آرش خلیل‌خانه/

 برنامه توسعه و نوسازی رآکتور اراک در آستانه فرارسیدن موعد گام چهارم ایران برای کاهش تعهدات برجامی به ظاهر سرعت گرفته است. علی اصغر زارعان، معاون سازمان انرژی اتمی روز گذشته در حاشیه چهل و هشتمین نمایشگاه دستاوردهای صنعت هسته‌ای کشور که در دانشگاه باهنر کرمان برگزار شده، تأکید کرد بخش ثانویه رآکتور آب سنگین اراک تا دو هفته دیگر راه‌اندازی می‌شود.

پیش ازاین علی اکبر صالحی نیز در گفت‌وگو با خبرنگاران از تکمیل این بخش از رآکتور خنداب و همچنین راه‌اندازی جرثقیل حمل و بارگذاری میله‌های سوخت رآکتو و همچنین رونمایی از یک زنجیره ۳۰ تایی ماشین‌های نسل ۶ غنی سازی به ظرفیت مجموع ۳۰۰ سو خبر داده بود.

پیشواز سازمان انرژی اتمی برای گام چهارم

حالا گمانه زنی‌ها و خبرهای منتشر شده حاکی است در کنار این سه اتفاق احتمالاً سازمان انرژی اتمی در این موعد از دو نسل جدیدتر ماشین‌های غنی سازی یعنی  IR۷ و IR۹ با ظرفیت غنی سازی ۴۰ تا ۵۰ سو نیز رونمایی خواهد کرد. ماشین‌هایی که می‌توانند یک جهش عظیم در توان غنی سازی و توسعه برنامه هسته‌ای صلح آمیز کشور ایجاد کنند.

تنها یک محاسبه سرانگشتی می‌تواند تأثیر این اتفاق را نمایان کند. در نطنز در حال حاضر و بنابر مفاد برجام ۵۰۶۰ ماشین غنی سازی نسل یک IR۱ در حال کار هستند که پیش از برجام در این سایت افزون بر ۱۶ هزار ماشین نصب و ۹ هزار تای آن‌ها در حال چرخش و غنی سازی بود.

همزمان در سایت فردو نیز ۳ هزار ماشین نسل یک در حال کار بود. با جایگزینی نسل‌های جدید ماشین‌های نسل ۸،۷،۶ و ۹ که به ترتیب، ۱۰، ۴۰، ۲۴ و ۵۰ سو توان غنی سازی داند یک جهش بزرگ در ظرفیت هسته‌ای کشور ایجاد خواهد شد.

راه‌اندازی بخش ثانویه رآکتور اراک اما بر پایه برنامه تکمیل این نیروگاه به پیش می‌رود. این بخش حتی زیر مجموعه برنامه بازطراحی و نوسازی رآکتور اراک هم نیست و بخشی از تأسیسات جانبی رآکتور یا قلب آن به شمار می‌رود که شامل تأسیسات خنک کننده و مدار آب سنگین و مبدل‌های حرارتی است.

تا اینجای کار اما به نظر می‌رسد این رونمایی پیشاپیش دولت از گام بعدی چندان اروپایی ها را شوکه نکرده و تحرکی در آن‌ها برای شکستن بن بست موجود در توافق با دولت روحانی برای حفظ برجام به وجود نیاورده است.

از این رو به نظر می‌رسد گام چهارم که تا سه هفته دیگر موعد آن فرامی‌رسد باید و لازم است تا یک اقدام جدی و شوک آور باشد. ضربه‌ای که یا کشورهای اروپایی را به خود خواهد آورد و به اقدام وامی‌دارد یا تکلیف برجام را مشخص کرده و ناتوانی اروپایی‌ها را در حفظ این توافق اثبات کند؛ اقدامی که به نظر نمی‌رسد دولت روحانی هنوز به آن باور پیدا کرده باشد.

کما اینکه سید عباس موسوی، دستیار وزیر خارجه و سخنگوی این وزارتخانه در پاسخ به قدس تأکید کرد گام‌های بعدی ایران نیز در چارچوب برجام خواهد بود. شخص ظریف نیز بارها تأکید کرده ایران آغازگر خروج از برجام نخواهد بود.

وزیر امور خارجه همچنین می‌گوید: البته ما همزمان با برداشتن گام‌ها، آماده مذاکره هستیم و هروقت که اروپایی‌ها به تعهدات خود عمل کنند، امکان بازگشت از گام‌ها نیز وجود دارد.

