قدس آنلاین: بی‌شک اینترنت و شبکه‌های اجتماعی فرصتی بزرگ برای آموزش، کم کردن فاصله‌ها و گسترده کردن روابط میان آدمیان هستند، اما خود این فناوری‌ها گاهی معکوس عمل می‌کنند و سبب اُفت سایر روابط اجتماعی و تنهایی افراد می‌شوند. با نگاهی به اطرافمان به‌راحتی می‌توانیم افرادی را که به چنین سرنوشتی دچار شده‌اند ببینیم. کسانی که معتاد به اینترنت و منابع آنلاین شده و دیگر به‌راحتی نمی‌توانند از تلفن همراه هوشمندشان دل کنده و از آن جدا شوند. آن‌قدر وبگردی می‌کنند و درگیر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی می‌شوند که دنیای واقعی را فراموش می‌کنند، به‌طوری که چندان فرصت صحبت کردن با خانواده را پیدا نمی‌کنند؛ اگر هم چنین فرصتی پیش آید بیشتر از طریق فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است.

وابستگی به اینترنت یک وابستگی واقعی همانند اعتیاد به مواد مخدر و موارد دیگر است، اگر چه این نوع وابستگی مشکلات جسمی اعتیادهای شیمیایی را ندارد اما مشکلات اجتماعی ناشی از آن مانند اعتیادهای دیگر و حتی بیشتر از آن‌هاست.

به باور روان‌شناسان و آسیب‌شناسان اجتماعی، اعتیاد به اینترنت انسان‌ها را به افرادی رها شده‌ تبدیل می‌کند و بر روابط اجتماعی آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد، همچنین بازده کاری‌شان را پایین می‌آورد؛ به طوری که یک تحقیق علمی نشان می‌دهد ۵۳ درصد از معتادان به اینترنت در ازدواج، دوستیابی و روابط بین کودکان و والدین دارای اختلال بوده‌اند.

به هرحال پدیده اعتیاد اینترنتی در دو سه دهه اخیر و همزمان با افزایش دسترسی روزانه مردم – به‌ویژه دسترسی کودکان و نوجوانان- به منابع آنلاین و حضور در رسانه‌های مجازی، وبلاگ‌ها، اتاق‌های گپ زنی و... رو به فزونی بوده، اما از اواخر سال گذشته موضوع کمی متفاوت شده است. در واقع از بهمن ۱۳۹۹ ویروس کرونا در کشور شیوع پیدا کرده و بسیاری از کسب و کارها تعطیل و یا به حالت نیمه تعطیل درآمده و افراد مجبور به خانه‌نشینی و یا پرهیز از حضور در اماکن عمومی، خیابان‌ها، میهمانی‌ها و... شده‌اند، انگار این موضوع بر پدیده یاد شده تأثیر گذاشته است.

حال پرسش اینجاست کرونا که دولت برای مهار آن و کاهش آمار مبتلایان جدا از اعمال سیاست‌های قرنطینه‌ای، ۱۰۰ گیگابایت اینترنت رایگان به کاربران تلفن ثابت و ۲۰ گیگابایت در اختیار معلمان قرار داده، چه تأثیری بر روند پدیده اعتیاد اینترنتی در ایران داشته است؟ به عبارت دیگر می‌خواهیم بدانیم آیا حالا که افراد، بیشتر در خانه‌های خود ماندنی شده‌اند آیا این موضوع به اعتیادشان به دنیای مجازی دامن زده است یا خیر؟

زمانی برای شناخت یکدیگر

دکتر مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاری ایران در پاسخ به قدس می‌گوید: برخلاف تصور بعضی‌ها در پی شیوع کرونا در کشور، اعتیاد اینترنتی در جامعه ما کمتر از گذشته شده، چون کاربران اینترنت و اعضای خانواده بیشتر در کنار هم هستند و شاید بیشتر با هم جر و بحث کنند، اما در کنار با هم بودن موجب شده بیشتر همدیگر را بشناسند؛ یعنی الان هر کسی دنبال کار خودش نمی‌رود. پدر در خانه کار چندانی ندارد در نتیجه با همسرش وارد گفتمان می‌شود و این گونه تا حد ممکن مشکلات بینشان حل و فصل می‌شود. در واقع افراد زمانی بیشتر سراغ اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و وب‌ها می‌روند که تنها و بی‌حوصله شده باشند، اما وقتی کنار هم هستند کمتر به این وضعیت دچار می‌شوند. بر این اساس نمی‌توان گفت کرونا موجب افزایش اعتیاد اینترنتی در بین افراد جامعه شده، حتی بر اساس بررسی‌هایی که از بعضی از خانوارها در این زمینه داشته‌ایم می‌توانم ادعا کنم پدیده کرونا موجب کاهش اعتیاد اینترنتی در کشور شده، چون کاربران به واسطه دور هم بودن چندان فرصتی برای حضور در فضای مجازی پیدا نمی‌کنند.

