به گزارش گروه فرهنگی قدس آنلاین، حسن نقاشی، نویسنده و پژوهشگر، کارگردان و مستندساز با اشاره به وضعیت سینمای مستند اظهار کرد: به نظرم تمام گلایه‌هایی که در این چند سال اخیر درباره وضعیت مستند به وجود آمده، امروز در حال بروز و ظهور است و زمانی که به یک آسیب رسیدگی نشود قطعاً تبدیل به مشکلی جدی خواهد شد که باید برای آن راه علاجی یافت. ما سال‌هاست در فضای صنفی و به صورت فرد فرد در مورد اکران فیلم مستند صحبت می‌کنیم اما هنوز برای آن اتفاقی نیفتاده است.
وی در ادامه افزود: از آنجایی که مستندسازان برای تولید فیلم‌هایشان متحمل سختی‌های بسیاری می‌شوند و برای آن هزینه می‌کنند و از طرفی دیگر امر تولید مستند بسیار وقت گیر و گران است و یک مستند ساز بارها از حق و حقوق خودش می‌گذرد تا یک مستند ساخته شود که البته هیچ سودی هم در آن وجود ندارد، بنابراین رسیدگی به وضعیت سینمای مستند برای آنها حائز اهمیت است، البته کسانی هم هستند که از بیرون وارد فضای سینمای مستند می‌شوند و اتفاقاً تجارت خوبی هم دارند.
مستندسازان بارها از وضعیت اکران فیلم‌هایشان گلایه کردند اما گوش شنوا نیست
نقاشی تصریح کرد: اما آن قشری از اهالی سینما که دغدغه کار فیلمسازی دارند و سال‌هاست که در صنف و تشکیلات فرهنگی درباره وضعیت مستند گلایه کردند و گفتند آقایان مسئول به این وضعیت رسیدگی و نظارت کنید و روند پخش و اکران حرفه‌ای برای اکران مستند در نظر بگیرید، امروز می‌بینیم که در اثر بی‌توجهی‌ها این معضلات خودش را نشان می‌دهد.
وی ادامه داد: واقعیت این است تا زمانی که مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، انجمن سینمای جوانان و برخی شبکه‌های تخصصی مستند در ایران هم‌صدایی، هم‌دستی و مشارکت نداشته باشند هرگز نمی‌توان به آن درجه از استاندارد نمایش فیلم مستند رسید.
وی درباره شرایط شکل‌گیری این انسجام گفت: قطعا مسئولان مربوطه می‌توانند سازوکاری را برای این انسجام و هماهنگی ترتیب دهند. چگونه یک جشنواره برگزار می‌کنیم و همه ارگان‌ها با هم در برپایی آن متحد می‌شوند؟ شما وقتی به بسیاری از پوسترهای همین جشنواره‌های داخلی نگاه می‌کنید انواع آرم‌های دولتی را می‌بینید که با هم هم‌صدایی و مشارکت یک فستیوال برگزار می‌کنند. به همان دلیل و با همان منطق نمایش فیلم مستند هم می‌تواند ساختار منسجمی به خود بگیرد.
نهادهای مرتبط با فیلم مستند باید همصدا شوند
این پژوهشگر در ادامه یادآور شد: متاسفانه تاکنون این اتفاق نیفتاده است، اما من مطمئنم تولیدات مستند ایران حداقل در انجمن سینمای جوانان و مرکز گسترش سینمای مستد تجربی آن‌قدر پختگی دارد که مخاطب را جذب کند، زیرا اینها تولیداتی کاملاً حرفه‌ای هستند و می‌توانند تفکیک شده و نمایش داده شوند. من به عنوان یک مستندساز معتقدم این ارگان‌ها می‌توانند با یکدیگر همصدا شوند و این اتفاق بیفتد اما متاسفانه نمی‌شود، زیرا دغدغه آن وجود ندارد.
نقاشی اظهار کرد: واقعیت این است که ما دچار یک نقص اساسی در تولید و عرضه هستیم. توجه کنید که در این چرخه تولید اتفاق می‌افتد اما متاسفانه پخش مشکل دارد. مانند این است که بخواهیم بحر را در کوزه ببریم. تولید زیاد وجود دارد در حالی که پخش اندک است و خروجی ندارد و ظاهراً فقط در فستیوال‌ها می‌توانیم فیلم‌ها را ببینیم و نهایتاً سازنده اثر تنها می‌تواند در نشست‌های هفتگی، ماهانه و ... که در مکان‌های فرهنگی و NGOها برگزار می‌شود، فیلمش را پخش کند.
