به گزارش گروه فرهنگی قدس آنلاین، پرداختن به شخصیت های تاریخی و حماسه ساز برای فیلمسازان بنام و اهل پروداکنش های بزرگ همواره جالب توجه بوده است. با این حال اما تعداد چنین آثاری که هم ماندگار شده باشند و هم بتوان از آنها به عنوان هویت هنری یک شخصیت تاریخ ساز یاد کرد، انگشت شمار است.

یکی از این شخصیت ها که در تاریخ معاصر و مبارزه با استعمار نقش بسزایی داشته، میرزا کوچک خان جنگلی است که زندگی سیاسی و مبارزاتش تاکنون دست مایه ساخت فیلم و سریال های متعددی شده است، اما به راستی کدامیک از این تولیدات جان مایه کلام را درباره وجوه شخصیتی این مبارز بزرگ بیان کرده است. با این حال بد نیست اشاره ای داشته باشیم به آثاری که درباره میرزا کوچک خان جنگلی ساخته شده است.     

اولین فیلمسازی زندگی میرزاکوچک خان جنگلی را در قاب سینما به تصویر درآورد، مرحوم امیر قویدل بود که در قالب دو فیلم «میرزا کوچک خان» و «سردار جنگل» مبارزات نهضت جنگل را روایت کرد  و زندگی وی را تا زمان مرگ به تصویر کشید. ولی الله مومنی نیز نخستین کسی بود که ردای کوچک جنگلی را برتن کرد و نقش آفرینی او پس از سال ها همچنان در اذهان مخاطبان باقی مانده است.

مدتی نگذشت که تلویزیون نیز تصمیم به ساخت مجموعه ای فاخر و عظیم با گروهی حرفه ای درباره میرزا کوچک خان گرفت. آن زمان نام سه سینماگر بنام همچون علی حاتمی، ناصر تقوایی و همایون شهنواز به میان آمد و تقوایی فیلمنامه را به رشته تحریر درآورد. اما در نهایت قرعه ساخت این مجموعه به نام بهروز افخمی درآمد و با بازنویسی فیلمنامه براساس کتاب «سردار جنگل» نوشته ابراهیم فخرایی مجموعه ای ماندگار و ارزشمند را تولید کرد. سریالی که به یکی از موفق‌ترین و پرطرفدارترین سریال‌های تاریخی سینمای ایران بدل شد و بازی درخشان علیرضا مجلل از نگاه منتقدان و مخاطبان بهترین نقش آفرینی این شخصیت تاریخی است.

پس از گذشت بیش از دو دهه از تولید و پخش سریال «کوچک جنگلی»، محمد ورزی در سریال «عمارت فرنگی» که در اواخر دهه هشتاد تولید شد اشاراتی به زندگی این مبارز حماسی کرد. اما داستان زندگی میرزا کوچک خان در این سریال با بازی محمد صادقی بقدری در حاشیه بود که ماندگار نشد.

تا امروز که بهروز شعیبی آخرین بازیگری بوده که در کسوت میرزا کوچک خان جنگی در سریال «گیله وا» به کارگردانی اردلان عاشوری نقش آفرینی کرده که اتفاقاً آن هم چندان اثر موفقی هم از آب درنیامد. اما با این حال هربار که اثری درباره این بزرگ مرد تاریخ ساخته می شود یاد و خاطره سریال «کوچک جنگلی» را زنده می کند.

جهانگیر الماسی بازیگر سینما و تلویزیون در سریال «کوچک جنگلی» در نقش میرزا حسین کسمایی نقش آفرینی کرده بود، شخصیتی که به عنوان شاعر، روزنامه‌نگار، نویسنده و نقاش گیلانی و مشروطه خواه فعال در جنبش مشروطه خواهی گیلان به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی فعالیت می کرد.

از منابع بسیاری برای شخصیت پردازی استفاده می کردیم

الماسی با یادآوری خاطرات روزهای تولید این مجموعه فاخر درباره منابعی که منجر به تولید «کوچک جنگلی» شدند، می گوید: این سریال دو منبع اصلی داشت. یکی مجموعه پژوهش های ناصر تقوایی و بخش دوم آنچه که ابراهیم فخرایی به عنوان پژوهش گردآوری کرده و در قالب یک کتاب هم چاپ شد از منابع ما بود. به جز این دو منبع اصلی از تاریخ شفاهی هم بهره می گرفتیم.

