محمد تربت زاده/
همین حالا اگر کلمه «بادگیر» را به انگلیسی در گوگل جست‌وجو کنید، با انبوهی از صفحه‌های عرب و انگلیسی‌زبانی روبه‌رو می‌شوید که زادگاه این بنای تاریخی را «امارات» معرفی می‌کنند. پشت بندش هم یک فیلم تبلیغاتی کوتاه از بادگیرهای امارات با حضور «رونالدو» را برایتان نمایش می‌دهند که شما بیشتر از قبل برای رفتن به امارات ترغیب شوید. معمولاً آخر مطالبشان هم لینک مرتبط با دفاتر آژانس‌های گردشگری اماراتی را گذاشته‌اند که با ورود به آن‌ها می‌توانید انواع و اقسام تورهای بازدید از بادگیرهای تاریخی امارات را رزرو کنید! حالا به این ماجرا اضافه کنید صحبت‌های معاون میراث فرهنگی استان یزد را که می‌گوید، طرح ثبت جهانی «بادگیر ایرانی» به‌خاطر سنگ‌اندازی‌های اماراتی‌ها برگشت خورده و درحال حاضر مسئولان درحال تهیه طرح جامع‌تری هستند که قرار است سال آینده به یونسکو فرستاده شود. البته اگر تا قبل از آن اماراتی‌ها بادگیر ایرانی را به نام خودشان ثبت جهانی نکرده باشند!
همه چیز از رونالدو آغاز شد
ماجرا از همان روزی شروع شد که رسانه‌ها اعلام کردند رونالدو برای ایفای نقش در یک کلیپ تبلیغاتی راهی امارات شده است. بعد از آن کلیپ تبلیغاتی اماراتی‌ها، مثل بمب در یوتیوب منفجر شد و در عرض یک ساعت، چند میلیون بازدید خورد. خیلی‌ها که تا آن روز نام «بادگیر» به گوششان نخورده بود، باور کردند که این سازه‌های شگفت‌انگیز، میراث تاریخی امارات است و برای دیدن آن‌ها از نزدیک، راهی امارات شدند. حالا چند ماه از آن ماجرا می‌گذرد و در این مدت کوتاه، صنعت گردشگری امارات حسابی زیر و رو شده است. طبق آمارهای خودشان صدها تور بازدید از بادگیر در آژانس‌های بین‌المللی‌شان راه افتاده و هزاران توریست فقط برای دیدن این بادگیرهای عجیب و غریب به این کشور آمده‌اند.
یزد؛ شهر بادگیرها
پیگیری کاربران ایرانی فضای مجازی لابد بیشتر از پیگری مسئولان بود که به لطف هشتگ‌های آن‌ها در توییتر، تعداد محدودی از توریست‌ها، ماجرای سرقت هنری اماراتی‌ها را فهمیدند. در همان روزهایی که ماجرای بادگیرهای اماراتی در فضای مجازی داغ شده بود، کاربران توییتر هشتگ #یزد_شهر_بادگیرها را در این شبکه اجتماعی ترند کردند تا با جبران کوتاهی‌های مسئولان مرتبط، صدای بادگیرهای تاریخی و چندصدساله شهر یزد را به گوش مردم دنیا برسانند. در ادامه می‌توانید چند نمونه از پیام‌هایی که کاربران در کمپین حمایت از بادگیرهای یزد منتشر کرده بودند را بخوانید:
«جهانی شدن شهر یزد نباید در حد یک اسم و عنوان رها بشه... یزدِ جهانی، ظرفیت جهانی هم می‌خواهد... خیلی جالبه که تاریخ ساخت کشور امارات ۱۳۹۱ قمریه و تاریخ ساخت بادگیر دولت آباد یزد ۱۱۶۰ قمری... یعنی تاریخ ساخت بلندترین بادگیر جهان بیشتر از تاریخ تشکیل کشور اماراته، اون‌وقت ادعا کرده بادگیر میراث تاریخی ماست».