هنوز انتظار داریم مستندساز فیلمش را رایگان در اختیار مردم قرار دهد
وی تاکید کرد: هنوز این تصور در بسیاری وجود دارد که مستندساز باید به شیوه گذشته کپی رایگان فیلمش را در اختیار علاقمندان قرار دهد و فکر نمی‌کنیم که مستند هم می‌تواند برای خود تجارتی داشته باشد. در حالی که در بسیاری از کشورها از صنعت سینما درآمدهای شگرفی کسب می‌کنند، اما ما هنوز به این مهم پی نبرده‌ایم و یا اگر هم به آن آگاه هستیم شاید مسئله چندان برایمان جدی نیست که چقدر می‌تواند درآمدزا باشد.
این مستندساز در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: باید بپذیریم که مردم هم به مستند علاقه دارند و آن را می‌بینند و این بسیار مهم است. بنابراین اگر ساخت و ساز می‌کنیم اما یک ستون مهم آن یعنی پخش را نداشته باشیم به مشکل برمی‌خوریم. این که پخش فقط محدود به سینما و پخش‌های ماهیانه که توسط ارگان‌های مختلف و دانشگاه‌ها برگزار می‌شود و اکران اینترنتی باشد، آن جشنواره دیگر کارکردی ندارد و تبدیل می‌شود به فستیوالی که فقط عرضه می‌کند و نمایش محدود به ایام جشنواره است.
سینمای مستند نیازمند تعریف ساختار نمایش اصولی است
نقاشی درباره اکران آنلاین فیلم‌های مستند گفت: در حالی که سینمای مستند باید جاری باشد و همیشه دیده شود، برای این مسئله به سازوکار اینترنتی اصولی و پایه‌ای نیاز داریم، این که قراردادها را به چند بخش محدود نکنیم و سازوکاری ایجاد کنیم که وظایف را تعیین و معلوم کند. مگر هنر و تجربه موظف نشده فیلم‌هایی که جایگاهشان به لحاظ فرهنگی و هنری با صنعت سینما متفاوت است را نمایش بدهد؟ بنابراین می‌بینیم این ساختار پیش‌تر تعریف شده و باید در سینمای مستند هم چنین ساختاری تعریف شود.
این نویسنده یادآور شد: سال‌ها روی اینها بحث شده اما ما هرگز خروجی را که ایده آل سینمای مستند و فیلم کوتاه بوده نمی‌بینیم. اما سوال اینجاست که آیا برای سازمان عریض و طویل سینمای ایران اساساً دغدغه وجود دارد که وضعیت سینمای مستند را سامان بدهد یا خیر و آیا هنوز ترجیح می‌دهد روی فیلم‌های سینمایی و سریال‌های شبکه نمایش خانگی خودش کار کند و نکته مهم‌تر این که ما چقدر سینمای مستند و تاثیر آن را در اجتماع و ساختارهای فرهنگی و قومی باور می‌کنیم و آن را جدی می‌گیریم؟
کدام یک از هنرها توانسته به این سرعت خودش را با جامعه و مردم وفق دهد؟
وی افزود: زمانی که یک مستند مردم شناسانه ساخته می‌شود، کار یک نهاد و قانون را انجام می‌دهد. شما تصور کنید مستندی درباره یک فضای اقلیمی ساخته می‌شود و مسئولین موظف هستند نسبت به آن منطقه و شرایط زیست محیطی و بومی آن واکنش نشان دهند. کدام یک از هنرها توانسته به این سرعت خودش را با جامعه و مردم وفق دهد و هماهنگ کند؟ مستند صدای اجتماع و آینه تمام نمای جامعه خودش است، خالص و بکر است و مستقیماً آسیب‌های جامعه را نشان می‌دهد؛ بنابراین باید کارکرد آن را برای مردم و دولت حفظ کرد و در مقابل آنها هم باید واکنش مناسبی نسبت به فیلم مستند داشته باشند.
نقاشی اظهار کرد: فراموش نکنیم که فیلم مستند ساخته می‌شود تا آسیب‌های جامعه را به نمایش دربیاورد و اشکالات را نشان دهد، فرهنگ غنی را به رخ بکشد و آن را نقد و ستایش کند. قرار نیست مستند کسی را سرگرم کند و اگر می‌بینید امروز طیفی به مستند علاقمند شده‌اند و در تلویزیون نیز شبکه تخصصی مستند راه افتاده و برخی خطوط قرمز و ممیزی‌ها را برای مستندساز برداشته‌اند، این نشان می‌دهد که پی بردیم باید از سینما برای خودسازی استفاده کنیم.
