مریم احمدی شیروان/
عزاداری برای درگذشتگان از آیین‌هایی است که به اشکال گوناگون در فرهنگ‌ها و سنت‌های مختلف وجود دارد و همراه با حزن و اندوه بازماندگان است؛ همان‌گونه که در تاریخ ایران و اسلام نیز نمونه‌ها و تجلی‌های مختلفی از آن ثبت شده است؛ از آیین سوگ سیاوش (سیاوشان یا سووشون) در ایران پیش از اسلام تا عزاداری در سالروز شهادت بزرگان دین اسلام که برگرفته از سیره خود معصومین است و همچنین سوگواری برای درگذشتگان با آداب و رسوم خاص هر منطقه. این در حالی است که به‌ویژه در سال‌های اخیر افراط و تفریط‌ها، بدعت‌ها و رسوم غلط در آیین‌های عزاداری برای درگذشتگان نه تنها سبب شده بر مشکلات خانواده صاحب عزا افزوده شود بلکه حتی انحرافات و شبهاتی را نیز در این زمینه به همراه داشته است. در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام حمیدرضا مظاهری سیف، عضو گروه سلامت معنوی فرهنگستان علوم پزشکی و نیز عضو شورای عالی ادیان معاونت بین‌الملل مرکز مدیریت حوزه علمیه داشتیم به چرایی و چگونگی سوگواری مطلوب از نظر اسلام پرداختیم؛ با ما همراه باشید.
یاد مرگ دلیل اصلی شرکت در مراسم عزاداری است
حجت‌الاسلام حمیدرضا مظاهری سیف در ابتدا و در پاسخ به این پرسش که چرا باید برای فردی که زندگی او به پایان رسیده سوگوار باشیم، می‌گوید: عزاداری برای درگذشتگان به هدف از این کار برمی‌گردد. در این راستا سه هدف وجود دارد که اگر به آنها پایبند باشیم، به این معناست که کار درستی انجام می‌شود و خروج از چارچوب این اهداف، کار را احمقانه و پوچ کرده و آن را تبدیل به بازی و سرگرمی می‌کند که معلوم نیست تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد. او در توضیح این سه هدف می‌گوید: نخستین هدف از برگزاری مراسم سوگواری، تکریم و گرامیداشت شخص است. متوفی فردی بوده که سال‌ها در بین ما زندگی می‌کرده و حتماً خدماتی را نیز برای ما انجام داده و نبودش برای ما فقدان است و باید او را تکریم و با احترام و تجلیل برای ادامه زندگی در جهان ابدیت بدرقه کنیم.
عضو هیئت مدیره انجمن علمی اخلاق اسلامی اضافه می‌کند: دومین هدف تسلی دادن و همدردی کردن با خانواده و نزدیکان فرد فوت شده است. آیین عزاداری و سوگواری برای مرگ می‌تواند به تسلای خاطر اطرافیان و نزدیکان او کمک کند که این هم کاری انسانی است و جنبه همدلی دارد. مظاهری سیف به سومین هدف نیز اشاره کرده و بیان می‌کند: سومین هدف معقول‌تر بوده و جنبه دینی و معنوی پیدا می‌کند. ما در سوگواری‌های دیگران شرکت می‌کنیم زیرا در آیات و روایات به آن توصیه شده است. حتی در روایات توصیه شده که اگر دیدید جنازه‌ای در حال تشییع است حداقل هفت قدم آن را همراهی کنید. دلیل این توصیه این است که به مرگ فکر کنیم و بدانیم که اتفاقی قطعی و واقعی در زندگی ماست و با اینکه سرگرم زندگی روزمره خود هستیم، به این رویداد واقعی که در زندگی همه ما رخ می‌دهد نیز بیندیشیم.
شادی در مراسم عزاداری با هدف آن همخوانی ندارد
رئیس مؤسسه بهداشت معنوی عنوان می‌کند: یاد مرگ و مرگ‌اندیشی در زندگی انسان مزایای اخلاقی خوبی دارد و سبب می‌شود حرص‌ها، طمع‌ها، کینه‌ها و دشمنی‌ها، وابستگی به دنیا و بسیاری دیگر از مشکلات از بین برود. دقیقاً زمانی که فراموش می‌کنیم روزی خواهیم مُرد، قلب ما تبدیل به محلی برای رویش رذایل اخلاقی می‌شود. یاد مرگ و فکر کردن به آن دوای بسیاری از معضلات و مشکلات اخلاقی فرد است. او در ادامه می‌گوید: مرگ‌اندیشی هدفی معنوی و دینی است اما دو هدف دیگر یعنی سوگواری و همدردی، اهدافی انسان‌دوستانه دارند. ارزش‌های دینی جنبه آیینی و مراسم عزاداری را تأیید می‌کند و بر روابط بین مسلمین و همدردی با دیگران تأکید بسیاری دارد. رابطه اخوت و برادری باید در جامعه ایمانی وجود داشته باشد؛ اینکه در غم و شادی دیگران شریک باشیم رفتاری انسانی و مورد تأیید دین اسلام است.
