قدس آنلاین: مسجد، نخستین مکانی بود که در اسلام بنا شد و مکانی برای پاسخگویی به نیازهای عبادی، آموزشی، سیاسی و نظامی جامعه اسلامی قرار گرفت. در قرون بعدی هم، اسلام با جهان‌بینی خود علاوه بر تحول در ساحت اجتماعی و فرهنگی؛ به‌واسطه ورود عناصری مانند مسجد و حسینیه به ساختار کالبدی شهرها، عرصه شهرسازی را نیز متأثر ساخت؛ اما در سال‌های اخیر، توسعه شهری سبب تغییرات گسترده‌ای در روابط میان عناصر شهری و اثرات آن بر جایگاه و ویژگی‌های عملکردی مسجد شده است. در گفت‌وگو با دکتر میثم لطیفی، عضو هیئت علمی و رئیس دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق(ع) به جایگاه مسجد در سبک شهرسازی امروز جامعه پرداختیم.

اتفاقی نامبارک در شهرسازی و سبک زندگی

دکتر میثم لطیفی در ابتدا به اتفاق نامبارکی که در حوزه شهرسازی ما رخ داده، اشاره می‌کند و می‌گوید: نگاه مدرن در ساخت و ساز که به ظاهر منظم و تکراری است با وجود آنکه در نگاه اول زیبایی را تداعی می‌کند، سبب شده روح خلاقیت، تعامل و انسانیت از معماری گرفته شود؛ این سبک از تعاملات موجب شده از محله که یک فضای انسانی و عاطفی با تعاملات بین فردی است و کارکردهایی بسیار فراتر از تعاملات اجتماعی دارد، به سمت یک فضای بی‌روح، تکراری و خسته‌کننده برویم؛ فضایی که در آن برخی عناصر کم‌کم از بین می‌روند و عناصری دیگر جایگزین آن‌ها می‌شوند.

این کارشناس فرهنگی در ادامه توضیح می‌دهد: مشترکات همسایه‌ها در سبک جدید زندگی اجتماعی بسیار محدود شده است؛ حتی همسایه از همسایه‌اش اطلاع ندارد و زندگی‌ها، زندگی‌های مکانیکی شده‌اند. تا چندی پیش کودکان در محله‌ها بازی می‌کردند، اما امروز تعداد بچه‌های خانواده‌ها کم شده و لوازم بازی به خانه‌ها آمده‌؛ این فردگرایی سبب شده است تا افراد خیلی با هم ارتباط نداشته باشند. از طرفی دیگر فضایی به ظاهر دموکراتیک به نام پارک در محلات به وجود آمده که همه از آن استفاده می‌کنند و به هیچ کس تعلق ندارد؛ بنابراین ممکن است مردم حتی اهتمامی به نظافت آن نداشته باشند. فضایی که سبب شده است زندگی طبیعی آدم‌ها تحت تأثیر قرار بگیرد.

او اضافه می‌کند: به نظر می‌رسد اِلمان‌های محیطی که در شهرسازی ما شکل گرفته، به طور کلی رها شده‌اند و سبکی را در پیش گرفته‎‌اند که حتی غربی‌ها هم این حد از رهاشدگی را در فرهنگ و شهرسازی خود ندارند؛ همین اتفاق و تغییراتی که در حوزه شهرسازی افتاده، جایگاه مسجد را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است.

جایگزینی برای مسجد وجود ندارد

دکتر لطیفی خاطرنشان می‌کند: آن چیزی که روابط غیرانسانی و غیرعاطفی را به روابط انسانی، عاطفی، زنده، پویا و منعطف تبدیل می‌کند، داشتن فضایی مشترک با کارکرد مشترک و دینی بین افراد است؛ مسجد چنین فضایی را تأمین می‌کند و جایگزینی برای آن وجود ندارد. این در حالی است که بی‌توجهی‌ها، بی‌قانونی‌ها و حتی دور زدن قوانین سبب شده تا به خصوص در مناطق جدید شهری، به جای گسترش فضای خدمات اجتماعی همچون مسجد و مدرسه، شاهد توسعه و تعدد فروشگاه‌های بزرگ باشیم، تا حدی که صدای اذان در کمتر خیابانی به گوش می‌رسد؛ حال آنکه در محلات سنتی این‌گونه نیست و مساجد در آن محلات با جانمایی مناسب، نقشی فعال در زندگی اجتماعی محله دارند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در پایان تصریح می‌کند: امروز عنصر ساخت مسجد در شهرک‌ها و محله‌های جدید تقریباً به فراموشی سپرده شده است؛ در حالت خوش‌بینانه می‌توانیم بگوییم که با بی‌برنامگی و بی‌توجهی در حوزه مسجدسازی به‌خصوص در شهرک‌های جدید روبه‌رو هستیم؛ بنابراین باید مطالبه‌ای عمومی درباره طرح‌های جامع و تفصیلی صورت بگیرد و متولیان امر باید جواب دهند که در این طرح‌ها چقدر به مسجد اهمیت داده می‌شود؟ چرا که پس از مشخص شدن کاربری‌ها و عملیاتی کردن آن، دیگر سخت می‌شود مکانی را برای ساخت مسجد در نظر گرفت؛ باید از قبل تدبیر کرد و با اهمال در این مورد برخورد شود. بی‌شک با مطالبه عمومی که توسط متدینان و برنامه‌ریزان صورت می‌گیرد، تا اندازه‌ای مشکل کمبود و محور نبودن مسجد به خصوص در محلات جدید شهری حل خواهد شد.