توجه و علاقه مردم نسبت به مستند غیرقابل انکار است
وی تأکید کرد: اما این اتفاق در ایران شعار است و هنوز به عرصه عمل در نیامده است. درست است که ساختارها شکل گرفته‌اند اما هنوز به طور ریشه‌ای و عمیق پی نبرده‌ایم که مستند تا چه اندازه می‌تواند روی مردم و علاقه‌مندانش تأثیر بگذارد. شما می‌توانید به آمار رسمی شبکه مستند رجوع کنید و آن را نسبت به سایر شبکه‌های تلویزیونی ببینید و مقایسه کنید. میزان آمار مخاطبان مرکز گسترش و سینمای مستند تجربی، آمار نمایش‌های هفتگی خانه هنرمندان و ... را بررسی کنید و ببینید که چقدر مستند نسبت به گذشته اهمیت پیدا کرده است.
نقاشی تصریح کرد: امروز نهادها به سمت تولید مستند رفته‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که باید استانداری و شهرداری‌ها سرمایه‌ای فرهنگی داشته باشد که این سرمایه از طریق ساخت مستند حاصل می‌شود. اما اینها کجا باید دیده شوند؟ نباید فیلمی که ۵ سال وقت فیلمساز را گرفته و برای ساخت آن پول بسیاری هزینه شده صرفاً با یک نمایش در یک فستیوال و دو نمایش در گردهمایی فرهنگی به عمرش پایان داد.
دغدغه مسئولان و مطالبه‌گری اهالی رسانه
وی ادامه داد: مسئولین باید دغدغه داشته باشد، رسانه باید مطالبه کند. فیلمساز در قالب صنف مطالبه کرد و چون عرضه و تقاضا وجود دارد این نمایش باید اتفاق بیفتد، اما از اینجا به بعد وظیفه رسانه مشخص می‌شود که تا چه اندازه این شرایط را برای آن مقام و مسئول منعکس می‌کند که معضلات سینمای مستند چیست. به نظرم اینجاست که جایگاه رسانه مشخص می‌شود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به آرشیو سینمای مستند ایران گفت: خوشبختانه ما آرشیو بسیار غنی داریم و از سال ۴۰ تا ۹۹ نزدیک ۵۰ سال آرشیو مستند وجود دارد که همییشه حرفشان مردم و جامعه بوده است و اگر اینها را از فیلم مستند بگیرید اساساً کارکردی ندارد. شما در این پنجاه سال مردم شناسی، اقوام و فرهنگ مستند سینمای ایران را بررسی کنید و به این سوال پاسخ دهید چرا هر بار که می‌خواهند سازوکار جدیدی در یک منطقه ایجاد کنند سراغ آرشیو مستندات آن می‌روند؟ زیرا سینمای مستند در زمانه خود به صداقت آن را منعکس کرده است.
مستند هنری پویا و در زمان جاری است
نقاشی در تکمیل توضیحات خود گفت: قرار نیست مستند راکد باشد، بلکه پویاست و در زمان جاری می‌ماند، زیرا واقعیتی را ثبت کرده است. شما امروز در محله قیطریه قدم می‌زنید اما وقتی مستند «تپه‌های قیطریه» پرویز کیمیاوی را می‌بینید باور نمی‌کنید آن تپه‌های باستان شناسنانه و پر از تاریخ کهن به یک محله شلوغ و پررفت و آمد تبدیل شده است. پرویز کیمیاوی کار خودش را کرده و بارها مستندش از مجموعه‌های فرهنگی و تلویزیون پخش شده و همچنان علاقمندانش را دارد و برای مخاطب جذاب است
وی در پایان درباره اکران مستند و امکان ارائه آثار و نمایش آنلاین در دوران کرونا گفت: البته پخش اینترنتی وجود دارد و بسیاری از آثار مستند در سایت‌های مختلف به نمایش درآمده است، اما این اتفاق به قدری محدود و ناچیز است و اصلاً حساب شده نیست که افراد کمتری از آن اطلاع دارند. متاسفانه ما هنوز اصول اولیه پخش اینترنتی را نداریم. نمایش اینترنتی نه تنها در این زمان به ضرورت در خانه ماندن، بلکه باید یک امر پویا باشد که هرگز در آن وقفه‌ای نیفتد و این امر محقق نمی‌شود مگر این که این سینما را به طور جدی باور کنیم.
انتهای پیام/
نظر شما