سیدجواد نقوی/

بحث عبرت از تاریخ و تحلیل آن برای استفاده در مسائل روز جامعه، همچنان از مسائل مناقشه‌برانگیز است؛ موضوعی که آن را در نسبت با واقعه عاشورا و در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام دکتر جواد سلیمانی امیری پی گرفتیم. وی عضو هیئت علمی گروه تاریخ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) است.

* شهید مطهری در جمله‌ای معروف می‌گوید «شمر زمانه خود را بشناس»؛ با این دیدگاه چگونه می‌توان به تاریخ نگریست؟

ماهیت شخصیت‌های تاریخی تکرارپذیر است؛ شخصیتی مثل شمر، هم نماد مزدوری و هم سست‌عنصری است؛ زمانی با اهل‌بیت(ع) بوده و جای دیگری با مخالفان ایشان. چنین شخصیت‌هایی در هر زمان، هر که قدرت باشد، به همان سمت می‌روند؛ همان بحث نان به نرخ روز خوردن است. شمر حاضر بود برای جایزه گرفتن، امام حسین(ع) را به شهادت برساند؛ در تاریخ داریم که عمر بن سعد تردید داشت، اما شمر تردید هم نکرد و حاضر بود هر جنایتی انجام دهد؛ یعنی محو در ثروت و مال بود و برای آن ادبیات و مجوز دینی درست می‌کرد.

* آیا می‌توان تاریخ صدر اسلام را برای امروز تحلیل کرد؟

تاریخ صدر اسلام خیلی شبیه به دوران ماست؛ ویژگی این دوره بازگشت به اصل انقلاب و اسلام ناب است. رسول خدا فرمودند: «من بر سر نزول آیات قرآن می‌جنگم» اما در دوره علی(ع) بحث بر سر تفسیر و تأویل قرآن بوده است. در عصر  امام علی(ع) دین به سمت تفسیرهای اشتباه رفته بود و حضرت تلاش کردند مسیر را به سنت پیامبر(ص) و اسلام ناب برگردانند؛ به همین دلیل هواپرستان و اشراف با ایشان درگیر شدند. ایشان حق مستضعفان جامعه را از دست مستکبران خارج کردند و امروز هم نیازمند همین روش‌ها هستیم. نکته مهم در قیام امام حسین(ع) این است که ایشان فقط برای روز عاشورا پیام ندارد، بلکه برای هر زمان و دوره‌ای است؛ مثلاً پیام حضرت برای امروز کشور ما این است که در مقابل ظلم ایستادگی کنیم و به هیچ عنوان نگذاریم دشمن اهداف خود را بر ما مسلط کند. انقلاب اسلامی مبتنی بر اسلام ناب که اسلام سیاسی است، شکل گرفت. شاید دیگران بگویند جمهوری اسلامی موفق نبوده است اما ما معتقدیم بخش زیادی از مشکلات کشور از نداشتن درک صحیح خواص بوده است. اگر ما ریزش‌هایی داشته‌ایم در کنار آن رویش هم بوده است و توانستیم در پرورش امثال مدافعان حرم موفق باشیم که رویش‌های عصر ما هستند.

* چگونه می‌توان واقعه عاشورا را برای نسل‌های بعد تبیین کرد و به شبهات درباره آن پاسخ داد؟

ما در گام دوم انقلاب به سر می‌بریم و به سمت برپایی تمدن نوین اسلامی حرکت می‌کنیم؛ بنابراین باید نگاه تمدنی داشته باشیم و نباید نگاه ما به عاشورا مقطعی باشد. سیره، شعارها، اهداف و استقامت اهل بیت(ع) و کاروان اسرا و... چه تأثیری می‌تواند در برپایی تمدن اسلامی داشته باشد؛ نگاه نباید جزئی باشد. باید به مباحث نظری توجه کنیم؛ نخستین نکته رابطه فرهنگ و تمدن است که مثل رابطه جوهر و عرض است؛ بود و نمود است. فرهنگ، هسته و جوهر اصلی تمدن است. امام حسین(ع) با قیام خود فرهنگ اصلی تمدن اسلامی را حفظ  کرد؛ به این تعبیر که اعتقاد به اصولی مثل توحید و نبوت و معاد را حفظ کرد و ضامن بقای اسلام شد. اگر این قیام نبود، تمدن آینده قطعاً بر اساس فرهنگ اسلامی نبود. در مقایسه با اقتصاد و سیاست، فرهنگ اولی است؛ یعنی برای رشد اقتصادی و پیشرفت اگر از دین کم بگذاری قطعاً این حرکت به بیراهه می‌رود؛ امام حسین(ع) جان خود و خانواده‌اش را به پای اندیشه مقاومت گذاشت. درس بعدی که از حرکت امام حسین(ع) برای تمدن‌سازی باید گرفت این است که نباید از کم بودن افراد ترسید؛ بلکه باید کار درست را انجام داد حتی اگر شهید شوید؛ چرا که پیام شما در دل تاریخ خواهد ماند. صدای حق از زبان مظلوم در تاریخ عبرت‌آموز است و پرچم اسلام ناب همیشه برافراشته است. در تاریخ نهضت اشک و «لبیک یاحسین» صورت گرفت و روز به روز به جمعیت شیعیان در جهان افزوده شد.

* سخنرانان در جلسات ذکر معارف و مصائب اهل‌بیت(ع) چگونه باید فرهنگ مقاومت را تبیین کنند؟

ابتدا باید به مردم بگویند که مقاومت دو بعد دارد؛ یک، مقاومت در مقابل دشمن خارجی  است و دومی مقاومت در مقابل خواص اهل لغزش داخلی. در مقابل دشمن خارجی باید ایستادگی کرد؛ چه از طریق جنگ اقتصادی، چه از طریق حمله نظامی؛ اما در مقابل اهل لغزش باید هوشیار و بصیر بود. این هوشیاری و بصیرت دارای سه لایه است؛ از شناخت افراد معارض با ولایت آغاز می‌شود و لایه بعدی طبقه‌بندی آن‌هاست؛ لایه آخر هم نحوه تقابل و تعامل در خور و سیتماتیک با آن‌هاست. نکته مهم دیگری که اینجا باید توجه کرد، بحث تبیین در کنار صبر است؛ یعنی برای دستیابی به دولت و مجلس اسلامی شاید چند سال مجبور شویم صبر کنیم و در کنارش هم کار کرده و قوانین و ساختارها را اصلاح کنیم. مهم‌ترین بحثی هم که باید مطرح شود شناخت حق از باطل است؛ یعنی اگر اختلافی وجود دارد، با استدلال حق را بشناسیم تا استقامت و بصیرت افزایش یابد.