میراحمدرضا مشرف / کارشناس مسائل افغانستان

در شرایطی که جنب و جوش سیاسی در افغانستان برای تحقق گفت‌وگوهای صلح میان دولت و طالبان به نقطه اوج خود رسیده و انتظار می‌رود در روزهای آینده شاهد آغاز گفت‌وگو میان دو طرف باشیم، به نظر می‌رسد این موضوع در پاکستان هم تحرکات سیاسی پیدا و پنهان خاص خود را ایجاد کرده است. انتصاب محمد صادق خان، دیپلمات کهنه‌کار و کسی که سابقه 6 سال سفارت در کابل و همچنین عضویت در شورای امنیت ملی پاکستان را در کارنامه خود دارد،به عنوان نماینده ویژه پاکستان در امور افغانستان بخشی از همین تحرکات آشکار به شمار می‌آید. منصوب شدن یک نماینده ویژه آن هم پس از نزدیک به یک دهه، حکایت از آن دارد که اسلام‌آباد شرایط کنونی را بسیار حساس ارزیابی کرده و درصدد نقش‌آفرینی هر چه بهتر در تحولات افغانستان و در عین حال ایجاد هماهنگی هر چه بیشتر میان نهادهای مرتبط با این موضوع در داخل پاکستان است.

اما صرف‌نظر از انتصاب این نماینده ویژه، گویا اسلام‌آباد تحرکات سیاسی مهم و تقریباً پنهانی را در قبال گروه طالبان نیز در پیش گرفته است. بر همین اساس در روزهای اخیر شایعه‌های زیادی درباره بیماری و حتی مرگ هبت‌الله آخوندزاده، رهبر گروه طالبان پخش شده است. غیبت سه هفته‌ای رهبر طالبان از انظار عمومی و انتشار پیام مکتوب وی به مناسبت عید فطر به این شایعه‌ها دامن زده و حتی به پخش خبرهایی در مورد جانشینی ملا یعقوب، فرزند ملامحمد عمر، رهبر سابق و مؤسس طالبان منجر شده است. در عین حال اخباری هم در مورد تغییر اعضای دفتر سیاسی طالبان در قطر و تیم مذاکره‌کننده این گروه به گوش می‌رسد. با اینکه صحت و سقم این اخبار و شایعه‌ها تا کنون روشن نشده و ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان تمامی این مسائل و حتی اختلاف‌نظر میان رهبران و فرماندهان این گروه را قاطعانه رد کرده، اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد در هفته‌های اخیر بدنه رهبری طالبان با وقایع و تغییرات قابل ملاحظه‌ای مواجه شده است. بر همین اساس حدود سه هفته پیش اخباری در زمینه برکناری سردار ابراهیم از مسئولیت کمیته نظامی طالبان و جایگزینی ملا یعقوب در این مقام منتشر شد. در همان هنگام نیز بسیاری فشار اسلام آباد را دلیل این جابه‌جایی عنوان کردند؛چرا که روابط سردار ابراهیم و پاکستانی‌ها از زمان ترور ملا اختر محمد منصور، رهبر سابق طالبان تیره و تار شده بود و این فرمانده نظامی دستگاه اطلاعاتی پاکستان را عامل هدف قرار گرفتن رهبر طالبان به‌وسیله پهپادهای آمریکایی تلقی می‌کرد. برکناری سردار ابراهیم این نکته را روشن کرد که اسلام‌آباد قصد دارد زمینه حذف عناصری از کادر رهبری طالبان را که با سیاست‌های اسلام‌آباد دچار مشکل هستند، فراهم کند. اما این موضوع نمی‌تواند تنها دلیل برای پافشاری اسلام آباد برای ایجاد تغییر در هرم قدرت این گروه باشد. برخی بر این نظر هستند که پاکستانی‌ها درباره گسترش روابط طالبان با کشورهای دیگر، به‌ویژه ایران و روسیه نگرانی دارند. گویا سردار ابراهیم، مسئول سابق نظامی طالبان از جمله کسانی بوده که روابط نزدیکی با تهران برقرار کرده بود. قطعاً این برای مقام‌های پاکستانی غیرقابل تحمل است که پس از نزدیک به سه دهه هزینه سیاسی و اقتصادی، گرایش طالبان را به سوی کشوری غیر از پاکستان شاهد باشند.

 اما در کنار همه این‌ها، منسجم‌سازی و ایجاد هماهنگی میان سطوح مختلف رهبری سیاسی و نظامی طالبان، هدف عمده دیگری است که مورد توجه اسلام‌آباد قرار دارد. پس از مرگ ملاعمر انسجام سیاسی و نظامی طالبان تا حد زیادی از میان رفت؛ هر چند شرایط جنگی مانع از به چشم آمدن این اختلاف‌ها و شکاف‌ها شده بود. مذاکرات صلح با آمریکا و به‌خصوص بحث پذیرش آتش‌بس این شکاف‌ها را تا حد زیادی آشکار کرد و زمینه‌ساز پیوستن برخی اعضای طالبان به داعش شد. اکنون در آستانه مذاکرات صلح با دولت، این مشکل باز هم به چشم آمده و دقیقاً به همین علت است که مقام‌های پاکستان می‌کوشند به فردی چون ملا یعقوب بیشتر میدان دهند. ملایعقوب با توجه به نزدیکی خانواده ملا عمر با پاکستان و برخورداری از کاریزمای بهتر در میان طالبان، شاید بتواند تا حدی انسجام را به این گروه بازگردانده و فصل جدیدی را در روابط طالبان و پاکستان رقم بزند.