محمود مصدق/
دنیای امروز بیش از هر زمانی دیگر به سمت اقتصاد دانش بنیان پیش می‌رود. کشور ما هم از این قاعده مستثنا نیست. اقتصادی که بر اساس «تولید، توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات» شکل گرفته و سطح بالایی از سرمایه‌گذاری در آن به «ابداع» و «نوآوری» اختصاص می‌یابد و فناوری‌های کسب شده با شدت بالایی مصرف می‌شوند؛ ضمن آنکه نیروی کار از تحصیلات عالی برخوردار است.
به باور کارشناسان، اقتصاد دانش‌بیان برای رشد و تولید ثروت فقط به تعدادی از صنایع با فناوری بالا متکی نیست، بلکه در این اقتصاد، تمامی صنایع به فراخور نیاز خود از دانش استفاده می‌کنند. به عبارت دیگر، در این نوع اقتصاد تولید، توزیع و کاربرد دانش در تمامی صنایع عامل محرکه رشد اقتصادی، تولید ثروت و اشتغال محسوب می‌شود.
شاید به همین دلیل باشد که در سیاست‌های کلان اقتصادی به‌ویژه پس از تشدید تحریم‌های ظالمانه علیه کشور از سوی آمریکا و اذنابش، الگوی اقتصاد دانش بنیان مورد توجه قرار گرفته و نخستین شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان در دهه ۸۰ در کشور دایر شده و طبق گزارش‌ها تعداد آن‌ها تا پایان سال گذشته به ۴ هزار شرکت رسیده است.
با وجود این، نقش الگوی یاد شده در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی آنچنان است که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در هفدهم مهرماه امسال و در دیدار استعدادهای برتر علمی کشور فرمان رساندن شرکت‌های دانش بنیان به ۴۰۰ هزار شرکت و مؤسسه را می‌دهند و می‌فرمایند: لازمه تحقق این هدف ایجاد زیرساخت‌های قانونی در خصوص شرکت‌های دانش‌بنیان و رفع موانع پیشِ روی آن‌هاست. محیط کسب و کار باید اصلاح شود، مثلاً مجوزی که باید در یک هفته صادر شود، ۶ ماه زمان نبرد، موازی‌کاری‌های غلط حذف، و انحصار برداشته شود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، با اشاره به ضرورت توجه نهادهای نخبگانی به علوم انسانی می‌گویند: وقتی جوان نخبه ایرانی، در زمینه مهندسی در تراز جهانی عمل می‌کند و در ساخت دستگاه‌های بسیار پیچیده، کارهای بسیار مهمی انجام می‌دهد، طبعاً حضور او در عرصه‌هایی مانند اقتصاد، حقوق و مدیریت و ارائه راه حل برای مشکلات اقتصادی و آسیب‌های اجتماعی، مؤثر و راهگشا خواهد بود.
حال پرسش این است که روند رشد شرکت‌های دانش بنیان به‌ویژه در حوزه فرهنگی و اجتماعی از بُعد کمی چگونه است؟ آیا رفع موانع پیش روی توسعه این گونه مؤسسات آن گونه که انتظار می‌رود در حال انجام است؟ و مهم‌تر از همه اینکه آیا دولت و مجلس آن‌گونه که لازم است از شرکت‌های دانش بنیان حمایت می‌کنند؟
خیلی جای کار داریم
محمد صاحب‌کار خراسانی، رئیس مرکز شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در پاسخ به قدس می‌گوید: آمار شرکت‌های دانش‌بنیان در ابتدای سال‌جاری ۴هزار شرکت بوده که این رقم در حال حاضر به ۴هزار و ۸۵۰ شرکت رسیده است که البته این رشد سالانه است و هر سال بر این شرکت‌ها افزوده می‌شود.
