قدس آنلاین: هر ساله اوایل اردیبهشت ماه موعد برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بود، اما کرونا همه معادلات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی را تغییر داده و به تبع آن سرنوشت برگزاری نمایشگاه کتاب هم در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. البته در این مدت طرح‌ها و پیشنهادهای متفاوتی برای برگزاری نمایشگاه توسط مسئولان مدنظر قرار گرفته و در رسانه‌ها بیان شده‌اند که هر کدام نقاط ضعف و قوت زیادی دارند و به سختی می‌توانند جوابگوی ضرر و زیانی باشند که به صنعت نشر وارد شده و خواهد شد. به نظر می‌رسد بهترین کار برای حل بحران نمایشگاه کتاب تهران همفکری و مشورت با اهالی کتاب و فعالان صنعت نشر باشد، چرا که اگر ضرر و زیانی هم هست در مرحله اول متوجه ناشران است.
در گزارش امروز به بررسی چگونگی برگزاری نمایشگاه کتاب امسال پرداخته‌ایم و راجع به این مسئله نظر چند ناشر را جویا شدیم که می‌خوانید.
فروش مجازی ایده تازه‌ای نیست
عبدالحمید قره‌داغی، مدیرعامل نشر سوره مهر درباره میزان ضرر و زیان ناشران به دلیل تأخیر یا لغو نمایشگاه کتاب، گفت: ترجیح ما این است که فعلاً صبر کنیم و ببینیم چه تصمیمی گرفته می‌شود. به همین دلیل در این مدت کمتر درباره نمایشگاه کتاب صحبت کرده‌ایم. من در جواب خبرنگار دیگری که پرسید آیا تأخیر در برگزاری نمایشگاه به ضرر ناشران خواهد بود، گفتم ضرر و زیان تأخیر در برگزاری نمایشگاه بر ناشران عین روز روشن است و نمایشگاه کتاب معرفی آثار و حیات یکساله بسیاری از ناشران را رقم می‌زند. امیدوارم با تدبیر و تصمیمات درستی که مسئولان نمایشگاه خواهند گرفت، جلو این زیان کمی گرفته شود.
قره‌داغی در پاسخ به این پرسش که چند روز پیش در یکی از بخش‌های خبری اعلام شد نمایشگاه کتاب تهران لغو شده است، توضیح داد: در حال حاضر چنین چیزی به ما اعلام رسمی نشده و به نظرم آن خبر که در یکی از بخش‌های خبری تلویزیون اعلام شد منشأ و منبع خیلی دقیقی نداشت. آنچه به ما گفته بودند فقط این بود که نمایشگاه به تأخیر خواهد افتاد. یکی از گمانه‌ها برای اواخر خرداد ماه بود و دیگری هم پاییز. از طرف دیگر با شرایطی که از روند بیماری در جامعه می‌بینیم مشخص است که گزینه خرداد ماه محتمل نیست و قطعاً در این تاریخ برگزار نخواهد شد.
مدیرعامل نشر سوره مهر در خصوص برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت آنلاین، گفت: فروشگاه مجازی کتاب سال‌هاست در کشور ما وجود دارد و این روزها به خاطر در خانه ماندن مردم، استقبال بیشتری نسبت به آن صورت گرفته ولی قطعاً برگزاری مجازی نمایشگاه جای آن تجمع و در کنار هم بودن ناشران و شور و حالی که نمایشگاه کتاب ایجاد می‌کند را نمی‌گیرد و جذابیت‌های نمایشگاه فیزیکی که مجموعه‌ای از عوامل و فعالیت‌های رسانه‌ای و فضای جامعه در رونق آن دخیل بودند را نخواهد داشت. سرانجام رویداد نمایشگاه کتاب در اردیبهشت ماه هر سال، رویدادی بین‌المللی بود. نمایشگاه مجازی کتاب نمی‌تواند جای آن فضای ویژه و استقبال را بگیرد، اما می‌تواند راهکاری حداقلی باشد برای اینکه ناشران بتوانند آثار جدیدشان را به مردم معرفی کنند. با این همه اگر قرار بر اجرای چنین طرحی باشد، نیاز به کار کارشناسی دقیق و همه‌جانبه دارد. ما هم مثل خیلی از ناشران دیگر که کتاب‌هایشان را در فضای‌مجازی عرضه کردند، این کار را کرده‌ایم. البته سوره مهر سال‌هاست که هم در سایت رسمی و هم در سایت‌های همکار نسخه فیزیکی و الکترونیک کتاب‌هایش را عرضه می‌کند، ولی این روش هیچ‌وقت جای نمایشگاه فیزیکی را نخواهد گرفت.
