اعظم طیرانی/
این روزها بین رسانه‌ها رقابتی نانوشته برای انتشار اخبار تلخ و منفی وجود دارد؛ هرچه تلخ‌تر بیننده بیشتر! آن‌هم در شرایطی که تعدد رسانه‌ها و ظهور شکل‌های نوین انتقال اخبار و اطلاعات، موجب شده جذب مخاطب از هر زمانی سخت‌تر و در عین‌حال حیاتی‌تر باشد.
سال‌ها پیش خبر تازگی خود را داشت و چون منابع خبری کم بودند، انعکاس برای مخاطب فقط از منابع خاصی صورت می‌پذیرفت و ارزش ویژه‌ای داشت؛ بازتاب خبر از کانال‌های خاص از ویژگی آن دوران بود. اما امروز به دلیل اینکه منابع خبری زیادتر شده، مرجعیت خبر که در گذشته منابع خاصی بودند، دست فضای وب افتاده و از زمانی که وب پا به این عرصه گذاشته، نه تنها پردازش خبر بلکه انعکاس و بازنشر آن نیز دست مخاطب افتاده و خاصیت و ارزش خبر کمرنگ شده است. گرچه تعداد خبر کم نشده اما نقش افراد حرفه‌ای که قبلاً در تولید، انعکاس و بازنشر آن‌ها تأثیر می‌گذاشتند، کمرنگ شده و این مهم را می‌توان یکی از عوامل انعکاس اخبار تلخ، منفی و حتی جعلی برشمرد.
اگر خبری منفی به نظر می‌رسد ذات آن منفی است
سید وحید عقیلی، دانشیارگروه ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز می‌گوید: خبر، شرح عینی یک رویداد است که بدون ذهنیت‌گرایی و به عبارتی با عینیت‌گرایی منتشر می‌شود. این خبر گاه بیان‌کننده وضعیت بد جامعه است و گاهی نیز به استناد همین تعریف، خبری می‌تواند منتشر شود که بازگوکننده وضعیت خوب جامعه است.
وی اضافه می‌کند: برای مثال اگر خبرنگاری، خبری را با تکیه بر آمار واقعی و سخنان کارشناسان خبره در خصوص تورم نقطه به نقطه و یا تورم نسبت به مدت مشابه سال گذشته و یا کاهش قدرت خرید بازنشستگان و کارمندان در کشور تهیه کند، این خبر منفی محسوب نمی‌شود؛ چرا که گزارش عینی یک رخداد، واقعه و یا اتفاق است و اگر منفی به نظر می‌رسد منفی بودن در ذات آن است و نمی‌توان با آن کاری کرد. یعنی یا مطبوعات و خبرگزاری‌ها نباید این اخبار را منتشر کنند و یا در صورت انتشار، باید پذیرفت واقعیت آن همین است. همچنین اگر خبرنگاری آمار و مراجعه قابل توجه بیماران را به مراکز درمانی بر اثر آلودگی هوا منتشر کند، باز هم خبر منفی محسوب نمی‌شود.
ملاحظات خبری
عقیلی ادامه می‌دهد: اما در برخی مواقع بعضی از اخبار، جعلی و دور از واقعیت است؛ یعنی رخداد، واقعه و یا اتفاقی در جامعه رخ نداده است، اما افرادی غیرحرفه‌ای با اهدافی خاص و بنا به دلایلی از جمله تشویش اذهان عمومی آن را منتشر کنند.
به گفته دکتر عقیلی، امروزه در حوزه اخبار جعلی و یا فیک‌نیوز می‌توان اخباری را که با هدف ایجاد آشوب و ناامیدی در بین مردم منتشر می‌شود اخبار منفی تلقی کرد، که البته به آن‌ها خبر نمی‌گوییم و نوعی شایعه‌پراکنی و نشر اکاذیب برای تشویش اذهان عمومی است. بنابراین با توجه به اینکه ماهیت برخی اخبار و حقایقی که در آن قرار دارد منفی است، نباید اسم آن‌ها را اخبار منفی گذاشت.
این دانشیار دانشگاه در خصوص ملاحظات بازنشر اخبار ناخوشایند و یا به اصطلاح عموم منفی می‌گوید: در این خصوص نمی‌توان به صورت کلی نظر داد، به عنوان نمونه در خصوص مسائلی نظیر تورم یا کاهش قدرت خرید مردم نباید ملاحظاتی وجود داشته باشد؛ چراکه اگر روزنامه‌نگار در خصوص این مسائل سکوت کند، روزنامه‌نگار نیست. اما گزارش اتفاقاتی را که در وضعیت بحران یا حوادث طبیعی رخ می‌دهد مثل تعداد مصدومان و یا کشته‌شدگان نمی‌توان صریح و بدون در نظر گرفتن شرایط جامعه تولید و منتشر کرد؛ چرا که باید در وضعیت بحران برای حفظ روحیه مردم، در انتشار اخباری که ذاتاً بد هستند ملاحظاتی در نظر گرفته شود.
