آرش خلیل‌خانه/

دیدارها و رایزنی‌های دیپلماتیک در آستانه دور بعدی نشست کمیسیون مشترک برجام که قرار است جمعه در وین برگزار شود، بار دیگر اوج گرفته تا شاید مانع از برداشت گام بعدی ایران شود.

در این فضا از یکسو ایران تلاش دارد تا آخرین هماهنگی‌ها و مذاکرات را با شرکای نزدیک خود در این توافق و البته کشورهایی که در یکسال گذشته تلاش کرده‌اند نقش میانجی یا کاتالیزور یک گشایش را در بن بست توافق هسته‌ای ایفا کنند، صورت دهد و در دیگرسو کشورهای اروپایی با محوریت تروئیکای عضو برجام در حالی که سایه تغییرات در اتحادیه اروپا از یکسو و تغییر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تکیه زدن یک چهره رادیکال بر این نهاد از سوی دیگر وضعیت مبهمی را در مورد چشم انداز سیاست خارجی این اتحادیه و رویکرد نهاد ناظر هسته‌ای آژانس ایجاد کرده، برای ارائه یک بسته فنی و اقتصادی در نشست روز جمعه به ایران در قالب مشوق خود دست و پا می‌زنند و از سویی ایران را به بازگشت تحریم‌های سازمان ملل یا اجرای مکانیسم ماشه تهدید می‌کنند.

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران روز گذشته اعلام کرد، اروپایی‌ها به ویژه سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه به جای تهدید ایران یا دادن وعده‌های توخالی روی کاغذ درباره «اینستکس»، به کودکان ایرانی مبتلا به «ای‌بی» دارو برساند.

محمد جواد ظریف در پیامی نوشت: «اتحادیه اروپا/ سه کشور اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) و سوئد به عنوان سهامدار آینده اینستکس به جای تهدیدهای متکبرانه یا وعده‌های کاغذی توخالی باید ابتدا کار را با یک اقدام خیلی ساده شروع کنند: از (شرکت دارویی) مولنلیک بخواهند که برای کمک به کودکان ایرانی مبتلا به ای‌بی در پوشاندن زخم‌هایشان، محصولاتشان را (به ایران) بفروشند. تروریسم اقتصادی آدم می‌کشد».

کشورهای اروپایی که در یک سال گذشته با وجود تعهد به تأمین منافع اقتصادی ایران از برجام در ۱۱ مورد حتی نتوانسته‌اند سازوکار تبادل مالی موسوم به اینستکس را به دلیل تهدید آمریکا اجرایی کنند، در روزهای اخیر از پیوستن ۶ کشور اروپای شمالی به این سازوکار در قالب سهامدار خبر داده‌اند. اقدامی که گمان می‌رود در روزهای آینده شاید منجر به برخی تراکنش‌های مالی برای کم کردن از اعتراض ایران و جلوگیری از گام پنجم باشد. موضوعی که توییت سفیر آمریکا در آلمان هم آن را تقویت می‌کند.

هر چند این موضوع نه از سوی تهران چندان با استقبال روبه‌رو و جدی گرفته شده و نه خوشایند واشنگتن بوده است.

مشکل اینستکس کارایی آن است نه تعداد اعضا

عباس عراقچی که در چین بود در واکنش به اعلام این خبر گفت: هر چند کشورهای جدیدی از اتحادیه اروپا به ساز و کار اینستکس به عنوان سهامدار می پیوندند، ارزشمند است، اما کارایی این مکانیزم و ساز و کار آن بحث دیگری است.

«ریچارد گرنل»، سفیر آمریکا در آلمان یکی از اعضای تروئیکای اروپایی برجام و کشوری که مدیریت شرکت اینستکس را در اختیار دارد، اما به این اتفاق اعتراض کرده و در توییتی نوشت: «این کار در زمانی وحشتناک انجام می‌شود، چرا باید به ایران در زمانی که مردم ایران را می‌کشد و اینترنت را تعطیل می‌کند پول برسانید؟ شما باید از حقوق بشر حمایت کند نه اینکه ناقضان حقوق بشر را تأمین مالی کنید؟».

ژان ایو لودریان وزیر خارجه فرانسه که یک روز پیش از آن ایران را تهدید به فعال کردن مکانیزم ماشه برجام کرده بود هم با استقبال از این موضوع آن را نشانه تعهد اروپا به برجام دانسته و از ایران خواسته در ازای آن به اجرای کامل تعهدات خود بازگردد.

بعد دیگر تحولات تأثیرگذار بر مسئله اما نخستین نشانه‌ها از موضع مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا و البته مدیرکل جدید آژانس است که آمریکایی‌ها امید زیادی به همراه کردن آن‌ها با خود علیه ایران دارند.

با کنار رفتن موگرینی از وزارت خارجه اتحادیه اروپا چشم انداز مذاکرات هسته‌ای در قالب ۱+۴ هم برای مدتی در ابهام قرار داشت، اما «جوزف بورل»، دیپلمات اسپانیایی که روز یکشنبه سکان سیاست خارجی اروپا را به دست گرفت، در نخستین موضع‌گیری نشان داد تحلیل‌ها در مورد نزدیک بودن دیدگاه او با سلف خود درمورد برجام درست بوده و وی از حامیان توافق هسته‌ای با ایران به شمار می‌آید.

آمریکا: مقابله با ایران هدف مشترک ما با اروپاست

این در حالی است که مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا دیروز در بیانیه‌ای به مناسبت آغاز به کار رؤسای جدید کمیسیون و شورای اروپا و «جوزف بورل» مسئول جدید سیاست خارجی  این اتحادیه اروپا، «ایران، روسیه و چین» را تهدیدها و چالش‌های مشترک اروپا و آمریکا خوانده و خواهان همکاری اروپا با آمریکا برای مقابله با آن‌ها شد.

بوی بهبود ز اوضاع جهان می‌آید؟

در ضلع دیگر این تحولات، تهران هم رایزنی‌ها و دیدارهای فشرده با دوستان خود را در دستور کار قرار داده و آخرین هماهنگی‌ها را برای نشست جمعه انجام می‌دهد. در همین چارچوب عباس عراقچی به دعوت همتای خود به چین رفته و از آنجا عازم توکیو شد. این سفر از آن جهت حائز اهمیت است که چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران در میان اعضای برجام است و در کنار روسیه یک از نقاط اتکای ایران در این مناقشه به شمار می‌رود. ژاپن هم به عنوان یک کشور مهم در روابط اقتصادی ایران که دارای روابط گسترده و خوبی با آمریکاست در ماه‌های گذشته تلاش کرده بود تا امکان دیدار رؤسای جمهور ایران و آمریکا و شکل گیری مجدد مذاکرات بین دو کشور را فراهم کند و شینزو آبه، نخست وزیر این کشور شخصاً به این منظور به تهران آمد و با رهبر ایران دیدار کرد. هرچند نتوانست نتیجه‌ای بگیرد.

احتمالاً با نگاه به همین رخدادهاست که معاون وزیر خارجه کویت با اشاره به نشانه‌هایی از حل بحران روابط در میان کشورهای عربی منطقه، اظهار داشته نشانه‌هایی هم از آرامش درباره پرونده هسته‌ای ایران دیده می‌شود.