محمدحسین مروج کاشانی
قدس آنلاین: شاید شما هم جزو زائرانی باشید که وقتی از طرف خیابان شیرازی مشهد به سمت حرم مطهر رضوی مشرف شده‌اند، چشمتان به فروشگاه بزرگی در طبقه همکف یک هتل خورده که پر از اجناس و کالاهای مختلف است؛ «فروشگاه سوغات فرهنگی زائر رضوی» حالا جزئی از فضای پیرامونی حرم مطهر رضوی شده است؛ به هر حال خرید سوغات هم از آداب و رسوم سفرهای زیارتی است.
امروز بیستم خرداد ماه، روز صنایع دستی است و صنایع دستی یکی از ارکان سوغات فرهنگی زائر است. به همین بهانه در گفت‌وگو با مدیرعامل مؤسسه انتشارات آستان قدس رضوی که اداره این فروشگاه و دیگر فروشگاه‌های سوغات رضوی، در حوزه مدیریت اوست، از سوغات رضوی پرسیده‌ایم.
حسین سعیدی معتقد است راه‌اندازی این فروشگاه‌ها، حمایت از کالای ایرانی و ترویج خرید سوغات زائر از بین ساخته‌های داخلی است.
فروشگاه‌های سوغات زائر رضوی با چه هدفی راه‌اندازی شده‌اند؟
در سال ۱۳۹۶ که از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان سال اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال نام‌گذاری شده بود، به دستور تولیت وقت آستان قدس رضوی قرار شد، انتشارات آستان قدس رضوی(به‌نشر) نسبت به ساماندهی سوغات فرهنگی زائران از شهر مشهد در سطح فروشگاه‌های وابسته به این شرکت و همچنین نسبت به ذائقه‌سازی مخاطبان که عموم زائران و مجاوران هستند در زمینه تهیه سوغات فرهنگی زیارت از شهر مشهد اقدام کند. به همین منظور در ابتدا نسبت به شناسایی محصولات و سوغات فرهنگی که قابلیت عرضه در فروشگاه‌های شرکت به‌نشر را داشته باشند اقدام شد. کارگروهی تشکیل شد که سوغات عرضه شده در بازار مشهد که توسط زائران خریداری می‌شود را رصد کند. در کنار این موضوع یک فراخوان و اعلام عمومی در شبکه‌های اجتماعی، مطبوعات و رسانه‌ها در زمینه ارائه ایده‌های مربوط به سوغات فرهنگی زیارت در سطح کشور داده شد که نتیجه آن ارسال ایده‌ها و محصولات گوناگون از سراسر کشور به دبیرخانه کارگروه بود.
در ادامه کار، افراد کارشناس در کارگروه‌های مربوط، بیشترین سوغات و کالاهایی که زائران از سطح شهر مشهد به عنوان سوغات و هدیه زیارت خریداری می‌کردند و به شهرهای مختلف می‌بردند تا حد امکان شناسایی شد و نتیجه اینکه پس از سه ماه و در تابستان سال ۱۳۹۶ حدود هشت موضوع اصلی شامل: کتاب، آرایه، وسایل عبادی، لوازم کاربردی، سرگرمی، محتوای دیجیتال، پوشاک و موضوعات دیداری و شنیداری شناسایی شدند و شناسایی این هشت موضوع سبب شد تا تمامی محصولات و سوغات زائران در سطح شهر مشهد در قالب این موضوع‌ها مورد نظر قرار گیرند. ضمن اینکه در کنار این موضوع، بسته‌های سوغات زائران که در داخل آن محصولات متنوع مانند انگشتر، سجاده، مهر و تسبیح، عطر، کتابچه و... برای موضوعات گوناگون از جمله بسته‌های ویژه زوج‌های جوان، دختران، پسران، خانواده‌ها و... بسته آخرت (شامل خلعت آخرت (کفن)، کتابچه مربوط به وصیت‌نامه، ادعیه مختلف و...) هم توسط این شرکت ارائه شد.
نخستین فروشگاه سوغات زائر رضوی ۲۴ آبان سال ۹۶ در خیابان شیرازی در بست بالاخیابان در نزدیکی حرم مطهر امام رضا(ع) راه‌اندازی شد.
در حال حاضر در محدوده حرم مطهر رضوی ۱۰ شعبه ارائه‌کننده محصولات سوغات فرهنگی زائر رضوی و در سطح شهر مشهد ۱۰ شعبه و در سطح کشور ۷ شعبه فروش و ۱۰ نمایندگی ارائه محصولات سوغات زائر رضوی وجود دارد.
