قدس آنلاین: یکی از عوامل فروپاشی رژیم پهلوی، اقدامات شاه و اطرافیان وی در تصاحب ثروت ملی و اموال عمومی بود. با شعله‌ور شدن آتش اعتراضات مردمی در آستانه انقلاب، محمدرضا پهلوی، مقامات دربار و بسیاری از صاحب‌منصبان، بخش عمده‌ای از سرمایه‌های نقدی و منقول خود را از کشور خارج کردند. بااین‌حال رویدادهای انقلابی آن‌قدر سریع بود که نتوانستند بخش عمده‌ای از سهام شرکت‌ها، بنگاه‌های اقتصادی، هتل‌ها و بانک‌ها را به پول تبدیل کرده و با خود ببرند.

شاه نسبت به ثروت و منابع ملی تمامیت‌خواه بود و همچون پدرش اشتهایی سیری‌ناپذیر در ثروت‌اندوزی داشت. در زمان رضاشاه و فاصله سال‌های ۱۳۰۹ تا ۱۳۲۰، ۳۰ کارخانه بزرگ تأسیس شد که برخی در مالکیت دولت (شخص رضاشاه) و برخی در مالکیت بخش خصوصی (شاه، فرماندهان نظامی و دربار) قرار داشت.

رضاشاه به شکل غیرقانونی بخش زیادی از املاک زمین‌داران را به نام خود ثبت کرد. او که در ابتدای حکومت ملکی نداشت، در شهریور ۱۳۲۰، حاصلخیزترین زمین‌ها در شمال و سایر نقاط کشور به نامش بود. «مؤید احمدی» نماینده دوره سیزدهم مجلس گفته بود در دوره سلطنت رضاشاه بیش از ۴۴ هزار سند مالکیت به نام وی صادر شد.

این وضعیت در دوران حکومت محمدرضا نیز ادامه یافت. او ابتدا در سال ۱۳۲۰ بر اثر فشار افکار عمومی، املاک و کارخانه‌هایی را که از پدرش به او رسیده بود، به دولت واگذار کرد تا در راه خیریه و آبادانی کشور صرف شود. امّا در تیرماه ۱۳۲۸ بسیاری از آن املاک و مستغلات به مالکیت شاه بازگشت. مقرر شد عواید این اموال با عنوان «موقوفه خاندان پهلوی» به ظاهر صرف امور خیریه شود. شاه دو سال بعد «سازمان املاک و مستغلات پهلوی» را برای اداره دارایی‌های مذکور تأسیس کرد.

از اواخر دهه ۴۰ و با افزایش قیمت نفت، حس مال افزایی شاه تقویت شد. شرکت ملی نفت بخشی از درآمد نفت را محرمانه به حساب شاه واریز می‌کرد که این مبلغ در سال ۱۳۵۵، افزون بر یک میلیارد دلار بود. محمدعلی کاتوزیان در کتاب «تضاد دولت و ملت» به نقل از ابتهاج، رئیس وقت سازمان برنامه‌وبودجه می‌نویسد: «شاه ارتش را ملک خود و درآمدهای نفتی را متعلق به خودش می‌دانست. در بسیاری از موارد خودم در تلویزیون دیدم که می‌گفت من، پول من، نفت من، درآمد من! او به‌هیچ‌وجه معتقد نبود که درآمدها متعلق به مردم است».

بنیاد پهلوی در سال ۱۳۳۷ جایگزین «اداره مستغلات و املاک پهلوی» شد. این بنیاد با تبدیل‌شدن به یک بنیاد خانوادگی و خصوصی، نقش تعیین‌کننده‌ای در مال‌اندوزی خانواده پهلوی داشت.

به گفته «جان فوران» در کتاب مقاومت شکننده، دارایی بنیاد پهلوی در سال ۱۳۴۹ برابر با ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار بود که در دو سال آخر حکومت شاه به ۳ میلیارد دلار رسید. بنیاد پهلوی که از وابستگان شاه تشکیل می‌شد در ۲۰۷ شرکت سهم داشت و در آن ۴۵ نفر از خانواده پهلوی، ۸۵ درصد شرکت‌ها را در کنترل داشتند.

لیست کامل دارایی‌های بنیاد هیچ‌گاه مشخص نشد. بااین‌حال با بررسی چند منبع مختلف می‌توان گفت در ۲۰ شرکت بیمه و مؤسسات سرمایه‌گذاری، ۱۵ شرکت تولیدی، چندین کارخانه صنعتی، ۱۰ شرکت معدنی، ۵۰ شرکت ساختمانی، ۴۶ شرکت صنایع غذایی و دامداری از جمله کشت و صنعت ایران سهامدار عمده بود یا اینکه کل سهام را در اختیار داشت. بنیاد پهلوی، همه سهام بیمه ملی ایران و بانک عمران و ۳۰ درصد سهام بانک ایرانشهر را در اختیار داشت. ضمن اینکه سهامدار عمده بانک داریوش و چند بانک دیگر نیز بود.

تمام سهام هتل‌های دربند، هیلتون، اوین و ونک در تهران، هتل جدید بابلسر، هتل قدیم و جدید چالوس، هایت خزر، هتل قدیم و جدید رامسر در شمال و نیز در شهرهایی مثل خرمشهر، شیراز، مشهد، همدان و... نیز در اختیار بنیاد پهلوی قرار داشت.

همچنین مجموعه توریستی نمک‌آبرود، طرح عمران جزیره کیش (۲۰ درصد) باشگاه و کازینو رامسر و ده‌ها پروژه دیگر نیز در لیست اموال خاندان شاه در قالب بنیاد پهلوی قرار داشت.