اگر کتاب های درسی را مرور کنیم متوجه می شویم این کتاب ها نمی تواند میل و رغبتی در دانش آموزان ایجاد کند و آن ها را متوجه اهمیت زبان مادری شان کند. واحدهای زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه ها بی چالش ترین و کسل کننده ترین ساعت های درسی برای دانشجویان است. دانشجویان فکر می کنند، علم فقط فیزیک و شیمی است و ادبیات هنوز آن قدر جدی نیست که وارد نظام تعلیم و تربیت شود. 

شای اولین وظیفه نهادهایی مانند وزارت ارشاد اسلامی این بوده است که در همه این سال ها سازو کاری ایجاد کند و تک تک مردم جامعه را متوجه اهمیت زبان فارسی کند. زبانی که اگر به مخاطره افتد  حتما امنیت فرهنگی،  اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ما هم تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

برای تحلیل این مساله در صفحه امروز به سراغ مصطفی علیپور رفتیم. گفتگوی ما را با این شاعر ، منتقد ادبی و مدرس زبان و ادبیات فارسی بخوانید.

*  باید چه اتفاقی رخ دهد تا حفظ و نگهداری زبان فارسی به یک دغدغه عمومی تبدیل شود و همه جامعه خودش را ملزم به صیانت زبان مادری شان در مقابل هجوم واژه های بیگانه کنند؟

** مقام معظم رهبری بدون تعارف و خیلی صریح بیش از آنکه توده و آحاد مردم را مورد خطاب قرار دهند، نخبگان و رسانه هایی که مرجعیت زبانی و ادبی برای جامعه دارند را ملزم به حفظ و نگهداری از زبان فارسی کردند.

انتقاد ایشان نسبت به این مساله بسیار شدید بود و اگر رسانه ها تعصب ملی داشته باشند باید به توصیه ایشان عمل کنند. رسانه ها و نخبگان در اولین اقدام بایو متون گفتاری ونوشتاری شان را با توجه به قراردادهای رعایت زبان فارسی عرضه کنند و با حفظ قوانین بافتی زبان و ادبیات فارسی برای واژه های که بر اثر ترجمه و یا شیوه های دیگر وارد زبان شده است، واژه سازی کنند. چون رسانه ها هستند که بیش از هر مرجع زبانی توده مردم را هدف قرار می دهند و مهم ترین جایی که باید به توصیه ایشان عمل کنند، رسانه های گفتاری و نوشتاری هستند.ما نباید فکر کنیم چون زبان وسیله عمومی است پس برای حفظ آن باید از طبقات پایین جامعه و از توده مردم شروع کرد. اتفاقا اصلا چنین چیزی نیست  در فرانسه هم سالها پیش اقداماتی که برای حفظ و پاکسازی زبان فرانسه انجام شده با الزام و اجبار حکومتی بوده است تا واژه های خارجی از زبان فرانسه پیراسته شود. واقعا وزارتخانه عریض و طویل ارشاد برای نگهداری از زبان و ادبیات فارسی چه می کند؟

* سال گذشته بیش از 4 هزار مجموعه شعر با مجوز وزارت ارشاد وارد بازار کتاب شد. این مجموعه ها می تواند به گسترش زبان فارسی کمک کند چون به هر حال یکی از وظایف شاعران همین مساله است؟

**  اتفاقا ارشاد در ارایه مجوزهای بی حدو حصرش بزرگترین ضربه را به زبان فارسی زده است. در بعضی از مجموعه های شعرهایی که منتشر شده است، می بینیم  از ساختارها و از زبان غیر بومی و یا زبانی که در ستیز با ارزش های زبان فارسی است، استفاده شده در حالی که وظیفه شاعر پیش از هر چیزی صیانت از زبان فارسی و تلاش برای پیراستگی آن است. همه این آثار از ارشاد مجوز می گیرد و توجیه ارشاد هم در ارایه مجوزها این بوده آثاری که به ارزش های اعتقادی و فرهنگی و اخلاقی جامعه اهانت نکند و یا در تضاد قرار نگیرد، می تواند مجوز بگیرد. در بررسی این آثار به ارزش های زبان توجه نمی شود و این ضعف بزرگی است.   

در حالی که زبان تنها وسیله پیوند قلب ها، روح ها، احساسات و فرهنگ ها و آیین ها و سنت هاست و مهم ترین عامل بقای روح و اندیشه  یک ملت است . اگر زبان صدمه ببیند حتما اندیشه های دینی هم صدمه می بیند و در این تردیدی نیست.به همین دلیل تاکید می کنم  نهادهای مرتبط  بیش از هر چیزی باید زیر تیغ الزام حفظ زبان و ادبیات فارسی بروند.

* به دلیل نبود قانون کپی رایت و ترجمه های بی شمار، واژه های بیگانه به سرعت وارد زبان شده اند . در این شرایط باید چه کرد و واژه سازی ها باید چگونه انجام شود تا مورد قبول و استفاده مردم قرار بگیرد؟ 

** رهبر معظم هم تاکید کردند اگر از طریق ترجمه، واژه ای بیگانه مورد استفاده اقلیتی قرار می گیرد ، گوینده رادیو و تلویزیون با آن مخاطب میلیونی آن را تکرار نکند تا واژه وارد بدنه زبان گفتاری مردم نشود. خوشبختانه زبان فارسی در مقایسه با زبان های بزرگ دنیا به راحتی می تواند خودش را با تغییرات و تحولات و شرایط اجتماعی و سیاسی دوره های مختلف، وفق دهد و این ظرفیت را هنوز هم دارد. کما اینکه فرهنگستان این واژه ها را تولید می کند و بسیاری از آن ها در جامعه هم مورد اقبال قرار گرفته اند و حیات پیدا کرده اند . واژه «یارانه» کلمه است که به راحتی به جای واژه «سوبسید» مورد استفاده قرار گرفت . این واژه بومی و مردمی و بر پایه امکانات زبان فارسی ساخته شده است.    

