محمود مصدق/

رونق تعاملات علمی کشورمان با مراکز دانشگاهی سایر کشورها و توسعه دیپلماسی علمی آن هم در شرایطی که دشمن می‌کوشد با استفاده از تحریم‌های سیاسی جایگاه ایران اسلامی را در دنیا دچار خدشه کند از اهمیت بسزایی برخوردار است.

استفاده از راهبردهای مبتنی بر دیپلماسی علمی در سند چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران، برنامه پنج ساله پنجم توسعه و سند راهبردی کشور در امور نخبگان و نیز در نقشه جامع علمی کشور تدوین شده است.

گام‌های ارزنده و تلاش‌های مراکز علمی و دانشگاهی کشورمان در این خصوص می‌تواند سیاست‌های تحریمی غرب علیه کشورمان را ناکارآمد و بی‌اثر سازد.

علاقه‌مندی کشورها برای ارتباط علمی با ایران

معاون مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم در گفت‌وگو با قدس از تهیه نقشه راه همکاری با دانشگاه‌ها و مؤسسه‌هاس علمی کشورهای مختلف دنیا خبر می‌دهد و می‌گوید: نخستین کاری که این وزارتخانه در چارچوب دیپلماسی علمی و فناوری انجام داده تهیه نقشه راه همکاری با کشورهای مختلف دنیاست. بر این اساس دانشگاه‌های کشورهای دنیا را بر اساس انتظارات خودمان دسته‌بندی کردیم. گروه نخست کشورهایی که دارای فناوری علمی بالایی هستند و ما می‌خواهیم با ارتباط با آن‌ها رشد علمی و فناوری خود را تقویت کنیم. کشورهای اتحادیه اروپا، ژاپن، کره، هند، چین و روسیه در این گروه جای دارند. دسته دیگر از کشورها مثل عراق، افغانستان و... نیز وجود دارند که وظیفه خود می‌دانیم با دانشگاه‌های آن‌ها در تربیت نیرو و توسعه علمی همکاری کنیم.

دکتر عطاءالله کوهیان می‌افزاید: با کشورهای گروه نخست در قالب اجرای پروژه‌های علمی مشترک همکاری می‌کنیم. البته این پروژه‌ها در قالب تفاهم‌نامه‌هایی که امضا می‌شوند قابلیت اجرا پیدا می‌کنند. ضمن اینکه از قبل در موضوع این پروژه‌ها به توافق می‌رسیم و سپس روی آن‌ها سرمایه‌گذاری مشترک می‌کنیم. بدین ترتیب ارتباط استادان کشورمان را با استادان کشورهای دیگر برقرار می‌کنیم. علاوه بر این در قالب تز مشترک با دانشگاه‌های دیگر دنیا همکاری داریم.

وی می‌گوید: در چند سال اخیر در تبادل استاد، مقالات مشترک و همچنین استفاده از بورسیه‌ها پیشرفت‌های بسیار خوبی در همکاری با دانشگاه‌های کشورهای اروپایی به ویژه، آلمان، فرانسه و ایتالیا داشته‌ایم به طوری که مقالات مشترک ما با این اتحادیه در سال ۲۰۱۶، ۴ هزار و ۳۰۰ مقاله بوده که این رقم اکنون به ۵ هزار و ۴۰۰ مقاله رسیده است.

کوهیان، همچنین از رشد سریع و قابل توجه ایران در بخش مقالات علمی مشترک سخن می‌گوید و می‌افزاید: در چند سال اخیر رشد مقالات مشترک بیشتر از مقالات ما که در آی. اس. آی چاپ شده‌اند، بوده است. مثلاً در سال ۲۰۱۵ مجموع مقالات علمی مشترک ما از ۸ هزار و ۸۴۵ مقاله به ۱۳ هزار و ۷۱۸ مقاله در سال ۲۰۱۸ رسیده است. ضمن اینکه در هفت ماهه ۲۰۱۹ نیز ۸ هزار و ۲۶۴ مقاله به چاپ رسیده است. یعنی رشد مقالات از ۲۰ درصد در سال ۲۰۱۵ به ۲۸ درصد رسیده است که رقم قابل توجهی است.

وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر ۴۶۶ پروژه تحقیقاتی مشترک با دانشگاه‌های کشورهای توسعه‌یافته دنیا مثل فرانسه، آلمان، ایتالیا، اتریش، سوئیس، روسیه، چین، هند، آفریقای جنوبی، مجارستان، ترکیه و... در قالب تفاهم‌نامه‌های مشترک در حال اجراست. یعنی بر پایه آمارها سالانه رشد ۲۶ درصدی را در خصوص پروژه‌های مشترک تحقیقاتی داریم و این یکی از بهترین روش‌ها برای رشد ارتباطات علمی است.

در حال حاضر بیش از ۵۰ دوره مشترک با دانشگاه‌های کشورهای روسیه، آلمان، هند، کره، هلند، استرالیا و کانادا در حال برگزاری است که در این بخش نیز رشد حدود ۲۵ درصدی را به صورت سالانه شاهد هستیم.