وی درباره نقش خود اینطور ادامه می دهد: آن روزها به عنوان بازیگری که نقش میرزاحسین خان کسمایی را ایفا می کردم به خانواده کسمایی مراجعه کردم. خدا آقای کسمایی را رحمت کند، ایشان از دوبلورهای بسیار خوب ما بود. ایشان هم کمک بسیاری به من کرد و بخشی از خاطرات خانوادگی و اسناد سپرده را در اختیار من قرار داد و از آنها برای پردازش این شخصیت استفاده کردم. آنچه که در این تاریخ شفاهی و به صورت دهان به دهان دریافت کردم در کنار فیلمنامه و کتاب آقای فخرایی انگیزه و اطلاعات بیشتری به من داد. هرچند نام ناصر تقوایی و تلاش گروه بعدی و مرحوم نعمت حقیقی و دیگر دوستان به قدر کفایت انگیزه اصلی برای مشارکت من در این پروژه بود.

این بازیگر می افزاید: می توانم بگویم آنچه شما از تصاویر می بینید پنجاه درصد شخصیت کوچک جنگلی است که به بیننده القا شود، چه تصاویر واقعی تاریخی و چه تصاویر نمایشی از علیرضا مجلل، ولی الله مومنی و یا دیگر بازیگرانی که نقش میزراکوچک خان را ایفا کردند. آن پنجاه درصد باقی مانده به این مسئله برمی گردد که روایت های بیشماری در این میان وجود دارد که ناگفته مانده است.

شبهات تاریخی را با ساخت فیلم و سریال مرتفع کنیم

الماسی تاکید می کند: همانطور که می دانید نیمی از نژاد و خون کوچک جنگلی گیلانی و نیمی دیگر لر و کرد(لک) است. خود این مسئله می تواند جریان دیگری را فراهم کند. با اینکه میرزا در متن فرهنگ گیلان با آن آداب و سنت ها رشد کرده و به خاطر اعتقاداتش با همراهی مردم در برابر دشمنان ایستادگی کرده است. شاید این شبهه در تاریخ وجود داشته که آنها بی تفاوت بودند اما میرزا کوچک خان جنگلی در کنار مردم خطه گیلان ثابت کردند نه تنها آنها مردمی بی تفاوت نیستند بلکه بسیار هم غیرتمندند و از داشته هایشان حفاظت می کنند.

وی با اشاره به اینکه «کوچک جنگلی» به عنوان اولین سریال و پیشتاز تمام آثاری که تاکنون درباره این شخصیت تاریخی ساخته شده، می گوید: من فکر می کنم بیشتر از این که در جزئیات این سریال همچون بازی و تدوین، فیلمبرداری و کارگردانی آن غرق شویم و به آن بپردازیم در واقع باید به اتفاقی که در رسانه ملی افتاد، توجه کنیم. این مسئله مهمی است که برای نخستین بار چنین حرکت و تلاش هایی در  تولید آثار تاریخی انجام شده است.

از نقش مهم رسانه در حمایت از تولیدات تاریخی غافل نشویم

الماسی ادامه می دهد: سریال هایی که با مضامین تاریخ معاصر ساخته شدند، آن هم برای کشوری که شصت ـ هفتاد سال از عمر اجتماعی مدرنش می گذرد و عملاً مطبوعات و رسانه ها در دوران های مختلف مقطوع النسل شدند اما حالا می بینیم برای اولین بار به واسطه انقلاب اسلامی و نفس و خواسته آن یک جریانی آغاز به کار می کند و چند سریال درباره بخش های  راستین تاریخ این مملکت ساخته می شود که در آن چگونگی فتح الفتوح بیگانگان و مبارزات مردم ایران در حراست از میراث ارزشمند سرزمینشان به تصویر کشیده می شود و این در نوع خود حرکت بسیار بزرگ و قابل توجهی است.  

در ادامه محمدصادق کوشکی، پژوهشگر ومنتقد سینما و تلویزیون درباره اهمیت انعکاس شخصیت های تاریخی در رسانه می گوید: تاریخ هر ملتی شناسنامه آن ملت است و ملتی که از تاریخش بی اطلاع است در واقع هویتی ندارد و به بیانی دیگر وجود فرهنگی، معنوی و فکری به میزان آگاهی است که نسبت به این تاریخ دارد. کشور ما صحنه تحولات تلخ و شیرینی بوده است. تاریخ معاصر ما نیز از باب لطماتی که در مقاطع مختلفی همچون عصر قاجار دیدیم، تاریخ تلخی است. در این میان تلاش هایی از سوی نسل های گذشته ما برای مبارزه با استعمار، ظلم و برپایه ایمان دینی شکل گرفت. یکی از چهره های شاخص و اسطوره ای در این عرصه میرزا کوچک خان است و ویژگی های حرکت میرزا با ویژگی های انقلاب اسلامی سازگاری و انطباق بالایی دارد.