قرنطیه کرونا نزاع بین زوجین را افزایش نداده است

وی در همین زمینه با رد اظهارات بعضی از روان‌شناسان که در رسانه ملی عنوان کردند پس از قرنطینه میزان اختلاف و نزاع‌ها بین زوجین افزایش پیدا کرده، می‌گوید: بررسی‌های ما از تعدادی از زوجینی که درخواست طلاق داشته‌اند، نشان می‌دهد بیش از ۸۰ درصد این افراد وقتی به اجبار ساعت‌های زیادی در خانه و در کنار هم قرار گرفتند به این نتیجه رسیدند که تصور آن‌ها از همسرشان اشتباه بوده؛ یعنی به صراحت گفته‌اند اوایل با هم مشاجراتی داشته‌اند اما کم کم دیدند مشکل خاصی با همدیگر ندارند. آدم وقتی تنها باشد به اینترنت معتاد می‌شود نه زمانی که در جمع خانواده است؛ چون در جمع، فرد به‌راحتی امکان حضور در این فضا را پیدا نمی‌کند. بنابراین هر کسی که تصور می‌کند و یا می‌گوید ویروس کرونا موجب افزایش معتادان اینترنتی در کشور شده دچار اشتباه شده است، ضمن اینکه هیچ آمار درستی برای ارائه ندارند.

وی اگرچه معتقد است همه‌گیری ویروس کرونا موجب افزایش معتادان اینترنتی در جامعه ما طی چند ماه اخیر نشده، اما می‌گوید: البته در مجموع تعداد کسانی که به اینترنت و دنیای مجازی معتاد می‌شوند، در کشور روند افزایشی دارد.

اقلیما می‌افزاید: باید بدانیم آسیب اجتماعی در بلندمدت به‌وجود می‌آید نه در کوتاه مدت. آسیب‌های فردی یا مشکلی که شخص مثلاً با پدر یا مادرش پیدا می‌کند با وساطت دیگران و حرف زدن با طرفین حل می‌شود، اما مسئله‌ای اجتماعی مثل فقر، طلاق، دزدی و یا اعتیاد با گذشت زمان ایجاد می‌شود.

وی با بیان اینکه پدیده اعتیاد اینترنتی ریشه در عوامل مختلفی دارد و معلولی از علت‌هاست، تصریح می‌کند: با توجه به شرایطی که در کشور داریم هرچه زمان می‌گذرد افراد بیشتری به اینترنت پناه می‌برند. یعنی در گذشته وقتی به مدرسه می‌رفتیم در حیاط منزل یا محله که زمین‌های خاکی زیادی داشت، بازی می‌کردیم و پدر و مادرها هم با خیال راحت به کار و زندگی‌شان می‌پرداختند؛ اما الان آن فضای بازی وجود ندارد و جامعه، شهری شده و خانه‌ها هم اغلب ۶۰-۵۰ متری است و بچه‌ها جایی برای تفریح و بازی کردن ندارند، تا تکان می‌خورند صدای همه در می‌آید و خانواده‌ها مجبور می‌شوند برای آرام کردن بچه‌ها آن‌ها را با بازی‌های رایانه‌ای مشغول کنند. این گونه، کودکان و نوجوانان به این بازی‌ها عادت می‌کند و والدین هم از اینکه بچه‌ها در خانه نشسته‌اند و امنیتشان حفظ می‌شود خوشحال هستند. برای افراد بزرگ‌تر هم وضعیت این‌گونه است. آن‌ها هم برای اینکه کمی از فشارهای کاری رهایی پیدا کنند به فضای مجازی رو می‌آورند و در شبکه‌های اجتماعی با هم چت می‌کنند و زمانی به خود می‌آیند که می‌بینند ۴-۳ ساعت گذشته و هزینه‌ای هم نکرده‌اند یا بعضی از خانم‌ها چون دوستی ندارند به دنیای مجازی وابسته می‌شوند.

این استاد دانشگاه فرار از احساس تنهایی و بی‌حوصلگی را مهم‌ترین علل اعتیاد به فضای مجازی می‌داند و می‌گوید: در خانه‌ای که مادر شاغل است و پدر در سه شیفت کار می‌کند و از سوی دیگر به دلیل پایین بودن مساحت خانه‌ها و هزینه‌بر بودن پذیرایی از میهمان‌ها و... چندان امکان رفت و آمدهای فامیلی و دوستانه وجود ندارد، بچه‌ها هم سرشان را با اینترنت گرم می‌کنند. نوجوانی در خانه تنهاست و از طریق شبکه‌های اجتماعی با شخصی آشنا می‌شود که هیچ شناختی از او ندارد، اما به خانه دعوتش می‌کند؛ آسیب این کار بیشتر است، چون معمولاً افراد در ملأعام کار خاصی نمی‌کنند اما وقتی تنها می‌شوند میزان خلافشان ۱۰ برابر می‌شود. البته در کل، آسیب‌های اجتماعی قابل انتقال به همدیگر هستند و با توجه به شرایط اجتماعی جدید می‌توانند آسیب‌های تازه‌ای ایجاد کنند.

