علی محمدزاده/

 سال‌هاست که واژه‌هایی چون بافت فرسوده و حاشیه‌نشینی میهمان همیشگی نوشته‌های رسانه‌ها شده و تنها اتفاق متفاوتی که در سال‌های اخیر افتاده این است که واژه ترکیبی «سکونتگاه‌های غیررسمی» جایگزین بافت فرسوده شده اما در واقعیت مشکل همان است و هر روز بزرگ‌تر شده و می‌شود.

آنچه مسلم است نمی‌توان انتظار معجزه داشت؛ مشکل ریشه‌دار و رسوب کرده‌ای چون حاشیه‌نشینی چند دهه به یکباره و در مدت چهار یا پنج سال رفع شود ولی حداقل انتظار بدیهی این است که مدیران و متولیان ملی این حوزه به همان نسبت سخن گفتن از معضلات جدی این حوزه، در زمان عمل هم به همان نسبت همت داشته باشند و مقدمات اجرایی شدن شعارهای خود را فراهم نمایند.

دلیل و بهانه منطقی برای سخن گفتن از لایه‌های مختلف آسیب‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مرتبط با حاشیه‌نشینی و بافت‌های فرسوده بسیار است و بی‌شک فردی نیست که از آن‌ها بی‌اطلاع باشد بنابراین به جای تکرار مطالب بارها گفته شده در بحث ضرورت اقدام جدی‌تر در این حوزه در ادامه نگاهی دوباره (و البته تکراری) به موضوع الزام اولیه و پیش‌نیاز اولویت‌دار هر اقدامی یعنی مسئله تأمین مالی داشته باشیم.

• وقتی حاشیه شهر مستقل شد

با بررسی سوابق اسناد بودجه‌ریزی می‌بینیم بحث حاشیه‌نشینی هر چند از دو دهه پیش در محافل مدیریتی جدی‌تر از همیشه مطرح می‌شده اما در عمل حدود یک دهه قبل بود که صحبت از تعریف سرفصل خاص برای ساماندهی حاشیه‌نشینی در کلانشهرها مطرح شد.

با این وصف تصور می‌شد با این تصمیم باید شاهد اتفاقات قابل لمس و استناد بود ولی با گذشت سال‌ها و با وجود انجام اقدامات خوب نسبت به سال‌های پیشتر باز هم زخم حاشیه‌نشینی و بافت فرسوده در کلانشهرها همچنان وسیع‌تر و هر سال بر تعداد ساکنان این مناطق افزوده شد.

اما همان گونه که گفته شد نخستین نیاز هر اقدامی تأمین منابع مالی لازم برای انجام آن است از این رو در این حوزه نیز باید اعتبارات لازم در اختیار مجریان طرح‌ها قرار می‌گرفت که با توجه به خروجی کار در چند سال اخیر به نظر می‌رسد مشکل اصلی عدم تأمین اعتبارات بوده است.

• اسناد آماری

برای آنکه از حاشیه‌های مربوط به قضاوت یا برداشت یکجانبه در امان باشیم از رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان رضوی خواستیم تا اعتبارات تخصیص یافته به حوزه بافت فرسوده و حاشیه‌نشینی مشهد در سال‌های اخیر را اعلام کند.

رضا جمشیدی گفت: در سال 93 هیچ اعتباری برای حاشیه‌نشینی در نظر گرفته نشد.

سال 94 در بودجه سالانه 400میلیارد ریال اعتبار مصوب شد ولی تا پایان سال هیچ رقمی تخصیص نیافت و سال 95 مبلغ یک هزار میلیارد ریال اعتبار از محل ردیف 66-550000 مصوب شد ولی تا پایان سال رقم تخصیص یافته 533میلیارد ریال بود (193میلیارد ریال از محل اسناد خزانه اسلامی و 340 میلیارد ریال نقدی).

وی افزود: در همان سال یک هزار و 750میلیارد ریال اعتبار از محل تبصره 36 قانون اصلاح بودجه 95 در نظر گرفته شد که 500میلیارد ریال هم از این محل تخصیص یافت که در مجموعه به رقم 533 میلیارد رسید.

وی ادامه داد: در سال 96 اعتبار مندرج در جدول شماره 9 قانون بودجه (اعتبار ردیف‌های متفرقه) ردیف 67-550000 با عنوان بهسازی بافت فرسوده و حاشیه کلانشهر مذهبی مشهد مبلغ 750 میلیارد ریال مصوب شد که از این میزان 500میلیارد ریال به صورت نقدی در همان سال تخصیص یافت.

جمشیدی اظهار کرد: در سال 97 اعتبار مصوب برای بهسازی بافت فرسوده و حاشیه کلانشهر مذهبی مشهد 300میلیارد ریال بود همچنین بهسازی بافت فرسوده و ساماندهی حاشیه شهرها و کلانشهرهای مذهبی یک هزار میلیارد تومان اعتبار مصوب جدا داشت که در مجموع از این دو محل 580 میلیارد ریال تخصیص یافت.

وی گفت: در سال جاری نیز یک هزار میلیارد ریال برای بهسازی بافت فرسوده و ساماندهی حاشیه شهرها و کلانشهرهای مذهبی مصوب شده که امیدواریم تا پایان سال رقم قابل توجهی از این مبلغ تخصیص یابد ولی تاکنون پرداختی نشده است.

جمشیدی در پایان تأکید کرد که در سال‌های 93 تا 98 در قالب دو طرح (طرح مطالعات و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی و طرح مطالعه و کمک به بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری) اعتباراتی در قوانین بودجه سنواتی برای نوسازی بافت فرسوده و حاشیه‌نشینی کل کشور در نظر گرفته شده که تخصیص آن‌ها بسیار کم و در حد صفر بوده است.

• نتیجه‌گیری ساده

با این اوصاف و با نگاهی به پهنه‌های بافت‌های ناکارآمد شهری و حاشیه‌نشینی گسترده در شهری مانند مشهد به خوبی می‌توان پیش‌بینی کرد با روند موجود و تجویز قطره‌چکانی داروی پول برای زخم کهنه حاشیه‌نشینی نباید امیدی به درمان آن حتی در چند دهه دیگر داشت مگر اینکه به قول معروف تصمیم‌سازان این حوزه طرحی نو دراندازند... .