متقین و گمراهان از هم جدا می‌شوند.

در آیات 49 و 50، خداوند به دو سنت خود یعنی رحمت و عذاب الهی اشاره می‌کند: «نَبِّئْ عِبَادِی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»‌ (حجر:49)؛ به بندگان من خبر ده که منم آمرزنده مهربان؛ «وَ أَنَّ عَذَابِی هُوَ الْعَذَابُ الْأَلِیمُ»‌ (حجر:50)؛ و اینکه عذاب من، عذابی است دردناک. تا با این دو سنت، انسان همواره در بین خوف و رجا قرار داشته باشد؛ نه ناامید شود و نه خود را ایمن از عذاب پندارد.

خداوند در ادامه مثالی برای نزول رحمت بر ابراهیم(ع) می‌زند که همان بشارت فرزند است: «قَالُوا لاَتَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُکَ بِغُلاَمٍ عَلِیمٍ»‌ (حجر:53)؛ گفتند مترس که ما تو را به پسری دانا مژده می‏دهیم.

و نمونه‌های دیگری درباره نزول عذاب الهی برای استهزاکنندگان حقایق؛ مانند قوم لوط، قوم شعیب و ثمود و از کسانی که با گروهی مسخره‌کننده مواجهند می‌خواهد که روشی مسالمت‌آمیز و نیکو را در پیش گیرند: «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ»‌ (حجر:85)؛ و به ثروتی که به گروه مخالفان داده شده چشم ندوزند: «لاَتَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَی مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجاً»؛ و همواره به روشنگری و بیان حقایق با اعتماد به حتمی بودن حمایت الهی بپردازند: «فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ»‌ (حجر:94)؛ پس آنچه را بدان مأموری آشکار کن و از مشرکان روی برتاب؛ «إِنَّا کَفَیْنَاکَ الْمُسْتَهْزِءِینَ»‌ (حجر:95)؛ که ما [شرّ] ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم کرد.

و هرگز از رفتار آن‌ها دلتنگ نشده، با عبادت و بندگی خدا از شر آن‌ها در امان بمانند: «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ کُنْ مِنَ السَّاجِدِینَ»‌ (حجر:98)؛ پس با ستایش پروردگارت تسبیح گوی و از سجده‌کنندگان باش.