مهدی پهلوانی/

اهمیت راه‌آهن شلمچه به بصره با اینکه چندین بار مورد تأکید مسئولان قرار گرفته، هنوز هم درگیر مسائل تأمین مالی است.

توسعه روابط با همسایگان در زمینه‌های مختلف همواره از دغدغه‌های مسئولان کشور بوده است. عراق نیز به عنوان همسایه غربی، همواره روابطی نزدیک از جمله در مسائل اقتصادی با ایران داشته، به‌طوری‌که تجارت 9 میلیارد دلاری ایران با عراق در سال 97 این کشور را به بزرگ‌ترین بازار صادراتی ایران تبدیل کرده است. از طرفی قرابت‌های فرهنگی و مذهبی بین دو کشور سبب شده است حدود 8 میلیون و 500 هزار تردد سالانه از طریق مرزهای دو کشور برای سفرهای زیارتی و بویژه سفر اربعین انجام شود.

از الزامات پایداری و گسترش این روابط، وجود زیرساختِ حمل‌ونقل مناسب، از جمله شبکه راه‌آهن است. هم اکنون ایران و عراق به‌وسیله راه‌آهن به هم متصل نیستند؛ اما این اتصال می‌تواند با تکمیل 32 کیلومتر از شبکه ریلی بین بصره و شلمچه برقرار شود تا دو کشور از طریق ریل به هم متصل شوند.

20 اسفند سال گذشته بود که حسن روحانی در سفر به عراق بر ضرورت تکمیل راه‌آهن شلمچه-بصره تأکید کرد. وی با تأکید بر اینکه ایران از طریق خطوط ریلی به کشورهای پاکستان، افغانستان، ‌ترکمنستان، قزاقستان، ‌آذربایجان و ترکیه متصل است؛ اظهار امیدواری کرد، هر چه سریع‌تر با احداث این خط ریلی، ایران و عراق نیز از طریق قطار به هم متصل شوند.

مشکل طرف عراقی در اتمام مسیر شلمچه به بصره چیست؟

با توجه به موارد مطرح شده، ضرورت این خط ریلی برای ایران آشکار است؛ اما به‌نظر می‌رسد احداث آن برای طرف عراقی دارای اولویت نیست. طبق تفاهمنامه سال ۹۳ که میان وزارت راه و شهرسازی ایران و وزارت حمل و نقل عراق امضا شد، قرار بر این بود که طرف عراقی عهده‌دار 32 کیلومتر خط ریلی بین بصره و شلمچه شود، اما تا امروز از سوی این کشور اقدام عملیاتی انجام نشده و تلاش‌ها برای یافتن سرمایه‌گذار در این پروژه ناکام مانده است.

عباس آخوندی، وزیر سابق راه و شهرسازی، برآورد اولیه برای ساخت این خط ریلی را مبلغی حدود 50 میلیون دلار اعلام کرده ‌بود. طرف‌های عراقی بارها اعلام کرده‌اند دولت این کشور در این پروژه سرمایه‌گذاری نخواهد کرد و به دنبال سرمایه‌گذار خارجی با اولویت سرمایه‌گذار ایرانی هستند. سرمایه‌گذاری بنیاد مستضعفان و تأمین مالی از طریق بورس از جمله راه‌های پیشنهادی برای تأمین مالی این طرح است.

ضرورت اقدام ایران برای تکمیل خطوط ریلی دو کشور

جدا از هزینه 50 میلیون دلاری این طرح، احداث آن بیش از این مبالغ برای ایران منفعت دارد. بنابر گزارش اتحادیه راه‌آهن‌های آمریکا، مقدار سوخت قطار برای هر تن در مایل دست‌کم سه برابر کمتر از هزینه حمل‌ونقل جاده‌ای است؛ به این ترتیب صرفه‌جویی خوبی در مصرف سوخت انجام می‌شود. براساس برخی برآوردها در حالت حداقلی اگر فقط 30 درصد از حجم مسافر و بار حمل‌شده به عراق به ریل منتقل شود، سالانه حدود 225 میلیون لیتر در مصرف گازوئیل صرفه‌جویی می‌شود. با در نظر گرفتن 1700 تومان به عنوان قیمت‌تمام شده گازوئیل، با ساخت این خط ریلی، در یک سال 382 میلیارد تومان فقط در مصرف سوخت کشور صرفه‌جویی می‌شود. همچنین برمبنای گزارش مذکور انتشار گازهای گلخانه‌ای از طریق ریلی به دو سوم حمل  و نقل جاده‌ای می‌رسد.

به‌نظر می‌رسد با توجه به مسائل مطرح‌شده، کشور عراق در حال حاضر به دلیل مشکلات دیگری که پس از داعش با آن درگیر است، برنامه‌ای برای تکمیل این پروژه ریلی ندارد؛ از طرفی اقتصاد کشور ایران نیز به دلیل تکمیل نشدن این مسیر ریلی هر ساله منافع زیادی را از دست می‌دهد که بی‌تردید بیشتر از 50 میلیون دلار است. بنابراین باید وزارت راه‌وشهرسازی به عنوان متولی اصلی حمل‌ونقل کشور اقدامات لازم برای تسریع در تأمین مالی این پروژه را انجام دهد. همچنین وضعیت فعلی تحریم‌ها و اثر آن بر اقتصاد کشور، گسترش روابط با کشورهای همسایه را ضروری می‌کند که خط ریلی بین دو کشور به روند گسترش روابط کمک شایانی می‌کند.