قدس آنلاین:کودکی هفت ساله با موهایی بلند و چهره‌ای خاص و فتوژنیک و ترکیبی از حرکات عجیب ورزشی و بدنی عضلانی‌ در اینستاگرام می‌شود سوژه جنجالی و قابل بحث در رسانه‌ها.

عده‌ای او را قربانی خودخواهی‌های پدری می‌دانند که از یک‌سالگی او را با ریاضت‌های بسیار به منبعی برای کسب درآمد تبدیل کرده است!

عده‌ای نیز می‌گویند باید به تصمیم پدری که می‌خواهد از فرزندش مخلوطی از مسی و رونالدو یا رکورددار شنای المپیک بسازد احترام گذاشت، پدر است و صاحب اختیار.

اما کارشناسان در این خصوص چه می‌گویند؟

دکتر تقی ابوطالبی احمدی، روان‌شناس کودک و نوجوان در این خصوص معتقد است: در فرایند رشد کودکان باید به ابعاد چندگانه رشد – شناختی، روانی، عاطفی، اجتماعی، شخصیتی، اقتصادی، شهروندی، قانون‌پذیری و رشد معنوی - توجه داشت و با توجه به اینکه دوره کودکی، حساس‌ترین دوره زندگی انسان محسوب می‌شود والدین باید بکوشند فضای مناسبی را برای ظهور و بروز ابعاد مختلف رشد وی در خانواده فراهم کنند و اجازه دهند فرزندشان در این زمینه‌ها توانمند شود نه اینکه بخواهند آن‌ها را در یک زمینه خاص توانمند کنند.

تفاوت تربیت شدن با تربیت کردن

وی با اشاره به اینکه تربیت، نخستین نیاز کودکان است، می‌افزاید: والدین باید شرایطی فراهم آورند که کودکان آن‌ها تربیت شوند؛ یعنی بر اساس کسب تجربه و الگوبرداری انتخابی تربیت شوند، نه اینکه بخواهند آن‌ها را آن‌گونه که می‌خواهند تربیت کنند؛ زیرا تربیت کردن مانع تربیت شدن می‌شود. تربیت شدن یعنی کمک کردن به فرد برای از قوه به فعل درآمدن است اما تربیت کردن محدود کردن فرد برای حرکت در مسیری از پیش تعیین شده. تربیت کردن با اغلب رویکردهای رشد و روان‌شناختی در تضاد است و به کودک آسیب می‌رساند.

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: حتی در دین مبین اسلام آمده است فرایند رشد سلسله مراتبی دارد که براساس آن ظرفیت، رشد انسان‌ها تعیین می‌شود. بنابراین نباید انتظارها و فعالیت‌هایی که از یک فرد جوان یا حتی نوجوان داریم، از کودکان هم داشته باشیم. به این معنا که اگر کودکی توانایی برداشتن وزنه ۵ کیلویی را داشت نباید از او خواست وزنه ۷ کیلویی را نیز بردارد.

خود بزرگ‌بینی و اعتماد به نفس کاذب

وی با اشاره به نظریه ژان پیاژه در فرایند رشد می‌گوید: عوامل مختلفی در تحول رشد شناختی کودکان تأثیرگذار است و کودکان باید به درجه رشد شناختی سالم برسند تا بتوانند در آینده زندگی سالمی داشته باشند که نخستین عامل رسش - تجربیات محیطی، تعاملات اجتماعی، تعادل‌جویی و رشد طبیعی و تدریجی- است که معمولاً براساس کار روی اشیا صورت می‌گیرد و منجر به یادگیری، خلاقیت و نوآوری  می‌شود. ضمن آنکه طبق نظریه ویگوتسکی، کودکان باید در تعامل با همسالان خود در فضای اجتماعی کارورزی کنند تا رسش به صورت تدریجی و در دوره سنی تعیین شده اتفاق افتد، زیرا به همان اندازه که دادن اطلاعات و آموزش‌های دیرهنگام به کودکان مانع رشد روانی، اجتماعی و عاطفی آن‌ها می‌شود، ارائه آموزش‌ها و اطلاعات زود هنگام نیز به رشد آن‌ها آسیب می‌زند. بنابراین بزرگ کردن کودکان و وادار کردن یا به‌کار گماردن آن‌ها بدون در نظر گرفتن ظرفیت روحی-روانی و جسمانی آن‌ها اشتباه محض است و در آینده مشکلات متعددی برای آن‌ها به بار خواهد آورد که حداقل آن خود بزرگ‌بینی، اعتماد به نفس کاذب و ناتوانی در برابر شکست است.

