اعظم طیرانی/

 در چند دهه اخیر، تغییرات اقتصادی- فرهنگی در کشورهای با درآمد کم و متوسط، با تغییرات سریع اجتماعی همراه بوده است. به موازات فواید بهبود وضعیت اقتصادی بر ارتقای سلامت جامعه، روند رو به رشد بیماری‌های مزمن غیرواگیر و عوارض ناشی از آن چنین جوامعی را در معرض تهدید قرار داده است. این قبیل بیماری‌ها، گروهی از بیماری‌های دارای عوامل خطرزای مشترک هستند که حاصل شیوه نامطلوب زندگی از جمله تغذیه ناسالم، مصرف سیگار، بی تحرکی و تنش‌ها و استرس‌های عصبی است.

هر چند زمینه ژنتیکی برای بیماری‌های مزمن مطرح می‌شود، اما نتایج حاصل از بررسی‌ها در این زمینه نشان می‌دهد عوامل مرتبط با شیوه زندگی و عوامل محیطی نقش بسیار مهم‌تری در مقایسه با عوامل وراثتی دارند.

عواقب انسانی، اجتماعی و اقتصادی بیماری‌های غیرواگیر در همه کشورها محسوس است و به عنوان یک اولویت مهم و ضروری برای توسعه پایدار محسوب می‌شود. بیماری‌های غیرواگیر به عنوان یک علت عمده مرگ در جهان به شمار می‌روند؛ تقریباً سه چهارم این مرگ‌ها و عمده مرگ‌های پیش از موعد ناشی از بیماری‌های غیرواگیر در کشورهای با درآمد پایین و متوسط اتفاق می‌افتد و بسیاری از این مرگ‌ها قابل پیشگیری است. با توجه به اینکه کشور ما نیز از این روند مستثنا نیست؛ پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر یک ضرورت در نظام سلامت کشور است که همواره مورد تأکید مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بوده است.

۳۰۰ هزار مرگ ناشی از بیماری‌های غیرواگیر

مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در خصوص اهمیت پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر می‌گوید: در چند دهه گذشته توانسته‌ایم با واکسیناسیون، کنترل اماکن تهیه و توزیع مواد غذایی، برنامه‌های سلامت کودکان و مادران دستاوردهای بزرگی در حوزه سلامت، افزایش طول عمر، پیشگیری از مرگ و میر و ناتوانی بدست بیاوریم و با این تدابیر سن امید به زندگی در کشور افزایش یافته است، اما اکنون مهم‌ترین عاملی که سلامت مردم کشورمان را تهدید می‌کند بیماری‌های غیرواگیر است، به طوری که این بیماری‌ها عامل ۸۲ درصد مرگ و میر کشور است که بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌ها، دیابت و بیماری‌های مزمن تنفسی در صدر این بیماری‌ها قرار دارند.

دکتر افشین استوار با بیان اینکه ۹۵ درصد مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیرواگیر به دلیل ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌ها، دیابت و بیماری‌های مزمن تنفسی اتفاق می‌افتد، می‌افزاید: سالانه ۳۸۰ هزار مرگ در کشور رخ می‌دهد که از این تعداد ۳۰۰ هزار آن به دلیل ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر به‌ویژه این چهار بیماری اتفاق می‌افتد.

ضرورت اصلاح سبک زندگی

مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت ادامه می‌دهد: پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر به این دلیل اهمیت دارد که در صورت ابتلا به این گروه از بیماری‌ها برای درمان و کنترل عوارض آن‌ها، هزینه هنگفتی به فرد، جامعه و نظام سلامت کشور تحمیل می‌شود، از سوی دیگر این بیماری‌ها عوامل خطر مشترکی دارند که مهم‌ترین عوامل خطر و دلایلی که موجب ابتلا به این بیماری‌ها می‌شوند عوامل رفتاری از جمله تغذیه ناسالم، کم تحرکی، مصرف دخانیات، الکل، چاقی، بالا بودن قند و چربی خون و همچنین فشار خون بالاست که می‌توان با کنترل آن‌ها از شیوع این بیماری‌ها در جامعه پیشگیری کرد. به همین دلیل برنامه‌های متعددی در حوزه پیشگیری و اصلاح سبک زندگی انجام و به شیوه‌های مختلف اطلاع‌رسانی می‌شود که اگر مردم دچار قند و یا چربی خون بالا شدند با مراجعه به پزشک و اصلاح سبک زندگی خود آن را کنترل کنند.