پروژه ۱۰ ساله
برخلاف تصور خیلی‌هایمان این‌طور نیست که اماراتی‌ها در عرض چند ماه و فقط با باز کردن پای رونالدو به تیزرهای تبلیغاتی، بادگیر ایرانی را سرقت کرده باشند. یعنی هرچند بادگیرهای امارات پس از کلیپ تبلیغاتیشان در دنیا معروف شد اما پروژه سرقت بادگیر از حدود ۱۰ سال پیش شروع شده بود. دقیقاً همان زمانی که مسابقات معروف معماری بین‌المللی در امارات، تازه آغاز به‌کار کرده بود. اماراتی‌ها در آن روزها به برگزیدگان این مسابقه بین‌المللی تندیسی را هدیه می‌دادند که شکل و شمایلش مو نمی‌زد با بادگیرهای تاریخی کشورمان. البته با این تفاوت که به پرچم کشور امارات مزین شده بود! اماراتی‌ها چند صباح بعد هم در محوطه برگزاری این مسابقات بین‌المللی تندیس بزرگی از بادگیر ایرانی را بنا کردند و در کنارش بروشورهایی قرار دادند که شیوه کار بادگیر را به شرکت‌کنندگان مسابقه توضیح می‌داد و در آخر ادعا می‌کرد این معماری بی‌نظیر، هنر دست معماران اماراتی است!
پس از این ماجرا، پروژه ساخت بادگیر در شهرهای مختلف امارات کلید خورد. دولت حتی به کسانی که بالای خانه‌هایشان بادگیر نصب می‌کردند، وام‌های هنگفت و گاه بلاعوض می‌داد. این شد که خیلی از معمارهای اماراتی روی پشت بام تمام سازه‌هایشان بادگیر نصب می‌کردند و شهرهای امارات در مدت کوتاهی پر شد از بادگیرهای ایرانی. کار حتی به جایی رسید که دولت امارات، یکی از محله‌های شهر دبی را که معماری سنتی‌تری داشت به عنوان مرکز بادگیرهای اماراتی به گردشگرانش معرفی کرد. همین الان اگر تصاویر محله «بستکیه» را تماشا کنید، امکان دارد آن را با بافت‌های تاریخی یزد اشتباه بگیرید!
معمارهای توریست‌نما
در همان سال‌ها پروژه ثبت جهانی بادگیر با عنوان میراث امارات به جریان افتاده بود اما لابد به دلیل آنکه هنوز یک سال هم از ساخت بادگیر در امارات نمی‌گذشت، سازمان یونسکو خجالت کشید که بادگیر را به عنوان میراث تاریخی امارات به ثبت برساند!
بادگیرها اما آن‌قدر مورد توجه توریست‌های اروپایی قرار گرفته بودند که خیلی‌هایشان بعدها طرح ساخت بادگیر در مناطق گرمسیری اروپا را به اتحادیه اروپا بردند. طبق گزارشی که «مشرق» در سال ۹۱ منتشر کرده، انگلیسی‌ها که حسابی از بادگیرهای امارات خوششان آمده بوده، متوجه شدند زادگاه این بادگیرها در شهر یزد ایران است. به همین خاطر چندین گروه از معمارهای خبره کشورشان را در پوشش توریست به یزد اعزام کردند تا از روی نسخه‌های اصلی بادگیر، نمونه برداری کنند. همین معمارها در سال‌های آینده، از چندین نمونه بادگیر که معماری مدرن تری داشت، در برخی از سازه‌هایشان استفاده کردند و در بسیاری از مسابقات بین المللی معماری مقام آوردند. خیلی‌هایشان هم از سوی سازمان‌های انرژی سبز، بابت صرفه‌جویی در مصرف انرژی، مورد تقدیر قرار گرفتند.
«مشرق» علاوه بر این ادعا کرده این معمارهای توریست نما در جریان بازدیدشان از یزد، بخش‌های زیادی از بادگیرهای تاریخی کشورمان را هم به عمد تخریب کرده اند!
