هسته نخستین این جماعت، گروهی از یاران امام علی(ع) بودند که در جریان جنگ صفین، با شعار «لا حکم الا لله» علی(ع) را مجبور به پذیرش حکمیت کردند اما در ادامه از ایشان خواستند تا به خاطر پذیرش حکمیت توبه کند! نهروان عرصه صف‌آرایی همین جماعت در مقابل حاکم برحق مسلمین بود، اما رفتار خوارج‌گونه در انحصار زمان نماند و امروز نیز شاهد مصادیق آن هستیم؛ در این میان اما نباید از نقش جریان فریب و ضد دین در سوءاستفاده از این جماعت هم غافل بود. در این باره با حجت‌الاسلام دکتر مهدی فرمانیان، معاون پژوهشی و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب به گفت‌وگو نشستیم که از نظر می‌گذرانید.

خوارج؛ نخستین گروه تکفیری جهان اسلام

حجت‌الاسلام دکتر فرمانیان در توضیح ویژگی‌های ممیزه خوارج می‌گوید: شاخصه اصلی خوارج ظاهرگرایی آن‌هاست. آن‌ها فاقد رویکرد عقلی و فهم صحیح در دین هستند؛ مواردی که سبب می‌شود فضا به سمت خشونت، تندروی و افراط کشیده شود. دیگر خصوصیت آن‌ها تکفیر است و آن‌ها را نخستین گروه تکفیری جهان اسلام می‌دانیم؛ یعنی همه مسلمانان به غیر از خود را تکفیر کرده و همه را به نوعی خارج از اسلام معرفی می‌کنند. آن‌ها تمام آیاتی که مربوط به مشرکان و کفار است بر مسلمین بار می‌کنند؛ قتل زنان و کودکان را جایز می‌دانند و به راحتی علیه مسلمین حکم به جهاد می‌دهند.

معاون پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب بیان می‌کند: بسترهای متفاوت اجتماعی بخصوص اجتماع‌هایی که رویکرد عقل‌گرایی و آزاداندیشی در آن‌ها محدود است، سبب می‌شود شرایطی فراهم شود که بسیاری افراد با فهم اشتباهی که از قرآن دارند به این باور برسند که همه مسلمانان به خاطر یک گناه از اسلام خارج می‌شوند. رویکرد دیگر در به وجود آمدن چنین افراد و گروهی، رویکرد روانشناسی است. بعضی افراد از نظر فکری و روحی طوری هستند که نمی‌توانند با مخالف خودشان کنار بیایند. آن‌ها تحمل‌شان بسیار کم است و اهل تساهل و تسامح نیستند. آن‌ها بهترین راه برای از صحنه بیرون کردن مخالفانشان را خارج دانستن آن‌ها از دین می‌دانند.

او تأکید می‌کند: البته فضای قبیلگی هم در این رفتارها بی‌تأثیر نبوده است؛ به قول مرحوم سیدجعفر شهیدی، در بین خوارج قریشی دیده نمی‌شود و بیشتر آن‌ها عرب جنوبی بوده‌اند؛ گویا قحطانی‌ها علیه عدنانی‌ها شورش کرده بودند. استاد مطهری(ره) هم در مورد خوارج می‌گوید: آن‌ها خشک مغزانی بودند که فهم‌شان از دین، از ظواهر آن فراتر نمی‌رفت.

اسلام‌هراسی، دستاورد خوارج است

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به خطرات این گروه‌ها برای دین و حکومت دینی، توضیح می‌دهد: نخستین مشکل این گروه‌ها اسلام‌هراسی است؛ وقتی دین بد تفسیر شود و با رویکرد افراط و خشونت به دیگران عرضه شود، بسیاری به این نتیجه می‌رسند که اگر دین این است آن را نمی‌خواهیم؛ رویکری که موجب خروج از دین و تقویت سکولاریسم و تفکر دنیاگرایانه می‌شود. شاید یکی از عوامل روی کار آمدن اموی‌ها، افراط خوارج بود. وی عنوان می‌کند: مردم وقتی افراط این گروه‌ را می‌بینند به تفریط گرایش پیدا می‌کنند. در تاریخ هم می‌بینیم که 30 سال پس از شهادت امام علی(ع) یعنی سال 70 هجری، گروهی به وجود می‌آید که همه را مسلمان می‌داند؛ فضایی که امروز هم برای ما قابل لمس است. حضرت امیر(ع) در روایتی فرموده‌اند که هیچ گاه این تفکر از بین نمی‌رود و همیشه در اصلاب و ارحام وجود دارد و در تاریخ هر روز رنگ جدیدی پیدا می‌کند. تندروی‌ها همیشه وجود دارد و در جهان امروز هم نمونه‌های آن را می‌بینیم؛ مثل وهابی‌ها که حتی به تعبیر علمای اهل‌سنت، همان خوارج هستند یا گروه‌هایی مثل داعش، القاعده و... .

فرمانیان تأکید می‌کند: هر نوع تندروی که امروز در جهان اسلامی می‌بینیم، یک رفتار خوارجی است؛ هر فردی دیگری را تحمل نکند و بخواهد با استدلال به تفسیر اشتباه خود از آیات و روایات یک مسلمان، مذهب یا گروهی را از اسلام خارج بداند، می‌شود یک خوارجی. چنین رفتاری حتی می‌تواند در میان شیعه هم وجود داشته باشد؛ شیعه‌ای که مسلمان‌های دیگر را تحمل نکند و با فتواهای تند خود بخواهد آن‌ها را از اسلام خارج بداند او هم از خوارج است.

برای غلبه بر خوارج باید رویکرد فرهنگی داشت

فرمانیان در ادامه با بیان وصیت امام علی(ع) به امام حسن(ع) تشریح می‌کند: حضرت امیر(ع) به فرزند خود نصیحت می‌کند که پس از ایشان با خوارج درگیر نشود و دو تعبیر را به کار می‌برند؛ نخست اینکه «کَلِمَةُ حَقٍّ یُرَادُ بِهَا بَاطِلٌ»؛ خوارج به دنبال اعتلای اسلام بودند اما با تفسیر و برداشت اشتباه‌شان خیلی‌ها را از دین زده کردند. حضرت امیر(ع) در روایت دیگری نیز فرموده‌اند: «لیس من طلب الحق فأخطأه کمن طلب الباطل فأدرکه»؛ یعنی کسی که دنبال حق است، اما حق را درک نمی‌کند غیر از آن کسی است که دنبال باطل است و آن را درک می‌کند. به عبارتی آن فردی که دنبال باطل است هم نیت سوء دارد و هم اینکه به فساد می‌رود؛ اما آن‌هایی که دنبال حق هستند و به باطل می‌رسند، یک مشکل و گناه دارند.

معاون پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب برای نحوه مقابله با این جماعت می‌گوید: طبق فرموده حضرت علی(ع) تا وقتی که علیه ما شمشیر نکشند با آن‌ها کاری نداریم؛ تا وقتی که تندروهای شیعه یا سنی، وهابی، داعشی و... شخصی را نکشته‌اند و قتل و غارت نکرده‌اند باید با استدلال، برهان و صحبت تلاش کنیم آن‌ها را هدایت کنیم، اما اگر دست به اسلحه بردند فتنه حاصل شده و لازم است این فتنه را با قوه قهریه و اسلحه پاسخ دهیم. تا پیش از آن بهترین کار اقدام فرهنگی است؛ همچنان که حضرت علی(ع) با آن‌ها مباحثه کردند و در جنگ نهروان از 12 هزار خوارج، 8000 نفر بازگشتند.

انتهای پیام/