وی با اشاره به اینکه معاونت علمی و فناوری نهاد ریاست جمهوری در چند سال اخیر برنامه ویژه‌ای برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان در امور مختلف از جمله گمرکی، مالیاتی، بیمه تأمین اجتماعی، تأمین مالی و... داشته است تا روند رشد آن‌ها تسهیل یابد، می‌افزاید: با توجه به رهنمودهای رهبر انقلاب و تأکیدات ایشان در خصوص توجه به مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی خوشبختانه برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان جنبش جدیدی آغاز شده است که پوشش حمایتی دولت از ۴هزار و ۸۵۰ شرکت و ارائه بیش از ۲ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان تسهیلات بانکی به شرکت‌های دانش نیان و نوآورانه از محل صندوق حمایت و ارائه ۷ هزار مشاوره به این شرکت‌ها و همچنین همکاری ستاد کل نیروهای مسلح برای گذراندن خدمت مقدس سربازی در شرکت‌های دانش‌بنیان نشان از این موضوع دارد. واقعاً همه بخش‌های دولت بسیج شده‌اند تا به نوعی در حمایت از این گونه شرکت‌ها اقدامی انجام دهند اما با توجه به اینکه روند آینده دنیا حوزه اقتصاد دانش بنیان است، ما در این زمینه خیلی جای کار داریم و باید بسیار بیشتر از این‌ها تلاش کنیم.
صاحب کار خراسانی ادامه می‌دهد: بر اساس چهار شاخص جهانی نوآوری، ترکیب اقتصادی، سهولت انجام کسب و کار و رقابت‌پذیری باید اذعان کرد محیط کسب و کار نامساعد و قوانین ناکارآمدی در حوزه شرکت‌های دانش بنیان و نوآورانه شاهد هستیم، بنابر شاخص نوآوری ایران در جایگاه ۶۱ قرار دارد و همچنین رتبه ۸۸ نیز در شاخص ترکیب اقتصادی برای ایران لحاظ شده است.
وی سپس به بحث شرکت‌های دانش بنیان در حوزه فرهنگی و اجتماعی می‌پردازد و می‌گوید: در حوزه صنایع فرهنگی هم برخی از شرکت‌ها به‌ویژه در زمینه‌های انیمیشن و بازی‌های رایانه‌ای که تأثیرات فرهنگی زیادی در جامعه دارند، فعال هستند و در سال‌های اخیر هم با ارائه روش‌های فناورانه نو توانستند محصولات خوب و متناسب با فرهنگ کشورمان عرضه کنند، یعنی هم در حال انجام کار فرهنگی هستند و هم اینکه درآمدزایی دارند.
وی در خصوص عمده چالش‌های توسعه شرکت‌های دانش بنیان هم می‌گوید: برای اینکه یکسری فعالیت‌های اقتصادی مبتنی بر دانش و فناوری شکل بگیرد باید محیط مناسبی برای این منظور فراهم باشد. ما این محیط مناسب را زیست بوم یا اکوسیستم نوآوری می‌نامیم که هر چه این زیست بوم مناسب‌تر باشد امکان زاد و ولد فعالان این حوزه یا مجموعه‌های زنده این محیط افزایش پیدا می‌کند و می‌توانند کار گسترده‌تری انجام دهند. بنابراین معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با همکاری همه دستگاه‌ها بنا دارد محیط زیست یا زیست بوم این شرکت‌ها را تسهیل کنند تا نرخ تشکیل این شرکت‌ها افزایش پیدا کند و از سوی دیگر میزان مرگ و میر یا از دور خارج شدن شرکت‌های دانش بنیان کاهش یابد.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا در رشد شرکت‌های دانش بنیان خلأهای قانونی هم داریم، می‌گوید: مثل هر حوزه جدیدی که کشور به آن ورود می‌کند تا قوانین و مقرارت متناسب با آن وضع شود کمی زمان می‌برد. ضمن اینکه ذات نوآوری در این است که نظم قبلی را به نوعی تغییر می‌دهد و نظم جدیدی را ایجاد می‌کند. بنابراین در حوزه شرکت‌های دانش بنیان با یکسری خلأهای قانونی در زمینه‌های مختلف مالکیت فکری، تأمین مالی و... مواجه هستیم که امیدواریم به‌تدریج با همکاری همه دستگاه‌های مسئول و فعالان حوزه بتوانیم این خلأ‌ها را برطرف و مقررات جدیدی را فراهم کنیم و کار را جلو ببریم.
حوزه‌های مغفول فرهنگی و اجتماعی
سیده فاطمه حسینی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی اگرچه می‌گوید در سال‌های اخیر اهتمام بیشتری به اقتصاد دانش بنیان در کشور شده، اما معتقد است توجه چندانی برای رشد شرکت‌های دانش بنیان فعال در حوزه فرهنگی و اجتماعی نشده است.
