مهدی خالدی/

 شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در همراهی آشکار با سیاست های کاخ سفید، روز گذشته قطعنامه ضد ایرانی سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان علیه کشورمان را تصویب کرد. براساس این قطعنامه که به بهانه عدم همکاری ایران با تحقیقات آژانس ارائه شد، از تهران خواسته می‌شود از آنچه «عدم همکاری» با این نهاد و ممانعت از دسترسی بازرسان به دو مکان (هسته‌ای) نامیده اند را متوقف کند. این نخستین قطعنامه علیه ایران از سال ۲۰۱۲ است که در این نهاد تصویب می‌شود. قطعنامه پیشنهادی با ۲۵ رأی موافق، دو رأی مخالف (روسیه و چین) و هفت رأی ممتنع تصویب شده است. قطعنامه مذکور پنجشنبه به دلیل مخالفت شدید چین تصویب نشد، به همین دلیل شورای حکام تصمیم گرفت روز گذشته جلسه ای حضوری در این باره برگزار کند. تروئیکای اروپایی روز سه‌شنبه گذشته بیانیه‌ای با موضوع آنچه «راستی‌آزمایی و نظارت بر ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» خوانده شده، منتشر و ایران را به نقض برجام متهم کردند. گفتنی است، در پی آنکه طرف‌های اروپایی برجام از عمل به تعهدات خود ذیل این توافق سر باز زدند، ایران نیز عمل به تعهدات خود را کاهش داد و گام‌هایی در جهت گسترش برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود برداشت.

قطعنامه هیچ الزام حقوقی برای ایران ایجاد نمی‌کند

اقدام عجیب آژانس انرژی اتمی در تصویب این قطعنامه با وجود همکاری همه جانبه کشورمان با این نهاد البته با واکنش های منفی بسیاری روبه‌رو شد. در همین راستا سفیر و نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید کرد قطعنامه شورای حکام هیچ الزام حقوقی برای ایران به منظور همکاری با آژانس درباره دو درخواست دسترسی ایجاد نمی‌کند. کاظم غریب‌آبادی در گفت و گویی عنوان کرد: این قطعنامه حاوی ادعاهایی است که مربوط به بیش از دو دهه پیش است و هیچ چیزی هم اثبات نشده و از سوی دشمن ما رژیم صهیونیستی ارائه شده است. نماینده ایران تصریح کرد: کشورهای اروپایی به ما گفتند لحن قطعنامه زیاد تند نیست، اما من به آن‌ها گفتم محتوای قطعنامه برای ما مهم نیست، این اقدام شما یک اقدام مخرب است. ایران اقدام مقتضی و واکنش مناسبی را در پاسخ به این قطعنامه اتخاذ خواهد کرد. کاظم غریب آبادی پیش از این با ایراد سخنانی در آخرین روز از نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از اینکه این قطعنامه از سوی کشورهایی ارائه شده که یا دارنده سلاح هسته‌ای هستند و یا اینکه میزبانی چنین سلاح‌های مخرب و کشنده‌ای را برعهده دارند، ابراز تأسف کرد و افزود:‌ آیا این به سخره گرفتن تمامی هنجارها و قواعد بین‌المللی نیست!؟ آیا بی‌توجهی به وضعیت رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی که هیچ بازرسی را نمی پذیرند، حاکی از یک استاندارد دوگانه و رهیافت تبعیض آمیز در آژانس نیست؟  

واکنش روسیه و چین به گزارش آژانس

تنها ساعاتی پس از صدور قطعنامه ضد ایرانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز رویکرد این نهاد را ناامیدکننده خواند و در عین حال تصریح کرد نباید در بحث عدم همکاری ایران با آژانس بزرگ‌نمایی شود. میخائیل اولیانوف در توییت خود نوشت: ما معتقدیم این قطعنامه می‌تواند غیر سازنده باشد. اکانت نمایندگی روسیه همچنین در توییتی دیگر به نقل از اولیانوف نوشت: جای تعجب است که شورای حکام (آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) بیش از یک سال است که خود را درگیر مسائلی کرده که خطری برای گسترش سلاح‌های هسته‌ای محسوب نمی‌شود.