البته واژه هایی هم هستند که معادل دارند اما معادل آن ها مورد توجه قرار نگرفته است. مثلا واژه نامانوس «سلبریتی» است که من به تازگی توانسته ام این واژه را به درستی تلفظ کنم آن قدر در رسانه ها استفاده شده که به زبان روزمره مردم هم راه پیدا کرده است. در حالی که معادل فارسی این واژه «چهره» است که حس و عاطفه را به راحتی منتقل می کند اما متاسفانه به آن بی توجهی شده و منزوی شده است.  

* به نظر شما به عنوان شاعر، منتقد ادبی و مدرس زبان و ادبیات فارسی   برای بهترین راه حفظ و صیانت از زبان و ادبیات فارسی چیست؟

** من بهترین راه حفظ زبان فارسی را این می دانم که نهادهایی مانند وزارت ارشاد اسلامی، حوزه هنری، شورای فرهنگ عمومی، شهرداری ، آموزش و پرورش، دانشگاه ها ومراکز مرتبط به نوعی زیر تیغ الزام قرار بگیرند و با یک الزام و اجبار موقعیت زبان را کنترل کنند تا ارزش های زبان فارسی حفظ شود.  

بخشی از مالیاتی که از مردم گرفته می شود به این وزارت خانه تعلق می گیرد تا موظف باشد زبان و ادبیات فارسی را مصون نگه دارد و آن را حفظ کند. این وزارتخانه در قبال دریافت این پول تا به حال چه کرده است؟ زبان، فرهنگ ، اندیشه ها و آثار ادبی  هنری باید توسط این نهاد ترویج داده شود اما این نهاد به وظیفه اش عمل نمی کند . همان طور که گفتم یکی از این بی توجهی ها  چاپ کتاب های مبتذل است.  ببینید ظرفیت زبان فارسی به گونه ای است که همه می توانند شعر بسراید  چون اتهنگین و به قول سعدی «مسجع» است آیا هر کس که می تواند شعر بسراید می تواند شاعر و یا ترانه سرا هم  باشد؟ در حالی که این ظرفیت زبان فارسی است که حتی در نثر و گفتار عادی این زبان هم موسیقی وجود دارد که به آن زبان کمی می گوییم . پس همه فارسی زبان ها در وزن عروضی و یا وزن موسیقی ایقایی می توانند شعر بسرایند اما ارشاد موظف نیست به هر کس که شعر سروده، مجوز انتشار کتابش را هم بدهد.

باید بخشی از نظارت بر چاپ کتاب ها به ظرفیت ها و ارزش های زبانی اثر اختصاص پیدا کند. اینکه چقدر فلان مجموعه شعر چقدر می تواند زبان فارسی را توسعه دهد شاعر باید چنین رسالتی برای خود قایل باشد، شاعر که فقط نباید رابطه حسی بین دو عاشق ایجاد کند. به هر حال این زبان است که می تواند عامل حفظ ملت ها در طول تاریخ باشد. حتی زبان می تواند بخش قابل توجهی از باورهای دینی مردم را  حفظ  کند. بسیاری از آثار مذهبی دنیا به زبان فارسی است و بی تردید می شود گفت زبان فارسی زبان دوم اسلام است از این منظر هم این زبان باید حفظ شود.

* علاوه بر این شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه ای دارد که صاحبان شرکت ها و فروشگاه ها را ملزم می کند تا ازعناوین و اسامی ایرانی برای سردر مغازه و شرکت ها استفاده کنند . اما این مصوبات اجرا نمی شود . چه اتفاقی باید بیفتد تا این مصوبات الزام اجرایی پیدا کنند؟ 

** من که مدرس زبان و ادبیت فارسی هستم وقتی با نام مغازه ها و فروشگاه ها برخورد می کنم تعجب می کنم که چطور شرکت ها و فروشگاه ها عنوان خارجی دارند، عناوینی که حسی در ما ایجاد نمی کند . به هر حال زبان فارسی علاوه بر زبان علم و اندیشه و شعر و ادب است زبان احساس هم هست ما از این طریق با پیرامون پیوند عاطفی برقرار می کنیم . واژه های فارسی فقط معنا ندارند بلکه عاطفه و حس و روح دارند و این خیلی مهم است اما هنوز معتقدم مردم نباید این الزامات اجرایی را اجرا کنند ، مردم مقصر نیستند. مشکلی که چند دهه با سرعت و شتاب بر زبان فارسی ما تحمیل شده است شاید در چند ساعت قابل حل نباشد اما حتما از نقطه ای می توان برای اصلاح آن اقدام کرد. شاید به طور کلی بشود گفت دو مساله تاملی بر مجوز آثار شاعران  و مسایل شهری مانند توجه به عناوین فارسی شرکت ها و مغازه ها می توانند نقطه های شروع و تاثیرگذار خوبی برای پیرایش زبان فارسی و حفظ آن باشد.