محمدحسین مروج کاشانی/

وقف کردن برای بارگاه منور امام هشتم(ع) سابقه‌ای طولانی دارد. این موقوفات هم بیانگر دلباختگی به بارگاه مقدس ثامن‌الحجج(ع) است و هم از نوع‌دوستی و دوراندیشی واقفان و ناذران حکایت دارد. در این میان شاید برای بسیاری، این پرسش مطرح باشد که موقوفات حرم مطهر رضوی کجا و چگونه هزینه می‌شوند؟

مرکز توسعه و نظارت بر نذورات و موقوفات آستان قدس رضوی، همان بخشی است که بر هزینه‌کرد موقوفات نظارت کامل دارد. این مرکز، یک مرکز تازه‌تأسیس در آستان قدس رضوی است که از تجمیع سه حوزه اجرایی باسابقه شامل «نذورات کل»، «خزانه‌داری کل» و «مدیریت موقوفات» تشکیل شده است.

هدف از تشکیل این مرکز هم مدیریت و نظارت مستقیم تولیت محترم آستان قدس رضوی بر امور اجرایی هر سه حوزه بوده است. نذورات کل و خزانه‌داری کل آستان قدس رضوی پیشتر هم زیر نظر تولیت آستان قدس رضوی انجام وظیفه می‌کردند اما با توجه به حساسیت موضوع موقوفات، مقرر شد که این مدیریت هم برای نظارت هر چه بیشتر زیر نظر تولیت معزز آستان قدس رضوی قرار گیرد.

از مهم‌ترین اقدام‌های انجام شده این مرکز هم می‌شود به ایجاد سامانه کامل و جامع موقوفات و نذورات با مستندات متقن، اجرای هر چه بیشتر و دقیق‌تر نیات واقفان و ناذران با استقرار نظام بودجه‌نویسی و حسابداری موقوفات و نذورات با رعایت مسائل شرعی و استانداردهای بین‌المللی نظام‌های مالی و... اشاره کرد.

همچنین با توجه به استفاده از فناوری‌های جدید در آستان قدس رضوی یکی از اهداف و اقدام‌های انجام شده در این مرکز، استفاده از این ظرفیت‌ها در تهیه سیستم‌های نرم‌افزاری به‌روز برای خدمات‌رسانی هر چه بهتر به ناذران و واقفان محترم و ارائه گزارش دقیق و به‌روز از عملکردهاست. با این کار امکان شناسنامه‌دار شدن تمامی موقوفات و اشیای ارزشمند و تاریخی که مردم نذر بارگاه مطهر حضرت رضا(ع) کرده‌اند، فراهم می‌شود.

آنچه در ادامه می‌خوانید توضیحات بخشی از موقوفات آستان قدس رضوی است که درآمد هر کدام به حساب‌های جداگانه واریز شده و مطابق بندهای مختلف وقف‌نامه هزینه می‌شود.

امیرحسین خان نظام‌الدوله در سال 1291 قمری، نیمی از مزرعه محمدآباد خدربیگ در مشهد قدیم را برای آستان قدس رضوی وقف کرده است. درآمد موقوفه باید صرف هزینه ایاب و ذهاب، اطعام و پوشاک زائران فقیر شود. در سال گذشته 400 میلیون تومان از محل درآمد مجموعه موقوفات امیرحسین خان نظام‌الدوله به تأمین نیازهای ضروری زائران محروم اختصاص یافت.

همچنین از محل درآمد این موقوفه 180 میلیون تومان برای بلیت اتوبوس، هواپیما و قطار جهت برگشت زائران در راه مانده از اقصی نقاط کشور و نیز خارج از ایران، 100 میلیون تومان برای هزینه سفر، غذا و ایاب و ذهاب و 120 میلیون تومان برای لباس و کفش زائران فقیر اختصاص داده ‌شده است.

*

«سلطان حسین میرزا نیرالدوله» در سال 1317 قمری دو سهم از 6 سهم مزرعه و قنات سمیرجان، دو سهم از 14 سهم آب و قنات چهارطاق و تمام کاروانسرای چهارطاق در علیالی دروازه ارگ نیشابور را برای آستان قدس رضوی وقف کرد. در وقف‌نامه این موقوفه تأکید شده هر ساله درآمد موقوفه برای افطاری در شب‌های قدر، روضه‌خوانی و اعطای تبرکی به فقیران و نیازمندان اختصاص یابد. حالا هر سال مراسم مورد نظر این واقف در شب‌های قدر در منطقه خواجه‌ربیع مشهد با همکاری معاونت محرومیت‌زدایی آستان قدس رضوی و کمیته امداد امام خمینی(ره) برگزار می‌شود.