سنگ‌اندازی توسط اماراتی‌ها
مسئولان حدود ۱۰ سال پیش می‌خواستند با ارائه یک طرح مشترک از بادگیرهای یزد و خود شهر یزد، با یک تیر دو نشان بزنند و هم یزد را به عنوان میراث جهانی به ثبت برسانند و هم بادگیر ایرانی را. لابد به همین خاطر هم بود که یونسکو هیچ‌کدامش را تأیید نکرد چون ثبت جهانی یک اثر اصول و مقررات خاص خودش را دارد و حتی باید دو سال پیش از ثبت، خلاصه پرونده به سازمان یونسکو ارسال شود. سه سال بعد از این ماجرا اما پرونده اختصاصی ثبت بادگیرهای یزد به یونسکو ارسال شد. یونسکو اما این‌بار هم پرونده بادگیرها را رد کرد. دلیل یونسکو برای این اقدامش هم این بود که مسئولانمان در طرحشان می‌خواستند فقط بادگیرهای شهر یزد را به عنوان اثر جهانی به ثبت برسانند نه بادگیرهای کل کشور را. طبق گفته مسئولان میراث فرهنگی، در طرح‌های بعدی بادگیرهای کل کشور در نظر گرفته شد اما مسئولان یونسکو بازهم طرح‌های ایران را به بهانه‌های مختلفی مثل کامل نبودن مستندات درباره معماری تاریخی و عدم توضیح جزئیات بنا رد کردند. از این جا به بعد بود که مسئولان کشورمان متوجه شدند اماراتی‌ها درحال کارشکنی و سنگ انداختن در مسیر ثبت بادگیرهای ایرانی هستند تا در فرصتی مناسب، بادگیر را به نام کشور خودشان ثبت جهانی کنند.
مسیر هموارتر شده
آن‌طور که محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی می‌گوید، با ثبت جهانی باغ «دولت آباد» که بلندترین بادگیر جهان را در خودش جای داده، مسیر ثبت جهانی بادگیر کمی تا قسمتی هموارتر شده اما یونسکو همچنان بهانه‌های بنی اسرائیلی می‌گیرد. با این وجود در طرحی که قرار است سال آینده به یونسکو ارسال شود، تمام جنبه‌های فنی و تاریخی بادگیرها مد نظر قرار گرفته و سه نفر از بهترین فعالان این عرصه درحال کار روی این پروژه هستند.
مسئولان اما می‌گویند بعید نیست که یونسکو این‌بار هم طرح بدون نقص میراث فرهنگی را رد کند به همین خاطر در نظر دارند که طرحشان را به طور مشترک با چند کشور دیگر که اشتراکات فرهنگی زیادی با ما دارند، به یونسکو ارسال کنند تا این نهاد جهانی دیگر نتواند در مسیر ثبت جهانی بادگیر سنگ‌اندازی کند.
با این همه اما این نخستین بار نیست که کشورهای همسایه برای میراث فرهنگی و تاریخی کشورمان دندان تیز می‌کنند. آخرین نمونه‌اش هم «فارابی» که ترکیه‌ای ها همه جوره برای ثبت نامش به عنوان یک ادیب ترکی خودشان را به آب و آتش زدند یا ورزش چوگان که با وجود تلاش‌های چندساله آذربایجان برای ثبت جهان آن، بالاخره سال گذشته توسط مسئولان کشورمان به ثبت جهانی رسید. پروژه بادگیرها اما ظاهراً کمی با چوگان و فارابی تفاوت دارد، چون ماحصل یک سرمایه گذاری بزرگ در امارات و برنامه بلند مدت ۱۰ ساله دولت این کشور است و آن‌طور که پیداست، اماراتی‌ها طوری برای بادگیرهای کشورمان دندان تیز کرده‌اند که اگر کلاهمان را سفت نچسبیم، در چشم برهم‌زدنی، بادگیر ایرانی را برای همیشه به نام خودشان ثبت می‌کنند.
نظر شما