دکتر طاهره نصر ، رئیس گروه معماری سازمان نظام مهندسی ساختمان/

 فرسوده فرسودگی ساختمان‌ها و محله‌ها در نابرابری میان «خدمات عرضه شده توسط بافت و نیاز امروز» نمود می‌یابد. بافت‌های فرسوده شهری که ساکنان بسیاری را نیز در خود جای داده است دارای شرایط بحرانی هستند. بافت‌های فرسوده شهری در فرایند زمانی شکل گرفته و امروزه در محاصره فناوری عصر حاضر و توسعه شهری جدید گرفتار شده‌اند و از لحاظ ساختاری و عملکردی دچار کمبودهایی هستند که نمی‌توانند جواب‌گوی نیاز ساکنان خود باشند.

 آســیب‌پذیری خانه‌های بافت‌های فرسوده در برابر زلزله کاملاً جدی است.  زیرســاخت‌های بافت فرسوده از متوسط شهر بســیار کمتر و فقر اقتصادی در بافتهای فرســوده، توان مشارکت و نظارت مردم را سلب کرده است.

 در توســعه پایدار شهرها، توجه به بافتهای فرسوده و نوسازی و به‌سازی آنها بسیار قابل توجه است.  هنگامی که حیات هر محدوده از شهر به هر دلیلی رو به رکود میرود، بافت شــهری آن محدوده در روند فرســودگی قرار می‌گیرد و فرسودگی شهری بــه زدودن خاطرات جمعی، افول حیات شــهری واقعه‌ای و شــکل گرفتن حیات شهری روزمرهای کمک می‌کند.

 آنچه قابل توجه است اینکه فضاهای شهری فرسوده می‌توانند موجب بسترسازی ناهنجاری‌های اجتماعی شوند کــه ناامنی نیــز در آنها وجود دارد. این موارد متذکــر اهمیت موضوع در جوامع امروز بوده و بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری، بیانگر نیاز به تغییر در نقش ظاهری و درونی آن اســت و در راستای رسیدن به اهداف توسعه پایدار حرکت میکند.

 بنابراین میتوان به مفهوم فرسودگی بافتهای شهری و به تبع آن ساختمان‌هایی که مردم در آن سکنا گزیده‌اند، نگریست. فرســودگی به کالبد منحصر نمیشود؛ بلکه معرف وجود شرایطی است که زندگی انسانها را از ابعاد مختلف تهدید میکند.

 از ســویی دیگر وقایــع غیرمترقبه طبیعــی و تخریب بخش گســتردهای از ســاختمان‌ها در نقاط کشــور، ضرورت ترمیم بافت فرســوده شهرها را دو چندان میکند اما متأســفانه باید اذعان داشــت آمار دقیق و رسمی از ســاختمان‌ها و بافت‌های فرسوده در کشور وجود ندارد.

با این حال براساس شــواهد موجود گمان میرود حدود 76 هزار هکتار بافت فرسوده در کشور وجود داشته باشد که البته هر سال به این رقم اضافه میشود. شــاید بتوان گفت مهمترین عامل در وجــود آمارهای متفاوت در خصوص ســاختمانهای ناایمن در وهله نخســت عدم ارائه آمار دقیق و رســمی از ســوی مراجع قانونی است.

بر همین اساس بنده پیشنهاد تشکیل یک بانک اطلاعاتی داده‌ام تا شــاید بخش قابل توجهی از مشــکلات این حوزه حل و فصل شود. البته باید پذیرفت انجام چنین کاری براحتی ممکن نیست چون در این صورت بسیاری از تخلفات آشکار میشود.

 بر اســاس قانون، وزارت راه و شهرســازی و شــهرداری‌ها متولی نوسازی و مقاوم‌ســازی بافت‌های فرسوده هستند و براســاس اظهارات مسئولان این وزارت‌خانه ظاهراً صدور شناســه برای تک تک پلاک‌های فرســوده از سال 96  در دســتور کار وزارت راه و شهرسازی قرار گرفته است اما واقعیت این اســت که انجام چنین کاری نیز براحتی امکان‌پذیر نیست اما اگر این گونه شــود اتفاق خیلی خوبی رخ خواهد داد.

 یعنی گام نخســت، همان تشکیل بانک اطلاعاتی برداشــته می‌شود که به نظر می‌رسد تاکنون این مهم انجام نپذیرفته اســت چون اگر غیر از این بود حداقل باید تاکنون شاهد بهسازی چند محله از محالت شــهرها می‌بودیم یا حداقل مالکان این ساختمان‌ها با دستگاه‌های متولی به توافقاتی می‌رسیدند.

 مشکل دیگری که در این خصوص میتوان به آن اشاره کرد، وجود مشکلات بسیار در تملک‌هاست. برای مثال برای بازسازی یک پلاک ساختمانی حدود 50  میلیــون تومــان وام به مالکان هر یک از واحدهای مســکونی پرداخت میشــود تا آنها با اجاره یک واحد دیگر، از ساختمان فرسوده خارج شوند و زمینه برای نوســازی فراهم شــود.

اما بحث اینجاست که پس از نوسازی ســاختمان موردنظر، معلوم نیســت چه اندازه از متراژ ساختمان به خاطر تعریض خیابان کم میشود یا مالک پس از بازگشت باید در کدام طبقه، در کدام یک از واحدها و یا در چه متراژی ساکن شود.

 براســاس سند برنامه توسعه کشور هر ساله باید بخشی از بافت‌های فرسوده نوســازی شود، اما گستره بســیار زیاد بافت‌های فرسوده و نبود راهبردهای روشن و شــفاف در خصوص برنامه‌ریزی و مدیریت طرح و اجرا در نوسازی این گونه بافت‌ها، ســبب شده تا زمینه‌های تحقق قوانین و مصوبات موجود نیز فراهم نشــود و بافت‌های فرسوده شهری با روندی افزایشی به مهمترین چالش شهرها و از جمله تهران تبدیل شوند.

 واقعیت آن اســت که ما در بسیاری از زیرســاخت‌ها دچار مشکل هستیم و به همین دلیل تاکنون نتوانســته‌ایم چالش احیای بافت‌های فرســوده را حــل و فصل کنیــم. بنابر این به نظر می‌رســد دولت باید نســبت به ارائه برنامه‌های شــفاف درخصوص بافتهای فرســوده، رویکرد و راهبرد خود را بیش از گذشته تبیین کند.