استقبال زائران و مجاوران از فروشگاه‌های سوغات زائر رضوی چگونه است؟
اوایل راه‌اندازی، زائران و مجاوران بیشتر به دیدن محصولات و سوغات می‌پرداختند، اما آهسته آهسته در هفته‌های بعد نسبت به خرید سوغات زائر اقدام می‌کردند و فروشگاه اندک اندک شلوغ شد؛ به گونه‌ای که خود مردم چه زائر و چه مجاور به دوستان، همکاران، اقوام و کسانی که با آنان مرتبط بودند، نشانی این فروشگاه را می‌دادند. حتی از سوی زائران شهرهای مختلف ایران و یا زائران خارجی نیز پیشنهاد می‌شد که تعداد فروشگاه‌های سوغات زائر رضوی در سطح مشهد و برخی نقاط کشور اضافه شود؛ بعدها حتی جزیره کیش هم متقاضی راه‌اندازی این گونه فروشگاه‌ها شد. می‌خواهم بگویم که در بین زائران و مجاوران حتی اگر خرید هم نمی‌کردند، فقط با دیدن سوغات زائر رضوی، آهسته آهسته ذائقه‌سازی هم اتفاق افتاد؛ به گونه‌ای که سال گذشته بازخورد استقبال زائران و حتی زائران خارجی از کشور بحرین و کشورهای عربی بسیار بالا بود. سال گذشته فقط در زمینه سوغات زائر رضوی حدود ۲۳ هزار نوع محصول و کالای فرهنگی مرتبط با سوغات زائر مشتمل بر حدود ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار قلم کالا و محصول فرهنگی به مخاطبان تحویل داده شده است.
به نظر شما دلایل این استقبال چه بوده؟
خب این از چند منظر قابل بررسی است؛ ما در فروشگاه‌های سوغات زائر رضوی تصمیم گرفتیم محصولات و کالاهایی را ارائه کنیم که هم از نظر کیفی و هم از نظر ظاهری و بصری و خصوصیات قابل رؤیت توسط مخاطبان و خانواده‌ها جذابیت ویژه را داشته باشند. در کنار این موضوع به قیمت تمام شده برای فروش محصولات و کالاها هم توجه داشته‌ایم که با قیمت مناسب و قابل رقابت با محصولات خارجی(عموماً چینی) که در اطراف بازار مشهد برای زائران ارائه می‌شوند، عرضه شوند.
مثلاً دفترچه‌ای را با عکس و تصویر کاشیکاری حرم مطهر کار کرده‌ایم که به شدت مخاطبان از آن استقبال کرده‌اند.
یکی دیگر از دلایل استقبال از سوغات زائر رضوی ارائه بی‌واسطه محصولات و کالاهای فرهنگی و سوغاتی تولید شده در استان‌ها و مناطق مختلف کشور در این فروشگاه‌هاست. اینجا کالاها به طور مستقیم از تولیدکننده به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد. مثلاً صنایع دستی شهر اصفهان در شهر مشهد ارائه می‌شود و یا صنایع دستی زاهدان در گرگان و مشهد و سایر فروشگاه‌های سوغات زائر رضوی در سطح کشور ارائه می‌شود. یا یک محصول تولیدی در کرمانشاه و همدان در شهرهای تهران، سرخس، طبس و درگز عرضه می‌شود و ...
از دلایل دیگر این استقبال این بوده که به ذائقه‌ها و سبک و سلیقه و خواسته‌های مردم به ویژه کودکان و نوجوانان و خانواده‌ها توجه شد، مثلاً در زمینه تهیه زیورآلات، اشیای تزئینی که در گروه آرایه‌های فردی قرار می‌گیرد، پس از جمع‌آوری نظرات مراجعه‌کنندگان و عموم مخاطبان و بعد از لحاظ کردن سبک و سیاق زندگی اسلامی و ایرانی، از تولیدکنندگان محصولاتی را مطالبه کردیم که مطابق با شرایط بیان شده باشد مثلاً تولید دستبندهایی با تزئینات کاشیکاری حرم مطهر رضوی، تولید انگشتر با اسمای متبرک حضرات معصومین(ع)، تولید گردنبند با قسمتی از آیات قرآن کریم مانند آیه «ان یکاد...»، تولید قاب تلفن همراه مربوط به روکش موبایل با تصاویر شهدا، تصاویر حرم مطهر، تصاویر شخصیت‌های فرهنگی، علمی و... این گونه محصولات آهسته آهسته جای خود را در ذائقه و سلیقه نوجوانان، خانواده‌ها، جوانان و عموم مخاطبان باز کرد و تأثیر خوبی برای ترویج شعائر دینی، شعائر ملی و فرهنگی و ارزش‌های مربوط به هنرهای اسلامی و دینی و ایرانی به جای گذاشت.