وی با بسیار مهم توصیف کردن حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی در بحث اقتصاد دانش بنیان به قدس می‌گوید: البته رشد شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان این حوزه‌ها صرفاً بر اساس محرک‌های مالی نیست، بلکه این‌ها برای این منظور نیازمند یک بستر و محیط مناسب و رقابتی برای فعالیت هستند. در واقع رشد این گونه مؤسسات در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی در زمانی اتفاق می‌افتد که بستر، بستر رشد خلاقیت باشد و رشد خلاقیت هم قطعاً محتاج محدودیت‌های کمتر و وجود انحصار کمتر در این بستر است. بنابراین وقتی انحصار برخی از تولیدات فرهنگی در اختیار برخی نهادها قرار دارد طبیعی است که این انحصار مانع رقابت در این حوزه و مانع رشد خلاقیت و تولید محتوا و در کل مانع رشد کشور در این حوزه‌ها می‌شود. بنابراین ضرورت دارد در این بخش به صورت پایه‌ای بستر انحصارزدایی و رقابت را فراهم کنیم.
وی با اشاره به نقش پررنگ ارتباطات در توسعه علم و دانش، تصریح می‌کند: اگر در فناوری ارتباطی از بعضی از کشورهای مطرح جهان عقب هستیم اما نباید در تولید محتوا این گونه باشیم، از این رو سرمایه‌گذاری و حمایت دولت و مجلس از شرکت‌هایی که در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی فعال هستند و محتواهای مورد نیاز جامعه را تولید می‌کنند مسئله بسیار مهمی است.
حسینی با تأکید بر اینکه باید در راستای تعیین یک متولی فرادستگاهی و وزارتخانه‌ای برای صدور مجوز و نظارت بر فعالیت‌های شرکت‌های دانش بنیان پیش رفت، می‌گوید: در حال حاضر که کشور در وضعیت تحریم به‌سر می‌برد بسیاری از کالاهای اساسی مورد نیاز کشور که دشمن از آن‌ها به عنوان ابزارهای فشار علیه ایران استفاده می‌کند، در داخل تولید می‌شود و تقاضا نیز برای خرید این کالاها وجود دارد که این به نفع شرکت‌های دانش بنیان است؛ بنابراین آنچه باید در صورت رفع احتمالی تحریم‌ها از آن مراقبت کرد این است که واردات دوباره اوج نگیرد.
اعتقاد بسیار کم دولت به شرکت‌های دانش بنیان
عدم حمایت کافی از شرکت‌های دانش بنیان موضوعی است که دیگر نمایندگان مجلس و فعالان این حوزه در آن اتفاق نظر دارند.
نوزدهم آذرماه امسال بود که اسفندیار اختیاری، عضو کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری در جلسه علنی مجلس که به بررسی دستاوردها و مشکلات حوزه اقتصاد شرکت‌های دانش بنیان و نوآورانه اختصاص داشت، به این موضوع اشاره کرد و گفت: اعتقاد دولت به شرکت‌های دانش بنیان بسیار کم است، در حالی که در شرایط تحریم حمایت از این شرکت‌ها بسیار ضرورت دارد، ضمن اینکه مجلس هم باید با قوانین مصوب از این شرکت‌ها حمایت کند.
افشین کلاهی، رئیس مجمع تشکل‌های دانش‌بنیان اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران هم در جلسه یاد شده از دیده نشدن حمایت از شرکت‌های دانش بنیان در بدنه حاکمیتی خبر می‌دهد و می‌گوید: در شرایط کنونی این شرکت‌ها مشکلات بسیاری در بخش‌های مختلف به‌ویژه حوزه بیمه دارند. یکی از مشکلات بیمه‌ای شرکت‌های دانش‌بنیان مسئله اجرای ماده ۴۲ قانون تأمین اجتماعی است، بر اساس این قانون، مهلت یک ماهه‌ای برای رسیدگی به مسائل این شرکت‌ها و هیئت‌های تجدیدنظر تعیین شده است.
کلاهی در همین زمینه می‌افزاید: این هیئت باید با حضور نماینده کارفرما، نماینده کارگر و نماینده سازمان تأمین اجتماعی تشکیل شود، اما در شرایط کنونی هیئت مذکور با حضور نماینده اتاق بازرگانی، نماینده تأمین اجتماعی و نماینده وزارت کار تشکیل می‌شود؛ حال این پرسش پیش می‌آید که آیا با این ترکیب می‌توان رأیی به نفع شرکت‌های دانش بنیان صادر کرد؟
نظر شما