آسیب‌های زیاده‌خواهی والدین به کودکان

به گفته دکتر ابوطالبی احمدی، توجه به مراحل رشد طبیعی و تدریجی کودکان بسیار ضروری است و می‌توان به استفاده زودهنگام کودکان از فناوری و فضای مجازی اشاره کرد، زیرا استفاده از فضای مجازی نیازمند قدرت تحلیل، همه‌جانبه‌نگری و دانش و مهارت است و نباید کودکان را درگیر این فضا کرد.

وی با اشاره به زیاده‌خواهی برخی از والدین و بزرگنمایی زودهنگام کودکانشان در فضای مجازی می‌گوید: متأسفانه این دسته از والدین به اهمیت مراحل رشد تدریجی فرزندشان توجه نمی‌کنند و ناخواسته آینده او را با مشکلاتی از قبیل ناهنجاری‌های رفتاری، مشکلات عاطفی، اجتماعی، اخلاقی و خودباوری و اعتماد به نفس کاذب و تعارض مواجه خواهند کرد. غافل از اینکه براساس نتایج بدست آمده از پژوهش‌های سازمان بهداشت جهانی بین ۷۵ تا ۸۰ درصد اختلالات سایکو سوماتیک -جسمانی و روانی- از تعارض نشأت می‌گیرد.

انواع سبک تربیتی خانواده

 این روان‌شناس کودک و نوجوان یادآور می‌شود: ما پس از خرید یک وسیله برقی برای استفاده صحیح و پیشگیری از خسارت، کتابچه همراه آن را مطالعه می‌کنیم، اما برخی از والدین برای تدوین مسیر رشد کودکشان توجهی به نقشه‌های علمی رشد و تربیت کودک ندارند؛ در حالی که باید با توجه به جدول مراحل رشد کودکان، هر آموزش را در زمان تعیین شده و با توجه به ابعاد چهارگانه رشد کودک؛ یعنی IQ (هوش عمومی)، EQ (هوش هیجانی)، PQ  (هوش جسمانی) و SQ (هوش اخلاق و معنوی)   و با استفاده از سبک تربیتی اقتدار منطقی -نه سبک رهاشده و نه سبک استبدادی- با ارائه اطلاعات و آموزش‌های بهنگام به کودکان – نه زود هنگام و نه دیر هنگام – ارائه دهند تا آینده بهتر و سالم‌تری را برای آن‌ها رقم بزنند.

انواع کودک آزاری

الهه خوشنویس، یک فعال حقوق کودک نیز می‌گوید: دوران کودکی مهم‌ترین مرحله رشد و تکامل جسمی و روانی کودک است و هر گونه آسیب و آزار در این دوران پیامدهای طولانی مدت را در آینده به دنبال خواهد داشت. امروزه با ظهور ابزارهای ارتباطی جدید و فضای مجازی متأسفانه شاهد هستیم که برخی از خانواده‌ها این دوران طلایی رشد و بالندگی فردی-روانی -اجتماعی کودک را مورد سوءاستفاده قرار می‌دهند.

این روان‌شناس می‌افزاید: بر اساس آخرین تعریف ارائه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، کودک آزاری شامل استفاده عمدی از قدرت، زور، تهدید و یا نیروی جسمانی علیه کودک می‌شود که توسط فرد و یا گروهی انجام و به سلامتی، حیات، رشد و عزت نفس کودک لطمه می‌زند و یا احتمال ایجاد صدمات بعدی را افزایش می‌دهد. بر این اساس خشونت علیه کودکان انواع مختلفی دارد که تحت تأثیر عوامل گوناگونی از جمله خصوصیات و ویژگی‌های قربانی و مهاجم، محیط فرهنگی، اجتماعی و مادی است که افراد در آن زندگی می‌کنند و کودک آزاری به چهار گروه جسمی، هیجانی - عاطفی، غفلت و کودک آزاری جنسی تقسیم می‌شود و کودک آزاری جسمی تنها یکی از انواع کودک آزاری است.