وی می‌گوید: کشور ما از ظرفیت بالایی در بخش علمی برخوردار است و به همین دلیل دانشگاه‌های کشورهای دیگر خواهان همکاری علمی با ایران هستند. البته شاید تحریم‌های سیاسی در روند همکاری‌های علمی بین مؤسسه‌های علمی و دانشگاه‌های ما با طرف‌های خارجی تا حدی خلل ایجاد کند اما در مجموع و در سطح کلان قضیه آن قدر ظرفیت علمی کشور رشد کرده است که خیلی از کشورها نیازمند و علاقه‌مند به همکاری با ما هستند و این تحریم‌ها و محدودیت‌ها نمی‌تواند خیلی تأثیر منفی به دنبال داشته باشد.

فرصت طلایی برای مقابله با تحریم‌ها

دکتر حسین خنیفر، رئیس دانشگاه فرهنگیان هم از افزایش همکاری دانشگاه متبوعش با دیگر دانشگاه‌های دنیا خبر می‌دهد و به قدس می‌گوید: روند تعاملات علمی این دانشگاه با دانشگاه‌های دیگر رو به رشد است. برای مثال سال ۲۰۱۸ دانشگاه فرهنگیان عضو سازمان علمی فرهنگی جهان -آی سیسکو- اسلام شده که این اتفاق بسیار بزرگ و ارزشمندی برای نظام تعلیم و تربیت ماست. علاوه بر این با بزرگ‌ترین دانشگاه تربیت معلم شرق آسیا یعنی دانشگاه سلطان ادریس مالزی که یک دانشگاه اسلامی تربیت مدرس است تفاهم‌نامه امضا کردیم و قرار است تعدادی از استادان ما به آنجا سفر کنند.

وی همچنین از امضای تفاهم‌نامه همکاری با دانشگاه تربیت معلم ژاپن خبر می‌دهد و می‌افزاید: به زودی تعدادی از استادان ما برای کسب تجارب علمی به آنجا اعزام می‌شوند. ضمن اینکه با فنلاند به عنوان کشور نخست نظام تعلیم و تربیت دنیا ارتباط داریم و پارسال پنج تن از استادان پیشکسوت خود را به این کشور اعزام کردیم.

خنیفر با اشاره به حضور دو استاد از دانشگاه پاریس و دو استاد از دانشگاه تربیت معلم ژاپن در تهران به منظور همکاری‌های مشترک علمی در یک سال اخیر، می‌گوید: با نظام تعلیم و تربیت کشورهای عراق و افغانستان نیز ارتباط خوبی داریم حتی در راستای بین‌المللی کردن دانشگاه فرهنگیان اعلام آمادگی کردیم تا شعبه‌ای از این دانشگاه را در کابل یا خراسان جنوبی یا هر جایی که مقامات آموزشی دو کشور تشخیص دهند دایر کنیم.

وی می‌گوید: هر چه ارتباطات علمی بیشتر شود به سود کشور ماست. چون اقتدار کشور ما به دنیا در حال اثبات است و این فرصت طلایی است که باید از آن برای گسترش همکاری‌های علمی استفاده کرد چون این موضوع تبلیغات سوء به کشور را خنثی می‌کند.

ضرورت تعریف پژوهش‌های هدفمند

حمید نادگران، رئیس دانشگاه شیراز نیز دانشگاه متبوعش را از لحاظ بین‌المللی شدن بین دانشگاه‌های ایران پیشرو می‌داند و به ایرنا می‌گوید: در یک سال گذشته با در نظر گرفتن دیدگاه دیپلماسی علمی در زمینه‌های مختلف همچون اعزام دانشجو به خارج، زمینه‌سازی برای ایجاد فرصت‌های علمی در دانشگاه‌های سراسر جهان و حضور در مجامع علمی بین‌المللی و نیز استفاده از ظرفیت‌های دیگر دانشگاه‌ها گام‌های مهمی برداشته‌ایم.

وی با اشاره به اینکه همکاری‌های علمی و تبادل استاد و دانشجو بین دانشگاه شیراز و برخی از دانشگاه‌های معتبر دنیا مثل دانشگاه بوخوم، درسدن، کاتانیای، بولونیای، چالمرز و... در حال افزایش است، می‌افزاید: در حال حاضر اعزام دانشجو و استاد به خارج از کشور بنا بر تفاهم‌نامه‌هایی که با دانشگاه‌های سراسر جهان امضا شده است، صورت می‌گیرد.

نادگران از افزایش حضور استادان در کنگره‌های بین‌المللی خبر می‌دهد و می‌افزاید: با وجود دشواری‌های مالی، فرصت‌های مطالعاتی با وسعت نظر استادان و نیز تلاش‌های بخش مالی دانشگاه صورت می‌گیرد؛ البته در این میان استادان باید پژوهش‌هایی هدفمند تعریف کنند.

به نظر می‌رسد آنچه می‌تواند موفقیت دیپلماسی علمی کشورمان را تضمین کند؛ تلاش مستمر علمی و پشتکار و جدیت استادان، دانشجویان و پژوهشگرانی است که در عین محدودیت‌ها همواره فعل خواستن را صرف کرده‌اند.