ضرورت آشنایی مردم و نسل جوان با نهضت جنگل

وی ادامه می دهد: میرزا یک شخصیت دیندار و روحانی با مبانی دینی و پشتوانه مردمی وارد مبارزه شد و در پایان نیز تجربه تلخی که برای وی پیش می آید نیز مایه عبرت است. بنابراین پیروزی ها و شکست هایش می تواند برای زندگی امروز ما بسیار عبرت آموز و مهم باشد. لذا هم جنبه اسطوره ای شخصیت میرزا و هم جنبه عبرت گرفتن از سرنوشت نهضت جنگل مسئله ای است که ضرورت آشنایی مردم، انقلابی ها و نسل جوان را با این شخصیت فراهم می کند و به همین دلیل حتی می توانیم بگوییم تعداد کارهایی که درباره این شخصیت ساخته شده کم است و باید وی را از زوایای مختلف و متفاوت و با اسناد گوناگون معرفی کرد؛ زیرا نهضت جنگل ابهامات و پیچیدگی های بسیاری دارد و نیازمند روشنگری بیشتر است.

کوشکی یادآور می شود: چندین فیلم و سریال تلویزیونی برای این شخصیت تاریخی ساخته شده و توانسته تا حدودی وی را از مهجوریت دربیاورد اما در مورد دیگر شخصیت ها همچون رئیس علی دلواری، شیخ فضل الله نوری و بسیاری آزادی خواهان و انقلابیون و مبارزین تاریخ معاصر شناختی نداریم و درباره آن کم کاری صورت گرفته است. با این حال اما بین چندین فیلم و سریالی که ساخته شده کماکان «کوچک جنگلی» به کارگردانی بهروز افخمی متفاوت است و هیچ کدام از آثار دیگر اصلا نتوانسته اند کمکی به شناخت نهضت جنگل کنند و اگر هم بوده سهم کمی داشته اند؛ حتی فیلمی که مرحوم قویدل ساخته که به دلایل مختلفی همچون کم تجربگی در سال های  دهه 60 باعث شد این فیلم چندان موثر نباشد اما بعد از سریال افخمی آثار متفاوتی ساخته شد، از تلاش جعفری جوزانی که در بخشی از سریالش به میرزا کوچک خان پرداخت تا سریال «گیله وا» که اخیراً ساخته شده و به نظرم اصلا نباید تولید می شد و حیف است که موضوعات تاریخی را اینگونه خراب کنیم.

«کوچک جنگلی» از آثار دیگر یک سر و گردن بالاتر است

این مدرس دانشگاه می افزاید: «گلیه وا» نشان داد هنوز خیلی ها باید بزرگ شوند تا بتوانند شبیه «میرزاکوچک خان» افخمی بسازند و این قبا برای کسی که این سریال را ساخت گشاد بود. ضمن اینکه لازم است با تجربه و دانش بیشتری این اتفاق بیفتد و با این که سال ها از ساخت «کوچک جنگلی»  افخمی می گذرد اما وقتی «گلیه وا» را با آن مقایسه می کنیم شاید اهانت به کار افخمی هم محسوب شود. به نظرم باید تجربه و دانش بسیاری برای ساخت یک اثر فاخر تاریخی لحاظ شود. سریال افخمی چه در معرفی شخصیت میرزا و چه در نشان دادن حس و حال آن فضا موفق بود و ما تاکنون درباره شخصیت های تاریخی معاصرمان هیچ کاری شبیه میرزا نساخته ایم. البته در مورد مرحوم مدرس چند سریال ساخته شده که همگی آنها متوسط بودند و هیچ کدام به اندازه سریال «کوچک جنگلی» اثر فاخری نبوده اند و از این نظر میرزا کوچک خان از بقیه آثار یک سر و گردن بالاتر است.

وی در پایان تاکید می کند: به نظرم شخصیت، زندگی و مبارزات میرزا کوچک خان جنگلی ابعاد ناگفته بسیاری دارد و اگر چندین اثر دیگر هم تولید شود کم است اما باید توجه کنیم این آثار نباید مبتنی بر تخیل باشند چرا که در مباحث تاریخی نیازی به تخیل نداریم و باید براساس اسناد واقعی و موجود حرکت کنیم. علاوه بر این، اینگونه نباشد که به بهانه نهضت جنگل هر فرد بی سواد یا کم سوادی براساس تخیلاتش دست به ساخت فیلم و سریال بزند چرا که اساساً این کار تحریف تاریخ است.

انتهای پیام/