در هفته‌های اخیر دولت روحانی امیدوار بود رایزنی‌های اروپایی‌ها با واشنگتن به نتایجی مثبت و گشایشی در بن بست موجود بینجامد. به نظر می‌رسد روحانی حتی آماده بود تحت شرایطی با رئیس جمهور آمریکا در قالب ۱+۵ دیدار کند، او پس از بازگشت از نیویورک حتی گفت این توافق نزدیک هم بوده، اما رفتار ترامپ آن را بر هم زده و مانع تحقق آن شده است.

ظریف سه هفته پیش در حاشیه جلسه دولت گفت دلیل بر هم خوردن این توافق نزدیک آن بوده که ترامپ آنچه را در رسانه‌ها بر زبان می‌آورده کاملاً متفاوت با حرف هایش در جلسات خصوصی با اروپایی‌ها بوده و لازم بوده این موضوع روشن شود که کدام موضع او واقعی است.

روحانی اما در بازگشت از نیویورک گفت رایزنی‌ها هنوز ادامه دارد و ممکن است آن تواق حاصل شود. اما به نظر می‌رسد در شرایط موجود یک گام محکم و مؤثر بیش از هر اقدام دیگری از کانال اروپا می‌تواند این پرونده را از سکون موجود بیرون آورد.

گام چهارم فراتر از هشدار باشد

اکنون گمانه زنی ها بر اساس تعهدات فنی باقیمانده ایران در برجام نشان می‌دهد که گام چهارم نباید از دو موضوع خارج باشد، یا فعال کردن و تزریق گاز و غنی سازی در فردو و یا مونتاژ دوباره سانتریفیوژهای باز شده در نظنز.

ولی الله نانواکناری، عضو کمیته هسته‌ای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان این موضوع به خبرنگار ما می‌افزاید: اقدامات ما برای برگشت به مسیر گذشته بیانگر اقتدار و جدیت نظام و توانمندی متخصصان ایران است و این مسیر در صورت تغییر نکردن فضا باید کامل شود.

وی با اشاره به بیش از یک سال و نیم وقت‌کشی اروپایی‌ها با وجود وعده حفظ برجام، خاطرنشان می‌کند: کشورهای اروپایی باور نمی‌کردند دولت ایران در مسیر کاهش تعهدات و احیای برنامه هسته‌ای گام بردارد، اما در سه گام نخست مقدمات این کار فراهم شده و لازم است گام چهارم یک اقدام مکمل و جدی و کاملاً رو به جلو باشد که پیام روشنی را برای این کشورها ارسال کند و این کشورها باید حالت اضطرار و تنگ بودن زمانشان را حس کنند.

اروپا به شوکی جدی نیاز دارد

ابوالفضل ابوترابی، نماینده مردم اصفهان هم در گفت‌وگو با قدس با اشاره به اینکه پس از خروج آمریکا و اجرا نشدن تعهدات اروپایی‌ها برای جبران این مسئله ایران قانونی و به لحاظ حقوقی دیگر تعهد و الزامی برای ماندن در این توافق ندارد، می‌گوید: ایران حسن نیت و صبر راهبردی خود را در دو سال گذشته نشان داده، اما بیش از این جایز نیست دولت در این امر تعلل کند؛ زیرا این صبر و گام‌های مرحله‌ای و اقدامات کوچک دولت در کاهش تعهدات اقتصاد ایران را شرطی و در هر مرحله دچار یک شوک کرده است؛ بنابراین گام بعدی باید کاملاً جدی و تعیین کننده باشد. عضو کمیسیون حقوقی مجلس تأکید می‌کند: باید تکلیف اقتصاد و مردم روشن شود و اجازه ندهیم فشارهای اقتصادی عرصه را بر کشور تنگ‌تر کند و هرچه زمان بگذرد این اقدام دشوارتر خواهد بود. وی بازی اروپادر یک سال و نیم گذشته را وقت کشی و تقسیم کار هماهنگ شده با آمریکا عنوان کرده و می‌افزاید: رونمایی از نسل جدید سانتریفیوژها نشان می‌دهد ایران به پیشرفته‌ترین فناوری‌ها که حتی بالاتر از فناوری تولید هواپیما و دیگر صنایع هم‌ ‌رده آن است دست یافته  و جزو انگشت شمار اعضای کلوپ هسته‌ای و چند کشور محدودتر دارای فناوری تولید سانتریفیوژ است. دولت باید به این توانایی باور داشته باشد و بیش از این اجازه اتلاف وقت را به غربی‌ها ندهد.