اعظم طیرانی/
چند سالی است که عده‌ای از رتبه سوم ایران در فرار مغزها صحبت می‌کنند و اعداد بزرگی مبنی بر اینکه بر اساس آمار ارائه شده از سوی سازمان ملل، در بین 72 کشور در حال توسعه در جهان، ایران رتبه سوم مهاجرت نخبگان را با توجه به جمعیت خود داراست- به این ادعا نسبت می‌دهند. در حالی که سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور و رئیس بنیاد ملی نخبگان با انتقاد از آمارهای دروغ و بی‌پایه و اساسی که چند سالی است در محافل رسانه‌ای غرب شایع شده است، می‌گوید: ایران اکنون جزو کشورهای نخست در مهاجرت دانشجویان و نخبگان نیست، بسیاری از گمانه‌ها، آمارها و باورهای نادرست درباره مهاجرت نخبگان و دانشگاهیان معکوس شده و روند بازگشت نخبگان به کشور برای فعالیت در شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپی رشدی فزاینده یافته است.
*فضای وهم‌آلود
حسن سالاریه، معاون آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان در خصوص عواملی که موجب مهاجرت نخبگان به خارج از کشور می‌شود، می‌گوید: خروج استعدادهای برتر از کشور زیانی است که نمی‌توان هیچ مبلغی را به عنوان معادل آن در نظر گرفت، اما در سال‌های اخیر ما با یک فضای وهم‌آلود و تا حدی شایعه‌ای در خصوص مهاجرت استعدادهای برتر از ایران مواجه هستیم؛ چرا که بسیاری از افراد و سایت‌های خبری بدون ارائه مرجع معتبر و مشخص و بدون انجام تحلیل‌های علمی آمارهایی را درباره مهاجرت این افراد به خارج از کشور منتشر می‌کنند. گاه شایعاتی در خبرهای غیرمعتبر شنیده می‌شود که مثلاً سالانه بیش از 180هزار نخبه، ایران را ترک می‌کنند! و مشخص نمی کنند منظور از نخبه کیست؟ آیا هر رفت و آمدی که در جامعه دانشگاهی به خارج از کشور صورت می‌گیرد، مصداق مهاجرت است؟ آیا هر دانش‌آموخته دانشگاهی یا هر فردی که به دلیل کار و یا تحصیل از کشور خارج می‌شود را باید نخبه دانست؟ تعداد دانش‌آموختگان برتر دانشگاهی، تعداد رتبه‌های برتر کنکور و برگزیدگان المپیاد در هر سال چه تعداد است که مثلاً 180هزار نفر آن‌ها کشور را به قصد مهاجرت ترک می‌کنند؟!
دکتر سالاریه می‌افزاید: تازه‌ترین گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که ایران نه تنها در ردیف کشورهای با نرخ مهاجرت بالا قرار ندارد، بلکه تعداد مهاجران ایرانی پایین‌تر از میانگین جهانی است. اما متأسفانه در این میان عده‌ای در رسانه‌ها و افکار عمومی مهاجرت پایین‌تر از آمار جهانی استعدادهای برتر ایرانی را طوری ترسیم کرده‌اند که ناامیدی در کشور و جامعه شیوع پیدا کند و مردم تصور کنند که نخبگان، افراد بااستعداد و هر فرد ارزشمندی که می‌تواند به طور بالقوه کاری برای کشور انجام دهد از ایران مهاجرت می‌کند.
• منکر مهاجرت در برخی از رتبه‌ها نیستیم
وی ادامه می‌دهد: ما منکر مهاجرت در برخی از رتبه‌های برتر کنکور و المپیادهای علمی نیستیم و می‌دانیم تعدادی از بهترین دانش‌آموختگان ایرانی بنا به دلایلی به ویژه تحصیل و تحقیق و در نهایت اشتغال از ایران می‌روند. آمار خروج استعدادهای برتر دانشگاهی ایران در سال‌هایی که بنیاد ملی نخبگان تأسیس شده- از حدود 10 سال گذشته تا پایان سال 97- برای رشته‌های تحصیلی مختلف جمع‌آوری شده و مدام در حال رصد است، به عنوان نمونه در مورد جمعیت دانشگاهی شامل رتبه‌های برتر کنکور سراسری و برگزیدگان المپیادهای علمی دانش‌آموزی که جمعیتی حدود 40 هزار نفر را در این 10 سال شامل می‌شود، متوسط آمار خروج از کشور با هدف تحصیل حدود 25 تا 30 درصد است که عددی حدود 10 تا 12 هزار نفر در طول 10 سال می‌شود و این شامل همه رشته‌های تحصیلی است و البته نباید فراموش کرد که در برخی از رشته‌های دانشگاهی نیازمند این هستیم که استادان برای فرصت مطالعاتی و برخی از دانشجویان- استعدادهای برتر علمی- برای ادامه تحصیل و کسب تجربه از علم روز دنیا به کشورهای خارجی بروند و کمک کنیم آن‌ها پس از کسب علم و تجربه مورد نظر به ایران بازگردند تا آن رشته‌ها در دانشگاه‌های کشور تقویت شود.
