سرنگونی یک پهپاد متجاوز به حریم هوایی ایران در حوالی ماهشهر، یک بار دیگر پس از انهدام پرنده فوق‌پیشرفته و رادارگریز «گلوبال هاوک» در خرداد امسال، نام نیروهای پدافند هوایی ایران را بر سر زبان‌ها انداخت. واحد عملیاتی عظیم و با اهمیتی که هرچند در سال‌های گذشته در قیاس با برنامه های موشکی بالستیک کمتر به آن پرداخته شده است اما بدون شک یک شاخه مهم از دکترین نظامی ایران است.
موفقیت‌های چشمگیر ماه‌های اخیر سامانه‌های بومی نیروهای پدافند هوایی ایران -ارتش و سپاه- و چتر امنیتی که توسط سامانه‌های بومی پدافندی بر سرتاسر آسمان ایران کشیده شده است و هر پرنده نظامی را رصد می‌کند، حتی زیر ذره‌بین مفسران نظامی خارجی نیز رفته است.
انهدام یک پهپاد ناشناس توسط نیروی پدافند هوایی ارتش در روز جمعه اما تنها خبر موفقیت های پدافندی ایران در دفاع از امنیت آسمان‌های کشور نبوده و نیست، شاید مهم‌ترین دستاورد این نیروی ممتاز و استرتژیک نیروهای مسلح، سرنگونی پهپاد فوق پیشرفته و رادار گریز «گلوبال هاوک» آمریکا در نخستین ساعات پنج‌شنبه، ۳۰ خرداد ماه ۹۸ باشد.
جایگاه استراتژیک پدافند هوایی در نگاه مقام معظم رهبری
پدافند هوایی از جمله موضوعاتی است که به‌طور مکرر مورد تاکید مقام معظم رهبری نیز قرار گرفته است و اهمیت بالای آن به‌دلیل حوزه عملیاتی مشترک در ارتش و سپاه است. ایشان در سال ۹۴ و دیدار با فرماندهان قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء در رابطه با نقش موثر این قرارگاه در دفاع از کشور بیان کردند:« حساسیت‌ها و دغدغه‌های مهم مأموریتهای پدافندی گویای این واقعیت است که باید نقاط آسیب‌پذیر و همه راهکارهای ممکن دشمن را شناسایی کنید و برای مواجهه با تمام آنها راه حل و برنامه مشخص داشته باشید.»
نقل قول امیر علیرضا صباحی‌فرد، فرمانده ۵۶ ساله پدافند هوایی ارتش به خوبی گویای اهمیت و جایگاه مهم پدافند هوایی نزد مقام معظم رهبری است، آنجا که او در مصاحبه‌ای به نقل از رهبری گفته است؛«ایشان کوتاهی در پدافند هوایی را گناه ملی و شرعی می‌دانند.»
تولد و تکامل پدافند هوایی ایران
اما تولد نیروهای پدافند هوایی به سال ۱۳۶۷ باز می گردد، زمانی که با تلاش‌های شهید ستاری و با دستور مقام معظم رهبری( رئیس‌جمهور وقت) دانشگاه هوایی تاسیس شد. پس از آن در سال ۱۳۷۱ و تحت تدابیر ایشان ، قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء مسئولیت هماهنگی نیروهای پدافندی ارتش و سپاه را عهده‌دار شد. با توجه به تغییر استراتژی ها و اهمیت یافتن نبردهای هوایی، فرماندهی کل قوا طی فرمانی قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء با ماموریت دفاع از هوا و فضای کشور در مقابل هر گونه تهدید هوایی در دهم شهریور ماه ۱۳۸۷با ساختاری متفاوت از نیروی هوایی ارتش منفک کردند. هم‌اکنون فرماندهی این قرارگاه با حکم رهبری در اختیار امیر سرلشگر عبدالرحیم موسوی است.
اما در سال جاری، باتوجه نیاز دفاعی کشور، نیروی پدافند هوایی ارتش به‌عنوان چهارمین شاخه این نیروی مسلح کشور با دستور مقام معظم رهبری از قرارگاه پدافند خاتم جدا شد و سرتیپ علیرضا صباحی فرد با حکم ایشان به فرماندهی این نیروی استراتژیک نائل آمد.
بلای جان پهپادهای آمریکایی
اما شاید نخستین‌باری که نام نیروهای پدافند هوایی در میان مردم کوچه و بازار زمزمه شد، سرنگونی پهپاد« آر-کیو ۷ » لاکهید مارتین در ۱۳ آذرماه ۱۳۹۰ بود؛ زمانی که نیروهای پدافند و راداری سپاه توانستند بدون کوچکترین خسارتی این پهپاد را سرنگون و فرود آورند. این پرنده پیشرفته خدمت در جنگ‌های افغانستان و عراق را در کارنامه خود داشت و گفته می‌شد برای جاسوسی از تاسیسات هسته‌ای ایران وارد حریم نظامی کشور شده است.