عضو شورای عالی ادیان معاونت بین‌الملل مرکز مدیریت حوزه علمیه قم با اشاره به فیلمی که چندی پیش در فضای مجازی از مراسم خاکسپاری همراه با شادی و پایکوبی منتشر شده بود، توضیح می‌دهد: اینکه فرد فوت شده را می‌شناختیم و او انسان خوبی بوده و در آن دنیا جایگاه خوبی خواهد داشت پس می‌توانیم به بهانه مردن و عاقبت به خیر شدن او به جشن، پایکوبی، کف، سوت زدن و شادی بپردازیم، با هدف همدردی که هدفی انسانی است، مغایرت دارد. شادی کردن در مراسم ختم با هدف تکریم نیز همخوانی ندارد؛ زیرا بی‌شک با ادب، احترام و وقار بیشتر می‌توانیم به تکریم متوفی بپردازیم.
مظاهری سیف یادآور می‌شود: بازماندگان فرد درگذشته نیاز به همدردی ما دارند. علاوه بر آن جنبه اندیشه‌ورزی و یاد مرگ با شادی و سرور سازگار نیست، به همین دلیل در تمام فرهنگ‌ها می‌بینیم آیین وداع با مردگان آیین وزین، با متانت و محترمانه‌ای است نه یک فضای شوخ، شاد، پرهیجان و دورهمی. توجه به اهداف، چارچوب الگوی کار را تا حدودی برای ما مشخص می‌کند که آیین‌های سوگواری و خاکسپاری باید به چه صورت باشند.
مایل به رقابت کردن هستیم، حتی در عزاداری!
استاد حوزه علمیه قم به افراط و تفریط‌های موجود در آیین عزاداری برای درگذشتگان اشاره کرده و بیان می‌کند: باید در حد معقول هزینه‌هایی را برای گرامیداشت فرد فوت شده انجام داد، اما مشکل از آنجا به وجود می‌آید که ما در همه موارد مایل به رقابت هستیم؛ حتی در تلاشیم با تاج گل‌های بیشتر، پذیرایی مفصل‌تر و مجالس بزرگ‌تر در مرگ هم برتری خود را به همه نشان دهیم.
او با اشاره به سوره تکاثر توضیح می‌دهد: این آسیب‌ها از مواردی است که قرآن هم به آن اشاره کرده است. در سوره تکاثر داریم «أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ؛ حَتَّی زُرْتُمُ الْمَقابِرَ»؛ یعنی افزون‌طلبی و تفاخر شما را به خود مشغول داشته و از خدا غافل نموده است؛ تا آنجا که به دیدار قبرها رفتید و قبور مردگان خود را برشمردید و به آن افتخار کردید. این سوره درباره قبایلی نازل شد که بر یکدیگر تفاخر می‌کردند و با کثرت نفرات و جمعیت یا اموال و ثروت خود بر آنها مباهات می‌نمودند؛ تا آنجا که برای بالا بردن آمار نفرات قبیله به گورستان می‌رفتند و قبرهای مردگان هر قبیله را می‌شمردند.
عضو گروه سلامت معنوی فرهنگستان علوم پزشکی تأکید می‌کند: قرآن با این آیه اوج حماقت برخی انسان‌ها را نشان می‌دهد. فردی فوت می‌کند بعد خانواده او به تعداد تاج گل‌ها و هزینه‌های اضافی مراسم و... فخرفروشی می‌کند که نشان از آن دارد این مراسم از هدف اصلی خود فاصله گرفته و اهداف دنیوی موهوم مانند رقابت و چشم و همچشمی به میان می‌آید. در این شرایط دیگر حواس به همدلی و تکریم نیست و با این افراط و تفریط‌ها و بدعت‌ها بر فشار روانی افراد اضافه می‌کنیم.
مظاهری سیف در پایان خاطرنشان می‌کند: دعای خیر و طلب آمرزش و عفو از درگاه خداوند برای مرده ثواب دارد؛ بنابراین احسان، انفاق، هدیه مادی و معنوی فرستادن در حق فرد فوت شده برای شادی روح او بسیار مؤثر است، اما تا حدی که در این راه گرفتار افراطیگری نشده و در چارچوب دستورات اسلام و توصیه اولیای دین عمل کنیم.
نظر شما