فاصله زیاد فروش مجازی و فیزیکی کتاب
این ناشر در خصوص وظیفه ارشاد در قبال ناشران در شرایطی که تأخیر یا لغو نمایشگاه کتاب، ضرر جدی و زیادی به ناشران و صنعت نشر می‌زند، تصریح کرد: در اتفاق شیوع بیماری تقریباً همه بخش‌های اقتصادی و کسب‌وکارهای کشور صدمه دیدند. هر کدام از این بخش‌ها هم متولی خودش را دارد. در بخش فرهنگ و هنر که نشر یکی از زیرمجموعه‌های آن است، وزارت ارشاد متولی است. اغلب هنرمندان و اهالی فرهنگ و هنر، همه در این برهه دچار آسیب شده‌اند. وزیر محترم ارشاد هم در این مدت افرادی را برای کارشناسی دقیق و برآورد ضررها و زیان‌ها مأمور کرده بود و در این خصوص گزارش داده‌اند و حتماً برنامه‌ای برای حمایت دارند. ضرورت این حمایت همه‌جانبه احساس می‌شود. مشخص است که حتماً باید راهکاری برای حمایت از ناشران داشته باشند وگرنه بخش زیادی از ناشرها امکان ادامه حیات نخواهند داشت. وی افزود: به هر حال بخش زیادی از جامعه نشر کشور مهم‌ترین محل عرضه کتاب‌هایشان نمایشگاه کتاب بود و می‌توانستند در نمایشگاه برای یک سالشان تبلیغ و کار کنند. وقتی این امکان از آن‌ها گرفته شده و از طرفی ماه اسفند و فروردین هم همه کتاب‌فروشی‌ها تقریباً تعطیل یا بدون مشتری بوده‌اند، این صدمه چندبرابر می‌شود. امیدوارم تدبیری اندیشیده شود تا فشار کمتری به ناشران وارد شود.
قره‌داغی در پاسخ به این پرسش که آیا اقبال مردم به کتاب‌های مجازی موجب کم شدن هزینه‌های چاپ کتاب و سودآوری بیشتر ناشران می‌شود، توضیح داد: ارتزاق و تداوم فعالیت ناشرانی که سطح فعالیتشان از یک جایی بالاتر می‌رود وابسته به پخش گسترده است. قدرت فضای‌مجازی با تمام زیرساخت‌هایی که دارد، هنوز به اندازه ضریب نفوذ و قدرتی که پخش فیزیکی و فروشگاهی کتاب دارد، نیست. ممکن است رجوع مردم به نشر مجازی کتاب و خرید مجازی در این ایام بیشتر شده باشد، اما همچنان فاصله بین فروش مجازی و فیزیکی کتاب خیلی زیاد است. ناشرانی که در این بازار فعالیت می‌کنند، نمی‌توانند با شبکه پخش محدود خودشان به آن حاشیه سود و چرخه اقتصادی که نیاز دارند، برسند. در این روزها اگرچه فروش مجازی ما نسبت به ایام مشابه چندبرابر شده، ولی نمی‌تواند هزینه‌های ما را که پیش از این از طریق پخش و فروش فیزیکی محقق می‌شد، پوشش دهد.