«وانگ کان» نماینده دائم جمهوری خلق چین در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین هم با صدور بیانیه‌ای از تصویب قطعنامه پیشنهادی تروئیکای اروپا علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عمیقاً ابراز تأسف کرد و هشدار داد این اقدام اجرای برجام را به خطر می‌اندازد. هوایشنگ دای، برجام را بهترین راه برای حل پرونده اتمی ایران دانسته و خروج آمریکا از این توافق را «قلدری یکجانبه» توصیف کرد که موجب بروز تنش‌ها شده است.  

اتهام زنی به کشوری که بیشترین همکاری را با آژانس دارد

حال در ارتباط با اقدام اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اتهام زنی دوباره علیه کشورمان چند نکته قابل بحث و بررسی است.   نکته نخست و البته طنز تلخ ماجرا آن است که این نهاد بین المللی در حالی این قطعنامه علیه کشورمان را صادر کرده که به اذعان کاظم غریب آبادی ایران بیشترین همکاری را با آژانس داشته است. ایران، به تنهایی با ۴۳۲ بازرسی در سال ۲۰۱۹، پذیرای بیش از ۲۰ درصد از کل بازرسی‌های آژانس در سطح جهانی بوده است. همه این سال‌ها که غرب و در صدر آن آمریکا، پرونده هسته‌ای ایران را به دستاویزی برای اعمال تحریم و فشارهای سیاسی ناروا بر ایران قرار داده‌اند؛ جمهوری اسلامی در چارچوب تعهدات حقوقی خود، بیشترین تعامل و همکاری  را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته و همواره بر استیفای کامل «حقوق بین‌المللی خود، وفق پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان پی تی) ۱۹۶۸ تأکید داشته و غنی سازی، دستیابی و استفاده از انرژی هسته‌ای را از حقوق ذاتی خود می‌داند. این در حالی است که رژیم صهیونیستی که هنوز به پیمان منع گسترش جنگ‌افزارهای هسته‌ای( NPT) نپیوسته و حاکمان سعودی که ابهام‌های بسیاری درباره پشت پرده برنامه هسته‌ای آن وجود دارد، بدون هیچ بازخواستی به برنامه های خود ادامه می‌دهند.

نکته دیگر اثبات استفاده ابزاری دولت دونالد ترامپ از سازمان‌های بین‌المللی در راستای دستیابی به اهداف سیاسی است. آمریکا در حالی برای موفقیت در ایران‌هراسی به تقلا افتاده که خروج یکجانبه این کشور از برجام، باوجود ایفای کامل تعهدات ایران، فاقد هرگونه توجیه حقوقی بوده و شرکای اروپایی آمریکا نیز نتوانستند هیچ اقدامی برای بهره‌برداری ایران از عواید قانونی برجام انجام دهند.

با این وجود اکنون پرسش اساسی آن است که جایگاه حقوقی قطعنامه‌های شورای حکام در چارچوب اساس‌نامه­ آژانس چیست؟ طبق بند (ج) ماده (۱۲) اساس‌نامه آژانس، «چنانچه در جریان بازرسی‌ها، بازرسان آژانس دریافتند که فعالیت‌های هسته‌ای یک دولت عضو به اهداف نظامی انجام پذیرفته و یا اینکه مطابق با شرایط و مفاد موافقت‌نامه ضمانت نباشد، [بازرسان] باید هرگونه عدم پایبندی را به مدیرکل گزارش کرده و مدیرکل به شورای حکام و شورای حکام این موارد عدم پایبندی را به دولت‌های عضو، شورای امنیت و مجمع عمومی گزارش کند. پس چیزی که از آن با عنوان «قطعنامه شورای حکام» نام برده می‌شود، در واقع نوعی گزارش‌دهی محسوب شده و نقش واسطه را ایفا می‌کند. به عبارتی گزارش‌های بازرسان آژانس را به دولت های عضو، شورای امنیت و مجمع عمومی انتقال می‌دهد که البته سرنوشت انتقال آن به شورای امنیت به عنوان رکنی سیاسی در سازمان ملل متحد و نفوذ و اعمال فشار کشورهایی چون آمریکا، مسائل و شیوه های حقوقی تا حدود زیادی تحت تأثیرقرار گرفته است. در نهایت اگر این اتفاق افتاده و پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت ارجاع شود، احتمال وضع تحریم‌های بین‌المللی را نیز در پی خواهد داشت و به معنی تیر خلاصی بر پیکره نحیف توافق نامه هسته‌ای برجام خواهد بود.