کالاها و محصولات سوغات فرهنگی زائر رضوی چطور تهیه می‌شوند؟
اجناس، کالاها و محصولات فرهنگی ارائه شده در این فروشگاه‌ها باید از مشخصات و خصوصیاتی مانند کیفیت مناسب، سازگاری با خصوصیات سبک زندگی ایرانی- اسلامی، هزینه تمام شده مناسب و... برخوردار باشند، ضمن اینکه اولویت انتخاب همکاران تولیدکننده این محصولات، با اشخاص کم‌برخوردار جامعه، سرپرستان خانوار، افرادی که زیر پوشش نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد امام خمینی(ره)، بنیاد مستضعفان، سازمان بهزیستی و... هستند، است. در این زمینه ما علاوه بر اینکه با مجموعه‌هایی مانند کمیته امداد، بهزیستی و... همکاری داریم از ظرفیت کانون‌های خادمیاری رضوی در استان‌های مختلف هم استفاده می‌کنیم که این استفاده در راستای شناسایی سرپرستان خانوار و افرادی که می‌توانند محصولات و کالاهای فرهنگی مورد نظر ما را تولید کنند یا اینکه خودشان محصولات فرهنگی تولید کرده‌اند ولی محل و ویترینی برای عرضه و نمایش و فروش ندارند و از این طریق می‌توانند با ما همکاری کنند و... است. به عبارت دیگر، یکسری از محصولات و کالاهای فرهنگی را ما پس از اینکه تولیدکننده مناسب آن را شناسایی کردیم با توضیحات داده شده، سفارش می‌دهیم، یکسری محصولات فرهنگی هم هست که تولیدکنندگان مختلف در استان‌های گوناگون قبلاً تولید کرده‌اند و شرایط و خصوصیات مورد نظر ما از نظر رعایت سبک زندگی ایرانی- اسلامی و هویت دینی و مذهبی و... و توجه به کالای ایرانی را هم دارا هستند اما تاکنون به دلایل مختلف نتوانسته‌اند نسبت به ارائه و عرضه محصولات تولیدی خود اقدام مناسبی به عمل آورند که در این زمینه هم ما وارد عمل شده و مطابق ضوابط با آنان همکاری می‌کنیم.
در حال حاضر حدود ۶۰۰ تأمین‌کننده اقلام و محصولات فرهنگی با فروشگاه‌های سوغات فرهنگی زائر رضوی همکاری می‌کنند که بخشی از تأمین‌کنندگان جزو سرپرستان خانوار و افراد کم‌برخوردار هستند که خودشان با افراد زیر شاخه خود در تهیه این کالاها در ارتباط هستند. از سال ۹۶ تا خرداد ۹۹ یعنی در مدت زمان حدود سه سال، بیش از ۷ هزار نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم در زمینه تولید کالاها و محصولات قابل عرضه در فروشگاه‌های سوغات زائر رضوی در سطح کشور در ارتباط هستند.
در حال حاضر بیشترین تمرکز به‌نشر در حوزه تولید و ارائه محصولات فرهنگی در چه زمینه‌ای است؟
یکی از مهم‌ترین سیاست‌ها و موضوعات راهبردی محصولات سوغات زائر رضوی، خنثی‌سازی هجمه‌های فرهنگی دشمنان در ارائه محصولات مبتذل فرهنگی که تناسبی با هویت ایرانی و اسلامی و سبک زندگی مردم ایران ندارد، است. مثلاً در شبکه‌های مجازی، کانال‌های اجتماعی، اینترنت، شبکه‌های ماهواره‌ای و... همه روزه شاهد تبلیغ و ترویج کالاهای ضدفرهنگی برای مصرف نوجوانان، جوانان و خانواده‌ها هستیم که اثرات ناخوشایند و نامطلوبی بر زندگی خانواده‌های ایرانی و روحیات فرزندان دارد، در این زمینه ما در تلاش هستیم برای رفع نیاز خانواده‌ها، جوانان و فرزندان ایرانی نسبت به تولید کالاها و محصولات فرهنگی با ذائقه ایرانی و اسلامی و با کیفیت و کمیت مناسب و در راستای سبک زندگی رضوی اقدام کنیم.
نظر شما