دکتر اِملیا نرسیسیانس/ دانشیار و مدیر گروه انسان شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران/

فرهنگ پهلوانی آموزه‌های تربیتی متعددی را همچون «استعانت از خدا و اولیای او با گفتن ذکر»، «تذکر بر تقابل خِیر و شَر و سفارش به نیکی و پرهیز از بدی»، «ترویج حُسن رفتار فردی و اجتماعی»، «تذکر بر ادب و احترام به بزرگان» و « ضرورت تواضع به همراه دارد، علاوه بر این برخی از آیین‌های زورخانه‌ای نیز کارکرد تربیتی مبتنی بر«نوعدوستی» دارد که در آیین «گلریزان» و «دستگیری از ضعیفان» تجلی می‌یابد.

الگوهای شاخص «مروت و جوانمردی» را که از ویژگی‌های بارز فرهنگ پهلوانی است هم در دین اسلام و هم در بین اساطیر می‌توان سراغ گرفت و جالب آن است که «مروت و جوانمردی» صفات اخلاقی پسندیده‌ای است که تنها ویژه آقایان نیست و خانم‌های زیادی را هم می‌توان یافت که سرشار از این ویژگی‌های اخلاقی‌اند.

از سویی با توجه به اینکه در الگوهای دینی و حتی اجتماعی جامعه ما، شخصیت‌های دارای ویژگی‌های پسندیده مروت و جوانمردی وجود دارد، مردم نسبت به این شخصیت‌ها ذهنیت دارند و بسادگی می‌توانند از آن‌ها الگوبرداری کنند.

گذشته از ادبیات و اشعار بی‌شماری که حکایت از ویژگی‌های اخلاقی و پسندیده «مروت و جوانمردی» دارد، این مهم به یک فرهنگ تبدیل شده که الگوهای ملی و مذهبی نقش مؤثری در ترویج این صفات اخلاقی دارند و پایبندی به این ارزش‌ها موجب افزایش اعتماد مردم به یکدیگر و در پی آن ایجاد حس امیدواری در جامعه می‌شود.

مردم تلاش می‌کنند با الگوبرداری از شخصیت‌های ملی و مذهبی خود را به آن‌ها شبیه کنند. به عنوان نمونه چندین سال است که از مرگ جهان پهلوان تختی می‌گذرد اما هنوز در برخی از مغازه‌های تهران تصویر وی را در کنار تصویر حضرت علی (ع) می‌بینیم که در واقع این دو شخصیت، الگوهایی از جوانمردی و مروت در جامعه‌اند.

نباید فراموش کرد فردگرایی، دشمن «مروت و جوانمردی» است و در جامعه‌ای که افراد بدون توجه به دیگران به منافع شخصی خود بیندیشند به طور حتم اعتماد اجتماعی کمرنگ می‌شود و زمانی که اعتماد در بین مردم کاهش یابد نمی‌توان انتظار ترویج ویژگی‌های اخلاقی همچون مروت و جوانمردی را در جامعه داشت.

متأسفانه وضعیت اقتصادی افراد یکی از عوامل تأثیرگذار بر فردگرایی در جامعه است. البته مردم ما به مهربانی شهرت دارند و همان گونه که در حادثه سیل امسال نشان دادند در شرایط سخت با یکدیگر همدلی می‌کنند، اما هر چه توان اقتصادی افراد ضعیف‌تر باشد، اگوئیسم (فردگرایی) آن‌ها افزایش می‌یابد و این بی‌توجهی به مردم جایی برای مروت و جوانمردی باقی نمی‌گذارد. در حالی که اگر مردم از آنچه دارند رضایت داشته باشند، احساس خوشبختی خواهند کرد و برای کمک به دیگران اقدام می‌کنند.

همه ما باید با این پیشینه پرافتخار و آمیخته با ارزش‌هایی نظیر «مردانگی»، «غیرت»، «پهلوانی» و «رزم آوری»، با نگاه به سابقه و هویت تاریخی و فرهنگی «ملی» و تأکیدات «مذهبی» برای زنده کردن «مروت و جوانمردی» به عنوان اهرمی اثرگذار در کاستن از فردگرایی، معضلات اخلاقی، خشونت‌های اجتماعی و... همت ورزیم و برای حفظ فرهنگ پهلوانی بکوشیم. با دور شدن از فردگرایی و افزایش اعتماد و اطمینان به یکدیگر در سطح جامعه، ویژگی‌های اخلاقی «مروت و جوانمردی» را ترویج دهیم و به نسل جوان منتقل کنیم تا در جامعه کمتر شاهد افرادی باشیم که با نادیده گرفتن جمع، فقط به منافع خود می‌اندیشند و با این طرز تفکر به دیگران آسیب می‌رسانند.