سی‌ام خردادماه امسال اما یکبار دیگر و در ابعاد وسیع‌تر، خبر سرنگونی پهپاد فوق‌پیشرفته گلوبال هاوک توسط نیروهای پدافند جنوب ایران منتشر شد و طولی نکشید که خبر انهدام این پرنده ۱۸۰ میلیون دلاری آمریکا توسط نیروهای پدافند ایران به تیتر یک رسانه‌های جهان بدل شد.
پس از آن بود که نام سامانه پدافندی «باور ۳۷۳» توجه کارشناسان و مفسران نظامی داخلی و خارجی را به خود جلب کرد چراکه رهگیری و انهدام این پرنده فوق پیشرفته و رادار گریز تنها در توان یک سیستم پدافند پیشرفته بود.
«باور ۳۷۳ » زیر ذره‌بین خارجی‌ها
سباستین رابلین، کارشناس ارشد نظامی دانشگاه جورج‌تاون در نشریه آمریکایی نشنال‌اینترست به تحلیل پیامدهای سامانه باور ۳۷۳ برای دشمنان ایران پرداخته و می‌نویسد:« سامانه باور ۳۷۳ اجرای هرگونه کمپین بمباران هوایی را بر فراز ایران بسیار دشوار می‌کنند و آن را به عملیاتی هزینه‌بر و پر تلفات بدل خواهند کرد که نیازمند منابع بسیار وسیعی خواهد بود. این سامانه توانایی بازدارندگی نظامی ایران را از طریق افزایش ریسک‌ها، هزینه‌ها و پیچیدگی‌های عملیاتی برای حملات هوایی و جاسوسی افزایش می‌دهند.»
در مطلبی دیگری، وبکا واسر، کارشناس موسسه رند آمریکا با تاکید بر اینکه توان پدافند هوایی ایران می‌تواند چالش جدی برای برتری نظامی آمریکا باشد نوشت: « سرنگونی پهپهاد آمریکایی نشان داد که ایران یکی از توانایی‌های نظامی جدید خود را در برابر واشنگتن فاش کرده است. اینکه ایران توانسته است در فاصله ۱۸ کیلومتری پهپاد رادار گریز آمریکا را هدف قرار دهد نشان می‌دهد که آنها دارای سیستم‌های پدافند پیشرفتهای هستند.»
مرصاد؛ پدافند هوایی دو منظوره
اما روز جمعه نام یکی دیگر از سامانه‌های پدافندی بومی در رسانه‌ها مطرح شد؛ «سامانه مرصاد» نیروی پدافند هوایی ارتش که یک پهپاد ناشناس و متجاوز را در حوالی ماهشر شناسایی و منهدم کرد. سامانه‌ای که توان حمل و پرتاب دو نوع موشک «شاهین» و «شلمچه» را دارد. موشک‌های شاهین از نوع دوربرد هستند و می‌توانند اهداف تا فاصله ۵۰ کیلومتری را نیز هدف قرار دهند. در حالیکه موشک‌های شلمچه دارای برد کوتاه هستند و این قابلیت موجب شده تا مرضاد همزمان یک سامانه دفاع هوایی دور-برد و کوتاه-برد باشد.
سرلشگر موسوی انهدام پهپاد ناشناس توسط سامانه مرصاد می‌گوید:« آنچه مهم است این است که این پرنده با سطح مقطع راداری بسیار کم مورد رصد و انهدام قرار گرفت که این از جمله ویژگی‌های سامانه تمام بومی مرصاد است.»
چتر امنیتی در سرتاسر آسمان ایران
یکی از روسای سابق سرویس اطلاعاتی فرانسه که خواسته تا نامش فاش نشود، به روزنامه تایمز اسرائیل می‌گوید:« آمریکا مدام در حال اعزام پهپادهایی به آسمان ایران است. از این پس واشنگتن باید منتظر وارد آمدن صدمات نظامی بیشتری باشد چراکه ایرانی‌ها آماده‌اند.»
به‌نظر می‌رسد دو بال محکم دکترین نظامی ایران که بر پایه استراتژی دفاع فعال بنا شده است به‌طور فزاینده‌ای در مسیر توسعه و ارتقا قرار دارد. برنامه موشکی بالستیک ایران که ستون اصلی بازدارندگی نظامی کشور است سال‌هاست که به‌دلیل پیشرفتهای خارق‌العاده مورد توجه دولت‌ها و کارشناسان خارجی قرار دارد. اما ستون دومی که به‌نظر می‌رسد در حال شناساندن خود به جامعه بین‌الملل است، سامانه‌های پدافند هوایی ایرانی هستند که اغلب تولید بومی هستند و زیر مرکز فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء یا نیروی پدافند هوایی ارتش هستند. این سامانه‌ها در همین چندماه نشان داده‌اند که هر پرنده‌ای در آسمان‌های ایران را رصد می‌کنند و به‌مانند چتر امنیتی سرتاسر ایران را پوشش داده‌اند.
نظر شما