اختصاص ۳ درصد تولید ناخالص ملی برای کنترل و درمان

وی با بیان اینکه سالانه ۳ درصد تولید ناخالص ملی کشور برای کنترل و درمان بیماری‌های غیرواگیر هزینه می‌شود، می‌گوید: طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت سالانه ۴۵ هزار میلیارد تومان در ایران برای کنترل و درمان بیماری‌های غی واگیر اختصاص می‌یابد و در صورتی که روند این بیماری‌ها در کشور کنترل نشود هزینه‌ای که باید صرف توسعه و کارهای زیرساختی و زیربنایی کشور شود را باید صرف کنترل و درمان این بیماری‌ها کرد.

دکتر استوار در پاسخ به این پرسش که در حوزه بیماری‌های غیرواگیر کدام بیماری‌ها قابل پیشگیری است، می‌گوید: پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های ‌غیرواگیر در مورد هر یک از بیماری‌ها و همچنین عوامل خطر آن‌ها متفاوت است؛ به عنوان نمونه فشار خون بالا عامل سالانه ۱۰۰ هزار مرگ‌ است و در صورت کنترل فشار خون بالا می‌توان سالانه از ۱۰۰ هزار مرگ پیشگیری کرد، بنابراین اجرای مداخلات پیشگیرانه‌ ضمن آنکه می‌تواند به بازگشت سلامتی و سرمایه بیشتر منجر شود، به همان نسبت از ناتوانی در جامعه پیشگیری می‌کند.

‌ضرورت کاهش مصرف دخانیات

به گفته مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با اجرای برنامه‌های کاهش مصرف دخانیات در کشور می‌توان کم‌هزینه‌ترین و اثربخش‌ترین گام را در حوزه پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر برداشت. همچنین افزایش تحرک و فعالیت بدنی و تغییر سبک زندگی نیز از دیگر موارد کم هزینه و ثمربخش در حوزه پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر است.

دکتر استوار در خصوص برنامه‌های آموزشی این وزارتخانه در زمینه پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر می‌گوید: پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مستلزم ارتباطات بین‌بخشی و به‌کارگیری امکانات و تسهیلاتی است که عمدتاً خارج از ساختار وزارت بهداشت قرار دارند؛ به همین منظور دست اندرکاران برنامه‌های پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر در دانشگاه‌های علوم پزشکی که واحدهای محیطی وزارت بهداشت محسوب می‌شوند دراین زمینه آموزش می‌بینند و برنامه‌های جامعی را برای این آموزش طراحی کرده‌ایم.

به مشارکت سایر سازمان‌ها نیاز داریم

این مسئول می‌افزاید: اگر بخواهیم برای پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر با همان سنت قدیمی به مقابله این بیماری‌ها برویم قطعاً موفق نخواهیم بود و نخواهیم توانست آن را کنترل کنیم. بنابراین برای موفقیت در این خصوص به نوعی سازوکار بین‌بخشی نیاز داریم که الزاماً در وزارت بهداشت نیست، به عنوان نمونه برنامه‌های افزایش تحرک بدنی باید با سازمان ورزش و جوانان، آموزش و پرورش، وزارت کشور، استانداری‌ها، فرمانداری‌ها، شهرداری‌ها و اداره‌های مختلف از طریق سلامت کارکنان سازمان‌های مردم نهاد دنبال شود تا بتوانیم به افزایش تحرک بدنی افراد جامعه و همچنین کاهش مصرف دخانیات بیفزاییم.

دکتر استوار ادامه می‌دهد: در سال‌های اخیر اقدامات متعددی در زمینه پیشگیری و غربالگری به منظور تشخیص به موقع بیماری‌های غیرواگیر در کشور انجام شده، به‌تازگی نیز برنامه «کنترل فشار خون بالا» در سطح ملی و با همکاری بین بخشی اجرا شده است، همچنین پویش «هرخانه یک پایگاه سلامت» در برخی از استان‌های کشور به صورت پایلوت در دست اجراست و در آینده نزدیک به همه استان‌های کشور تعمیم خواهد یافت، به طوری که براساس این پویش پزشکان از هر خانواده به یک فرد آموزش خواهند داد تا او این آموزش‌ها را به سایر اعضای خانواده منتقل کند.