اقلیما با اشاره به اینکه مردم جامعه ما دچار کمبودهایی هستند اما چون قادر به رفعشان نیستند به اینترنت و دنیای مجازی رو می‌آورند تا کمی به آرامش برسند، می‌افزاید: بعضی از زن‌ها می‌گویند هرچه با شوهرشان حرف می‌زنند، آن‌ها نمی‌شنوند چون سرشان گرم اینترنت و کانال‌ها و گروه‌های اجتماعی است و همین موضوع گاهی عاملی برای مشاجره بین آن‌ها می‌شود. به همین خاطر به آن‌ها  می‌گویم راحت‌ترین کار این است که شما هم از طریق اینترنت و فضای مجازی با همسران خود حرف بزنید. مثلاً به پی وی یا گروه‌های خانوادگی‌تان بروید و پیام بدهید که فردا وقتی از محل کار برمی‌گردند فلان چیز را بخرند و یا فلان کار را انجام دهند. بعضی‌ها تماس می‌گیرند که این راهکار جواب داده، یعنی خواسته‌های همسرشان را می‌بینند و برآورده هم می‌کنند، اما مشکل حرف نزدنشان به صورت واقعی همچنان سرجایش است. یعنی خانم دوست دارد با همسرش حرف بزند اما وقتی این کار را می‌کند چون او در فضای مجازی است عصبی می‌شود و با هم مشاجره می‌کنند که دلیلش بی‌حوصلگی است. این موضوع هم به مسائل مختلفی برمی‌گردد. بیکاری، فقر، گرانی و بالا بودن اجاره مسکن و غیره تنها گوشه‌ای از مسائلی است که شخص در جامعه ما با آن‌ها روبه‌رو است و نمی‌تواند راهکاری برای رفع آن‌ها پیدا کند. در نتیجه برای اینکه تا حدی از این فشارها خلاص شود به فضای مجازی پناه می‌برد، چون هزینه‌ای که برای این منظور در این فضا می‌کند در مقایسه با فضای واقعی کمتر است.

رئیس انجمن علمی مددکاری ایران می‌افزاید: اینترنت یک بازار جهانی است و مردم خیلی از کشورها از اینترنت پرسرعت برخوردارند و تلفن همراه هوشمند هم به وفور در دسترسشان است، اما آن‌ها به اندازه ما پول صرف تلفن و اینترنت نمی‌کنند؛ دلیلش این است که آن‌ها از اینترنت برای سرگرمی‌شان استفاده نمی‌کنند ولی ما این کار را می‌کنیم. یعنی ۹۰ درصد کاربران ما از این فناوری برای چت کردن با دیگران و یا دیدن فیلم و... استفاده می‌کنند و فقط ۱۰ درصد جامعه این ابزار را برای آموزش و آگاهی و مسائل علمی به کار می‌گیرند.

وی سپس به بحث عوارض اعتیاد به اینترنت می‌پردازد و با رد نظر روان‌شناسانی که معتقدند اعتیاد به اینترنت مانند همه اعتیادها با اضطراب، افسردگی، کج خلقی، بی‌قراری و تفکرهای وسواسی همراه است، می‌گوید: چند روان‌شناس و روانپزشک جهان سومی چنین مباحثی را مطرح می‌کنند، اما اصلاً این گونه نیست که فردی به دلیل استفاده بیش از حد از اینترنت دچار اضطراب یا استرس شود. اگر ما هدف زندگی کردن را از دست بدهیم و امیدی به آینده نداشته باشیم بی‌حوصله می‌شویم که در جامعه ما از بی‌حوصلگی به افسردگی تعبیر می‌شود. اما اگر فردی دارای شغل با درآمد کافی و از امکانات تفریحی سالم برخوردار باشد چندان دچار بی‌حوصلگی نمی‌شود. اعتیاد اینترنتی عوارضی برای فرد دارد؛ مثلاً سبب می‌شود توانایی برقراری ارتباط انسانی را به مرور زمان از دست بدهد و نتواند با دیگران به صورت واقعی ارتباط برقرار کند، در نتیجه تنها می‌ماند و اگر در میان جمعی قرار بگیرد نمی‌تواند با آن‌ها کنار بیاید و زندگی کند، اما او را افسرده و دچار اضطراب نمی‌کند، چون به این فضا می‌رود و خودش را آنجا آرام می‌کند.

وی اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی را بدتر از اعتیاد به مواد مخدر می‌داند و می‌افزاید: افراد شاید بتوانند مواد مخدر را ترک کنند، اما اعتیاد به اینترنت چیز عجیبی است، طرف عادت کرده و نمی‌داند شب‌ها را چگونه سر کند. برای اینکه این عادت را از بین ببریم باید برای آن‌ها جایگزینی داشته باشیم. بعضی از والدین تصور می‌کنند وقتی فرزندشان در خانه با تلفن همراه مشغول است، امنیت دارد و سالم می‌ماند، اما اشتباه می‌کنند، چون بدتر می‌شود و احساسی را از دست می‌دهد و نمی‌تواند ارتباط انسانی با دیگران برقرار کند.

انتهای پیام/