کودک آزاری هیجانی - عاطفی

وی با اشاره به یکی دیگر از انواع شاخص کودک آزاری یعنی کودک آزاری هیجانی - عاطفی ادامه می‌دهد: این نوع از کودک آزاری به روش و الگویی از مراقبت و پرورش کودک اشاره دارد که در آن، والدین یا مراقبان، محیط مناسب و لازم برای رشد و تکامل و قابلیت‌های اجتماعی و عاطفی کودک را فراهم نمی‌آورند و یا متناسب با ظرفیت‌های شخصیتی و شرایط اجتماعی، شرایط و اقدامات لازم را تدارک نمی‌بینند. به عنوان نمونه کارهایی نظیر محدود کردن بیش از حد فعالیت‌های کودک، دست کم گرفتن، تحقیر کردن، سپر بلا کردن، تهدید، تبعیض، ارعاب، تمسخر و هرگونه رفتار خشونت‌آمیز غیر فیزیکی دیگر از انواع شایع این سوءرفتار هستند.

این عضو انجمن حمایت از کودکان همچنین می‌گوید: بهره‌کشی اقتصادی یعنی وادار کردن کودک به کار یا استفاده از کودک در کار یا فعالیتی که منافع حاصل از آن نصیب دیگران می‌شود نیز نمونه‌ای از این نوع کودک آزاری است، چرا که والدین با در نظر نگرفتن و غفلت از حقوق اولیه و مصالح کودک، او را مورد سوءاستفاده قرار می‌دهند و روند طبیعی رشد و پرورش او را مختل می‌کنند.

سوءاستفاده از کودک جرم است

خوشنویس با بیان اینکه امروزه شاهدیم برخی از والدین فرزندانشان را ابزاری برای کسب درآمد و تبلیغ محصولات شرکت‌های مختلف قرار می‌دهند، می‌افزاید: از نگاه روان‌شناسی والدینی که اقدام به نمایش فرزندان خود در موقعیت‌های مختلف می‌کنند اغلب از این طریق به پر کردن خلأهای فردی و روانی خود می‌پردازند، غافل از اینکه رشد طبیعی فرزندشان را مختل کرده و از طریق فشاری که برای بزرگنمایی یک ویژگی خاص کودک بر او وارد می‌کنند علاوه بر اینکه از توجه و پرورش سایر ابعاد شخصیتی و روانی و اجتماعی او غافل می‌شوند، به اعتماد به‌نفس، حرمت نفس و خودپنداره کودک آسیب می‌زنند.

این رفتارها علاوه بر اینکه از نگاه انسانی و اخلاقی مطرود است مغایر با قوانین حقوق کودک و کنوانسیون‌های حمایت از حقوق کودکان است و از آنجا که ایران یکی از امضاکنندگان پیمان‌نامه حقوق کودک است و بر اساس این پیمان‌نامه کودک حق برخورداری از حریم خصوصی و کرامت انسانی را دارد، سوءاستفاده از تصویر کودک توسط والدین، بدون اجازه کودک، نقض حریم خصوصی او در مواردی جرم محسوب شده و قابلیت پیگیری حقوقی و کیفری دارد. طبق ماده ۳۲ کنوانسیون حقوق کودک، باید حق کودک را برای مورد حمایت قرار گرفتن در برابر استثمار اقتصادی و انجام هر گونه کاری که برای او زیانبار بوده و یا توقفی در آموزش کودک ایجاد کند و یا برای بهداشت جسمی، روحی، معنوی، اخلاقی و پیشرفت اجتماعی کودک مضر باشد به رسمیت شناخت.