حضور در کتاب‌فروشی‌ها به جای نمایشگاه
در کنار نگرانی‌ها و هشدارهایی که اهالی کتاب درباره لغو برگزاری نمایشگاه کتاب ابراز می‌کنند، حمید خلیلی، مدیرعامل نشر شهیدکاظمی معتقد است: ما می‌توانیم از تهدید به وجود آمده فرصت بسازیم و نمایشگاه کتاب را با ساختار جدیدی برگزار کنیم. خلیلی درباره پیشنهادش برای برگزاری نمایشگاه کتاب می‌گوید: می‌دانید که هر ساله نقدهایی به نمایشگاه و نحوه برگزاری آن وجود دارد. من معتقدم ما می‌توانیم امسال بعضی نقایص گذشته را رفع کنیم و از این بحران هم خارج شویم. بودجه نمایشگاه کتاب مشخص است، پس بهتر است شکل هزینه‌کرد آن را عوض کنند. یعنی به جای آنکه برای برگزاری نمایشگاه برنامه‌ریزی کنند، چون دیگر وقتی هم نداریم و باید منتظر بمانیم که وضعیت بیماری به ثبات برسد، فکر جایگزین باشند. یعنی نمایشگاه تعطیل نشود و با مدل دیگری برگزار شود، شاید این مدل جواب داد و در سال‌های آینده هم تکرار شد. سال‌های قبل این طور بود که به اقشار مختلف بُن می‌دادند، امسال هم همین بُن را بدهند، ولی سیستمی را به وجود بیاورند که مردم از کتاب‌فروشی‌های کل کشور کتاب‌ها را تهیه کنند. سیستم یکپارچه‌ای طراحی کنند که مردم به جای حضور در نمایشگاه کتاب تهران، در کتاب‌فروشی‌های کل کشور حضور پیدا کنند، حالا چه به صورت فیزیکی و چه به صورت مجازی.
بهترین زمان برای رفع نقایص
خلیلی ادامه داد: هر ساله اجرای نمایشگاه هزینه‌هایی داشت که امسال وجود ندارد. بهتر است از آن هزینه برای تقویت این چرخه و تقویت ناشران و کتاب‌فروشی‌هایی استفاده کنند که در این ماجرا به مشکل خورده‌اند. تدابیری مثل کمک‌بلاعوض یا وام‌های بدون بهره اتخاذ کنند تا از ضرر و زیان ناشران هم جلوگیری شود.
مدیرعامل نشر شهید کاظمی با بیان اینکه وقتی برای تأخیر در تصمیم‌گیری نمانده است، افزود: باید هر چه زودتر تصمیم نهایی را بگیرند و تکلیف ناشران را مشخص کنند. چند جلسه دیگر باید بگذارند که نمایشگاه باشد یا نباشد؟ معلوم نیست در ماه‌های بعد هم بتوان نمایشگاه را اجرا کرد. اگر بودجه نمایشگاه کتاب پشت نمایشگاه‌های بهاره بیاید و نقص‌های آن طرح هم رفع شود، اتفاق خوبی می‌افتد. با این کار هم نمایشگاه کتاب برگزار شده و هم به کتاب‌فروشی‌ها توجه شده است. لازم هم نیست که نمایشگاه کتاب در یک هفته یا ۱۰روز اجرا شود، می‌توان مثلاً نمایشگاه را یکی، دو ماه استمرار ببخشیم و با این استمرار فروش کتاب را بالا ببریم.
خلیلی درباره پیشنهاد برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب توضیح داد: نمایشگاه مجازی هم باید باشد به خصوص من ناشر واقعاً نشر مجازی را دوست دارم، چون کتابم را به صورت نقد می‌فروشم و خودم هم ارتباط مستقیمی با مخاطب دارم، ولی این یک چاره کوتاه‌مدت است. بهترین راه این است که سایتی طراحی کنند که تمام کتاب‌فروشی‌ها در آن سایت غرفه فروش داشته باشند. یعنی همین طور که در شهر خودشان فروش فیزیکی دارند، بتوانند از طریق این سایت هم به مخاطبان خودشان کتاب عرضه کنند و فروش مجازی داشته باشند. اگر قرار است نمایشگاه مجازی برگزار کنند، باید این گونه باشد که به همه کتاب‌فروشی‌ها توجه شود.
