جعفر قنادباشی، تحلیلگر مسائل منطقه/

روز دوشنبه بود که رؤسای جمهور روسیه، ایران و ترکیه به عنوان سه کشور ضامن روند صلح آســتانه، برای پنجمین مرتبه، این بار در آنکارا گرد هم جمع شدند تا راهی برای پایان دادن به بحران هشت ساله سوریه و به ویژه حل تنش‌ها در ادلب و مناطق شمالی هم‌مرز با ترکیه بیابند.

 اگرچه سران سه کشور در نشست مذکور بر حل و فصل اختلافات داخلی سوریه از راه گفت‌وگو، خروج اشغالگران آمریکایی از شرق این کشور و همچنین تدوین هر چه سریعتر قانون اساسی سوریه تاکید داشتند، اما نکته حائز اهمیت در این دور گفت‌وگو پیشنهاد ایران در مورد فعال شدن دوباره توافقنامه آدانا میان ترکیه و سوریه بود.

روحانی در این نشست تأکید کرد که فعال کردن دوباره این پیمان میتواند الگوی مناسبی برای برطرف شــدن نگرانی‌های میان آنکارا و دمشق و آغازی بر پایان یک دوره تلخ باشد.  پیشینه توافق آدانا به سلسله اختلافاتی بر میگردد که سوریه و ترکیه را در اواخر قرن بیستم به سمت جنگ پیش برد.

فعالیت‌های سیاسی کُردها در قالب گروهک پ. ک.ک، چگونگی تقسیم آب رود فرات و استان هاتای (اسکندرون) عمده مسائل اختلافــی میان دو طرف بود. ایــن حوزه‌های اختالاف تا حدی پیش رفت که دو کشور را به ســوی رودررویی نظامی کشانده و هر لحظه امکان آغاز جنگ میان دو کشــور قابل تصور بود، اما سرانجام با وساطت ایران، مصر و اتحادیه عرب، دو کشور برای حل اختالفات در شهر «آدانا» رو در روی یکدیگر نشستند.

 بر پایه این توافق که در ۲۰ اکتبر ۱۹۹۸ امضا شد، طرفین متعهد شدند که از ورود گروه‌های تروریستی به خاک یکدیگر جلوگیری کرده و ارتش ترکیه نیز اجازه یافت تا برای ســرکوب گروه‌های تروریستی در مواقع ضرور فقط تا عمق پنج کیلومتری وارد خاک ســوریه شود.

نکته قابل توجه اینکه بر پایه پیش فرض توافق آدانا، سوریه برای اجرای تعهدات خود جهت ممانعت از نفوذ تروریست‌ها به خاک ترکیه لزوماً باید ارتش خود را در مرز با این کشور مستقر کند؛ توافق یاد شده در اینجا برای شرایط حال حاضر دچار ابهام است.

اینکه در صورت حضور ارتش سوریه در مرزها دیگر نیازی به ورود ارتش ترکیه نیست. دمشق در چند سال گذشته از بحران این کشور همواره ترکیه را به سوء استفاده از این توافقنامه و مداخله در اوضاع داخلی اش متهم کرده است.

به نظر می رسد توافقنامه آدانا پس از اقدام ترکیه در تجهیز تروریست‌ها به سلاح و اشغال خاک سوریه از طریق گروه‌های تروریستی از سال ۲۰۱۱ عملا متوقف شده است. این توافق در صورتی اجرایی میشود که اوضاع مرزهای دو کشور به روال قبل بازگردد و نظام ترکیه به توافق پایبند باشد.

 همچنین حمایت از تروریست‌ها را متوقف کرده و نیروهای خود را از خاک سوریه خارج کند. با این کار سوریه و ترکیه می‌توانند این توافق را که ضامن امنیت مرزهای دو کشور است، اجرا کنند.

 جمهوری اسـلـامی ایران همانگونه که از ابتدای بحران بر راه حل مسالمت آمیز و گفت و گو تأکید داشته اکنون نیز بازگشت به توافقنامه آدانا را به عنوان گامی مؤثر و در واقع نقطه آغازی دیگر برای پایان تنشها در شــمال سوریه پیشنهاد داده است.

 این پیشنهاد بسیار مهم است؛ چرا که در صورت اجرایی شدن آن آنکارا و دمشق می توانند سر میز مذاکره نشسته و اختلافات در مرزهای مشترک را حل و به غائله ادلب پایان دهند. البته پذیرش این مسئله از سوی ترکیه با وجود اظهارات ظاهری آنها در تمایل به بازگشت به این توافقنامه مسئله‌ای مبهم به نظر میرسد؛ چراکه این کشــور در چند سال اخیر روی تروریست‌های حاضر در ادلب سرمایه‌گذاری زیادی کرده و حاضر نیست به راحتی از این قمار دست بکشد.

پیشنهاد ایران در مقطع کنونی گامی ابتدایی اما مهم است، به شرط آنکه دولت‌های درگیر در بحران سوریه در عمل به سمت پذیرش آن گام برداشته و از تنش‌های فی‌مابین بکاهند.

 اجرای توافقنامه آدانا یعنی از بین بردن تمام نگرانی‌های امنیتی ترکیه و سوریه، مقابله مشــترک با تمامی گروههای مندرج در فهرست تروریسم- خواه کُردی یا عربی یا ترکمانی و یا فرامرزی- پشــت سر گذاشتن هشــت سال هرج ومرج و مداخلات نظامی خارجی و به ویژه آمریکایی و بازگشــت بیش از ۶ میلیون آواره سوری به وطنشان است که بیشتر از نیمی از آنها در ترکیه اقامت دارند.

 بازگشت به این توافق همچنین به معنای دفن منطقه امنی است که دونالد ترامپ خواستار ایجاد آن در عمق ۲۰ کیلومتری امتداد مرزهای شمالی سوریه و نیز ایجاد «نظام فدرال» در کرانه شرقی رود فرات است.