تفاوت اخبار منفی و خبرهای کذب
دکتر عقیلی با تأکید بر تفاوت اخبار منفی و اخبار کذب ادامه می‌دهد: همان‌گونه که انتشار اخبار کذب در جامعه آسیب‌هایی به دنبال دارد، منتشر نشدن برخی اخبار واقعی که به نوعی ناخوشایند محسوب می‌شوند نیز ممکن است پیامدهایی را به همراه داشته باشد. بنابراین روزنامه‌نگاران در برابر اتفاقات و حوادث مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی که در جامعه رخ می‌دهد می‌توانند سه رویکرد اتخاذ کنند، نخست اینکه اخباری را بر اساس واقعیت‌ها و با هدف هدایت افکار عمومی و آشنا کردن مردم با مشکلات جامعه تولید و منتشر کنند، یا نسبت به آن بی‌تفاوت باشند و یا اینکه اخباری برخلاف واقعیت و با مقاصد خاص سیاسی، امنیتی و یا اجتماعی تولید کنند که به ضرر مردم باشد.
وی ادامه می‌دهد: روزنامه‌نگاران حرفه‌ای اخبار خود را تنها بر اساس رویکرد نخست یعنی براساس واقعیت‌ها و با هدف هدایت افکار عمومی و آشنا کردن مردم با مشکلات جامعه تولید و منتشر می‌کنند.
بزرگنمایی مشکلات
امیر محمود حریرچی، استاد دانشگاه و پژوهشگر علوم اجتماعی نیز در خصوص دلایل اجتماعی انتشار و بازنشر خبرهای منفی می‌گوید: در همه جوامع، رفتار افراد در قالب روان‌شناسی اجتماعی بررسی و تفسیر می‌شود که علل رفتار را از طریق مسائلی که در جامعه وجود دارد و همچنین جو روانی حاکم بر جامعه مورد بررسی قرار می‌دهد. از این رو در پاسخ به این پرسش که چرا اخبار تلخ و منفی در جامعه ما منتشر و بازنشر می‌شود، می‌توان گفت اخلاق مردم به سمت بی‌حوصلگی و سرخوردگی رفته است و بیش از هر دوره‌ای احساس تنهایی می‌کنند و تفکرات منفی و بزرگنمایی مشکلات به یک عادت رفتاری ناپسند تبدیل شده، به همین دلیل اخبار تلخ و منفی بیشتر مورد اقبال آن‌ها قرار می‌گیرد و چون از این قبیل خبرها استقبال می‌شود، در مقایسه با اخبار امیدبخش بیشتر تولید، منتشر و حتی بازنشر می‌شود.
دکتر حریرچی با تأکید بر غیر ضروری بودن انتشار برخی از اخبار تلخ و منفی می‌افزاید: رسانه حرفه‌ای، رسانه‌ای است که عمومیت قبل از انتشار این قبیل خبرها و ضریب عمومیت داشتن آن را مورد بررسی قرار دهد و در صورتی که اطلاع‌رسانی در این خصوص به نفع مردم و سلامت روان آن‌ها بود، آن را منتشر کند.
وی ادامه می‌دهد: کشورهای توسعه یافته معتقدند انتشار اخبار تلخ و وقایع منفی در جامعه ایجاد نگرانی خواهد کرد و این قبیل خبرها را فقط در شرایطی که وقایع قابل تکرار بوده و اطلاع‌رسانی درباره آن ضرورت داشته باشد، منتشر می‌کنند تا در صورت نیاز به مراقبت بیشتر، مردم آگاه باشند، به همین دلیل روزنامه‌های آن‌ها صفحه‌ای با عنوان صفحه حوادث ندارند.
انتشار خبرهای امیدبخش
به گفته دکتر حریرچی انتشار خبر از حساسیت‌های ویژه‌ای برخوردار است و نباید از سوی افراد غیرحرفه‌ای و در فضای مجازی منتشر شود، چرا که وقتی اخبار بدون ملاحظات حرفه‌ای منتشر یا بازنشر می‌شود، در کنار آن شایعه‌ها نیز گسترش یافته و بهداشت روانی مخاطب به مخاطره خواهد افتاد و چه بسا آسیب‌های روحی و روانی متعددی به همراه داشته باشد.
وی می‌افزاید: رسانه‌ها باید بکوشند شاد زیستن را در جامعه نهادینه کنند و به جای انتشار اخبار تلخ و منفی که بخشی از آن‌ها موجب نگرانی و برخی موجب بدبینی افراد جامعه به یکدیگر می‌شود - که بدترین نوع ظلم روانی به مردم است- با انتشار خبرهای امیدبخش، امید به آینده و اعتماد اجتماعی را به جامعه تزریق کنند تا مردم به جای احساس رخوت و نگرانی از آینده، بکوشند با امید و تلاش بیشتر آینده بهتری برای خود و فرزندانشان بسازند.
نظر شما