*

«محمود بیگا» پنج دانگ تمام مزرعه خیرآباد محرابخانی معروف به محمودآباد، دو دانگ قنات درویش بیگ و مقداری زمین در مشهد را برای آستان قدس رضوی وقف کرد. وی از جمله واقفانی است که در سال 1120 قمری موقوفات خویش را برای آستان قدس رضوی وقف کرد و سابقه اجرای آن به 300 سال گذشته برمی‌گردد. در این وقف‌نامه تأکید شده هر ساله درآمد موقوفات برای پخت حلیم در ماه مبارک رمضان برای فقیران و تهی‌دستان به مصرف رسد. درآمد موقوفاتی موقوفه «محمود بیگا» در سال گذشته 64 میلیون تومان بوده است که با بهره‌گیری از این درآمد، 18 هزار نیازمند در طول ایام ماه مبارک رمضان اطعام شده‌اند.

*

«علی نقوی‌مندی» در سال 1361 چهار و نیم سهم از مزارع و قنات کریم‌آباد، سه دانگ از قنات احمدآباد و سه دانگ از اعیان مشاع قلعه احمدآباد مشهد را برای آستان قدس رضوی وقف کرده است. بخشی از مازاد درآمد این موقوفه باید برای خیرات و مبرات به کار گرفته شود تا نیاز بخشی از مردم را برآورده کند. هم‌ اکنون معاونت محرومیت‌زدایی آستان قدس رضوی، نیت واقف را در قالب مساعدت مالی بلاعوض به نیازمندان برآورده ساخته و هزینه‌های درمانی، هزینه‌های مربوط به زندگی و... محرومان را برطرف می‌کند.

*

میرزا سعیدخان موتمن‌الملک موقوفات خود را در سال 1292 هجری قمری برای آستان قدس رضوی وقف کرد. در مصارف موقوفاتی وقف‌نامه‌ او آمده که با درآمدش دو نفر حافظ قرآن‌ بر مدفن واقف به قرآن‌خوانی بپردازند. فقیران و مستمندان، تنظیف و تعطیر بارگاه رضوی و همچنین اولاد و ذوی‌الارحام از جمله دیگر مصارف این مجموعه موقوفات به شمار می‌آید. هم‌اکنون نیت این واقف در رواق دارالزهد انجام می‌شود. پیش از این، مراسم قرآن‌خوانی در رواق دارالسیاده انجام می‌شده است.

همچنین با عواید و درآمد موقوفاتی «میرزا سعیدخان موتمن‌الملک» بخشی از کار تنظیف و تعطیر حرم مطهر رضوی انجام می‌شود.

این موقوفه نزدیک به 150 سال قدمت دارد.

*

مهدی قلیخان قرائی، یکی از واقفانی است که موقوفات خویش را برای سوگواری و روضه‌خوانی وقف کرده است. وی تمام مزرعه محمدآباد در تربت‌حیدریه به همراه یک باب کاروانسرا همراه با دو اتاق در قصبه سنجان را برای آستان قدس رضوی وقف کرده است. در مصارف این موقوفه این‌ گونه آمده که هر ساله 10 شب روضه‌خوانی در ماه‌های محرم و صفر در حرم مطهر رضوی انجام شود. تاکنون 150 سال است که این موقوفه اجرا می‌شود.

این سال‌ها مراسم سوگواری و روضه‌خوانی این موقوفه به مدت 10 شب در رواق غدیر برپا می‌شود و هر شب 300 نفر از اعضای هیئت‌های مذهبی که در فهرست آستان قدس رضوی قرار دارند، پذیرایی می‌شوند.

افزون بر این هر ساله یک پنجم از درآمد کاروانسرا در حسینیه سنجان برای روضه‌خوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

*

احترام‌السلطنه قهرمان، یکی از جمله واقفان نیک‌اندیش است که در سال 1351 قمری تمامی عرصه و اعیان بیمارستان منتصریه مشهد، مزرعه همت‌آباد تربت‌حیدریه و مزرعه جعفرآباد کاشمر را وقف آستان قدس رضوی کرده است. وی که خود از درد کلیه رنج می‌برده با شرایط معینی این مرکز تخصصی بیماری‌ها و پیوند کلیوی را در سال 1327 به آستان قدس رضوی وقف کرده است.