ارشاد از ناشران کتاب بخرد
وی با بیان اینکه برای جبران ضرر و زیان وارده به ناشران چندین طرح به مسئولان برگزاری نمایشگاه داده‌ام، ادامه داد: یکی از راه‌حل‌ها برای حمایت از ناشران این است که چک ناشران را خود دولت پر کند، چون ناشرانی که کتاب تولید کرده‌اند به واسطه مخارج و چک‌هایی که داشته‌اند، قابل شناسایی هستند. وزارت ارشاد می‌تواند جای آن چک‌ها را پر کند و یا از طریق تسهیلات وام، وام بدون سود، از ناشران حمایت کند. راه دیگر این است که از ناشران کتاب بخرند. یک راه دیگر این است که در بحث بیمه به نحوی ناشران را کمک کنند و بیمه ناشران را پرداخت کنند. اما بهترین راه همان ایجاد زیرساخت‌های فروش مجازی است. یعنی برای کتاب‌فروشی‌ها بازار فروش ایجاد کنند.
خلیلی با بیان اینکه ما تا همین امروز بیشتر از ۱۲۰ میلیون تومان چک برگشتی داریم، درباره مشکلات ناشران در این روزها گفت: هزینه‌کرد ما برای سال جدید و نمایشگاه کتاب یک رقم ۶۰۰-۷۰۰ میلیون تومانی بوده که همه را برای ۱۵ فروردین به بعد چک داده‌ایم. همچنین به غیر از حقوق اسفند که پرداخت کردیم، حقوق فروردین و عیدی کارکنان نشرمان را پرداخت نکرده‌ایم و نگرانی فعلی‌مان هم بیمه است که احتمالاً به خاطر تأخیر در پرداخت جریمه می‌شویم و مشکلاتمان بیشتر هم خواهد شد. اگر دولت به کمک ناشران نیاید قطعاً ضربه‌های سهمگینی به ناشران فروخواهد آمد.
بودجه نمایشگاه به ناشران و فعالان کتاب تعلق بگیرد
همچنین سعیدی، مدیرعامل انتشارات به‌نشر در پاسخ به این پرسش که درباره پیشنهاد برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب چه نظری دارد، بیان کرد: نمایشگاه مجازی کتاب یک تفاوت ماهوی با نمایشگاه کتاب تهران دارد. چون نمایشگاه تهران فقط یک نمایشگاه نبود، بلکه فروشگاهی بود که هم زمینه جدیدترین آثار را فراهم و هم فروش بالایی محقق می‌کرد و هم ارتباط مستقیمی بین ناشران، نویسندگان و مخاطبان برقرار می‌کرد. پیشنهاد ما این است که نمایشگاه باید در اولین فرصتی که امکان‌پذیر است، انجام شود. حتی اگر نمایشگاه از فصل بهار به فصل مثلاً پاییز منتقل شود، باید نمایشگاه را برگزار کنیم. فصل پاییز هم دانشجویان فعال هستند و هم مدارس باز است. البته من روی زمان خاصی تأکید ندارم، ولی حتماً باید نمایشگاه را در یک مقطع زمانی دیگر اجرا کنند. البته نمایشگاه استانی که در سال‌های گذشته برگزار شده هم اتفاق خوبی بود و می‌توانیم از این ظرفیت و تجربه هم استفاده کنیم.
سعیدی با بیان اینکه در صورت لغو برگزاری نمایشگاه کتاب تهران نباید بودجه مصوب آن به خزانه دولت برگردد، ادامه داد: باید توجه کنیم که اگر نمایشگاه به هر دلیلی برگزار نشد، باید بودجه اختصاص یافته به نمایشگاه کتاب به نحوی برای حمایت از ناشران و فعالان کتاب در نظر گرفته شود.
نظر شما