• دلایل رانشی
به گفته دکتر سالاریه، در مورد مهاجرت استعدادهای برتر ما با یکسری دلایل رانشی یا دافعه و همچنین دلایل کششی جذب‌کننده مواجه هستیم که در مجموع دلایل دافعه ما، با دلایل جاذبه کشورهای آمریکایی و اروپایی که موجب مهاجرت استعدادهای برتر می‌شود، در برخی رشته‌ها می‌تواند برابری کند. اما با توجه به اینکه مهاجرت استعدادهای برتر در همه کشورهای دنیا امری طبیعی است، باید پذیرفت برای تعدادی از افراد جاذبه‌های خاصی نظیر افزایش اثربخشی، مدرک معتبر علمی، بازار کار مناسب، گرنت‌های خوب پژوهشی، فناوری‌های نوین و تجربه زندگی در کشورهای متفاوت سبب می‌شود تمایل بیشتری به خروج از کشور پیدا کنند. با این حال بر پایه آمار بانک جهانی در سال 95، جمهوری اسلامی ایران جزو هیچ یک از 30 کشور نخست ارسال‌کننده مهاجر هم قرار ندارد و نرخ مهاجرت ایران نسبت به کل جمعیت به صورت تجمیعی 5/1 درصد اعلام شده، در صورتی که میانگین نرخ مهاجرت در جهان 2/3 است یعنی تعداد مهاجرت نخبگان ایران کمتر از نصف میانگین جهانی است.
•پررفت و آمدی نخبگان در همه کشورهای دنیا
دکتر سالاریه می‌افزاید: الگوی رفت و آمد و جابه‌جایی استعدادهای علمی برتر در همه کشورهای دنیا الگوی شلوغی است و این جزو ویژگی‌های شخصیتی این افراد است که می‌خواهند محیط‌های مختلف را تجربه کنند و در همه کشورهای دنیا موضوعی طبیعی است. شرکت نخبگان در پژوهش‌های بین‌المللی، رفت و آمد در مجامع علمی سایر کشورها، تحصیل در کشورهایی که به لحاظ علم و فناوری صاحب سبک و جایگاه معتبر هستند، شرکت در دوره‌های فرصت مطالعاتی کوتاه‌مدت و گاه بلندمدت، کسب تجربه از الگوهای پژوهشی سایر کشورها و انتقال تجربه به داخل کشور، موضوعی است که می‌تواند در رشد و پیشرفت علمی کشور بسیار مفید باشد و ما باید بتوانیم به صورت کاملاً هدفمند از این نوع فرصت‌ها به بهترین نحو استفاده کنیم.
•برنامه‌ریزی برای مهاجرت معکوس
وی ادامه می‌دهد: مهاجرت استعدادهای برتر، یک پدیده اجتماعی در همه کشورهای دنیا محسوب می‌شود و کشوری موفق‌تر است که بتواند از این فرصت استفاده کرده و استعدادهای برتر بیشتری را جذب کند. ما در تلاش هستیم مانند برخی کشورها از جمله چین به سمت مهاجرت معکوس استعدادهای برتر حرکت کنیم و با ایجاد شرایط مناسب برای استعدادهای برتری که در کشور مانده‌اند زمینه اثربخشی هرچه بیشتر آن‌ها در جامعه را فراهم کنیم تا چراغ سبزی شود برای افرادی که از کشور مهاجرت کرده‌اند و انگیزه بازگشت پیدا کنند.
نظر شما