بیمارستان منتصریه در سال 1391 توسط آستان قدس رضوی با صرف هزینه‌ای افزون بر 150 میلیارد ریال بازسازی و تجهیز شده و ساختمان آن در 6 طبقه و با زیربنای بیش از 9 هزار مترمربع به بهره‌برداری رسیده است، این مرکز در حال حاضر یکی از مجهزترین بیمارستان‌های کشور در زمینه دیالیز و پیوند اعضاست و دارای 20 تخت دیالیز، سه اتاق عمل، هشت آی‌سی‌یو، اورژانس، رادیولوژی، آزمایشگاه و به طور کلی تمامی امکانات و تجهیزات پیشرفته بیمارستانی است.

*

موقوفه مهر فاطمی، نخستین موقوفه مشارکتی است که متبرک به نام حضرت زهرا(س) است. این موقوفه یک موقوفه دسته‌جمعی است و در قالب خرید سهم انجام می‌شود. آستان قدس رضوی هم در روزهای پایانی ماه صفر پذیرای زائران غیرایرانی در قالب «موقوفه مهر فاطمی» است.

سال گذشته در ایام پایانی ماه صفر، پایگاه درمانی بیمارستان رضوی ویژه این زائران در این موقوفه مستقر شده و روزانه بیش از 300 زائر پاکستانی از خدمات درمانی این پایگاه بهره‌مند شدند.

این موقوفه تاکنون پذیرای زائرانی از کشورهای جمهوری آذربایجان، علویان و شیعیان ترکیه، زائران و شیعیان هند، پاکستان و افغانستان بوده است.

*

بانو «کوچک‌آغا صنعی» ملقب به «افخم‌السلطنه» فرزند محمدرضا موتمن‌السلطنه است در آذر 1334 چند مزرعه و قنات در روستاهای مقصودآباد، جعفرآباد و سیف‌آباد قوچان را برای جشن میلاد حضرت رضا(ع) وقف کرده است. با درآمد این موقوفه هرساله مراسم جشن و سرور ویژه دوستداران امام هشتم(ع) برپا می‌شود.

*

«میرزا محمودخان نوری» در رمضان‌ سال 1316 یک کشتارگاه را به انضمام یک سردخانه واقع در منطقه طرق در حاشیه مشهد را وقف آستان قدس رضوی کرد. بر اساس وقف‌نامه بخشی از درآمد حاصل از این موقوفه باید برای شربت و شیرینی میلاد حضرت رضا(ع) به کار گرفته ‌شود.

*

«بانو صغری رهنما» سال 66 خانه‌اش را در شهر کرمان برای آستان قدس رضوی وقف کرد. درآمد و منافع این رقبات بر پایه وقف‌نامه برای جشن و چراغانی و اطعام میهمانان و مستضعفان به کار گرفته می‌شود.

*

ربابه آقای باقری طرزجانی و صغری دهقان منشادی در یزد هر کدام با وقف خانه، مغازه و مزارع خویش تلاش داشتند تا فرهنگ شیعی را گسترش دهند. عواید این موقوفه‌ها، بر اساس وقف‌نامه، به ترویج آداب و رسوم زیبای خود برای جشن میلاد امام هشتم یاری می‌رسانند.

*

حسین شیربیگی‌پور در رفسنجان سال 67 موقوفاتش را برای امام رضا(ع) وقف کرد. درآمد و منافع موقوفات او برای جشن میلاد امام و اطعام شیعیان به کار گرفته می‌شود.

*

محمد محمدی‌پور دقوق آباد، پسته‌کار رفسنجانی سال 71 بخشی از چاه عمیق عباس‌آباد نوق و باغ پسته‌اش در جهان‌آباد را برای امام رضا(ع) وقف کرد. درآمد موقوفه او برای مراسم شب میلاد امام رضا(ع) و اطعام شیعیان آن حضرت در دفتر رفسنجان به کار گرفته می‌شود.

*

حاج محمد خاموشی در کرمان سال 83 یک قطعه زمین پسته را به مساحت 12 هزار مترمربع به همراه دیگر موقوفاتش در مهدی‌آباد بهادران کرمان وقف کرده است. درآمد موقوفه او بر پایه وقف‌نامه، برای جشن میلاد رضوی مصرف می‌شود.