دختر آفتاب

فؤاد آگاه / خیلی توقع نداشته باشید در ادامه، مناسبتی و رسمی، تنها از فضائل و کریمه بودن حضرت معصومه(س) بنویسیم و مطلب را تمام کنیم. اینکه ایشان بانوی اهل علم و فضل بوده و می‌توانند در این زمینه اسوه و الگوی دختران امروزی باشند را هرساله بارها و بارها گفته‌ایم و شما نیز شنیده یا خوانده‌اید. اما اینکه علم و عفت و فضائل ایشان محدود به چاردیواری خانه نبوده است را شاید کمتر درباره‌اش خوانده و شنیده باشیم. اصولاً همان طور که ائمه(ع) را اسوه‌هایی چند وجهی در همه شئونات زندگی می‌دانیم، معتقدیم شخصیتی چون حضرت معصومه(س) نیز به پیروی از امامان معصوم(ع)، شخصیتی فعال و حاضر و ناظر در صحنه مسائل سیاسی و اجتماعی زمان خود بوده‌اند. البته بررسی متون تاریخی نشان می‌دهد دختران امام موسی کاظم(ع)، اغلب فقیه، دانشمند، محدث، پاکدامن، پارسا و پرهیزگار بوده و به ترویج مباحث علمی و احادیث نبوی در میان زنان مدینه مشغول بوده‌اند. در دوران حساس و خفقان‌آور حکومت عباسیان هر کدام بنا به توانایی، به تشریح دیدگاه امامت و ولایت و روشن ساختن اذهان زنان پرداختند. در میان دختران امام کاظم(ع)، روش و سبک زندگی حضرت فاطمه معصومه(س) از برخی جهات متفاوت است. ایشان در برابر تهدیدها و فشارهای حکومت ظالم علیه اهل بیت(ع) تنها به فعالیت‌های علمی و روایی و بیان اکتفا نمی‌کند و در یک حرکت سیاسی  اجتماعی، در کنار برادران دیگرش پا به عرصه مبارزه می‌گذارد. در این زمینه می‌توان منش و رفتار این بانو را با حضرت زینب(س) نیز مقایسه کرد؛ چه اینکه در شرایط دشوار و خفقان شدیدی که حاکم است، هجرت را به عنوان نماد اعتراض به وضعیت موجود انتخاب کرد و با ترک شهر و دیار خود و فاصله گرفتن از خانه و کاشانه، تن به دشواری‌ها و خطرهای بیشتر داد تا در متن حوادث و رخدادهای زمانه خود حضوری فعال داشته باشد. ضمن اینکه بعدها حضور ایشان در ایران و درنهایت رسیدن به قم تأثیر زیادی در تغییر حال و هوای علمی و اجتماعی و مذهبی این شهر ایجاد کرد.

البته پژوهش‌ها و متون تاریخی و دینی در بررسی علل هجرت حضرت معصومه(س) به ایران و با توجه به شرایط آن دوره احتمالاتی را مطرح کرده‌اند که در ادامه برخی را می‌آوریم.

نخست / براساس روایات مورخان، حضرت معصومه(س) و امام هشتم(ع) از یک مادر متولد شده بودند. پس عشق و علاقه آن حضرت به امام رضا(ع) علاوه بر بحث امامت و ولایت، از بعد رابطه عاطفی و شخصی نیز قابل توجه بود. برخی مورخان این علاقه را در حدی دانسته‌اند که یک سال پس از هجرت امام رضا(ع) نتوانست دوری برادر را تحمل کند؛ از این رو، به شوق دیدار او راهی مرو شد.

دوم / برتری و فضل حضرت معصومه(س) در میان خاندان اهل بیت(ع) مثال زدنی است. اینکه از ایشان به نام «فاطمه کبری» یاد کرده‌اند، نشان می‌دهد در جمع خانواده خویش، دارای چنان شخصیت معنوی و اثرگذاری بوده که رفتار و گفتارش و همچنین اعتراضش به عملکرد حکومت و عدم مشروعیت حاکمان وقت و بعد هم هجرت می‌توانسته پیام بزرگی برای دیگر اعضای خانواده و شیعیان و مؤمنان آن زمان باشد. بنابراین شیعیان مدینه و هر جای دیگر که خبر سفر حضرت را می‌شنیدند، این سؤال برایشان مطرح می‌شد که چرا حضرت معصومه(س) خانه و خانواده و زادگاه خود را ترک کرد؟

سوم / حضرت معصومه(س) به علت درایت و کیاست خود، کیفیت حرکت سیاسی امام رضا(ع) را در نظر داشت و با درک اوضاع و احوال، دریافته بود با این شرایط دیگر برادر را زیارت نخواهد کرد. از این رو، به عشق دیدار امام و برادر بزرگوارش، جانب خراسان را در پیش گرفت.

چهارم / این سفر البته بی‌مقدمه و بی‌همراه و بی‌گدار زدن به آب نبود. وقتی دید پنج تن از برادران امام رضا(ع) قصد دیدار آن امام را دارند، با ایشان همراه شد.

پنجم / برخی نقل قول‌ها می‌گویند امام رضا(ع) از مرو نامه‌ای خطاب به حضرت معصومه(س) نوشته‌ و به دست یکی از غلامان مورد اعتماد خود داد تا آن را به دست خواهر برساند. اینکه محتوای این نامه چه بوده، چرا امام رضا(ع) این نامه را برای شخص حضرت معصومه(س) نوشت و در نامه از چه اموری خبر داده بود، البته مبهم است و این نقل قول را فقط می‌توان به عنوان احتمالی کمرنگ برای سفر ایشان در نظر گرفت.

ششم/ ایشان با درک درست از اوضاع سیاسی و اجتماعی و تجربه از عملکرد گذشته حکومت، پیش‌بینی می‌کرد اوضاع سختی پس از شهادت امام خویش در مدینه خواهد داشت. بنابراین به خاطر عمل به تکلیف و وظیفه خود و نجات جان اهل بیت علیهم‌السلام(ع) از فرصت استفاده کرد و رنج هجرت را به جان خرید.

هفتم / هجرت با همه دشواری‌هایش این امکان را فراهم ‌کرد که در مسیر و در سرزمین‌های مختلف، مردم را با ظلم آشکار حکومت و همچنین سیره و منش اهل بیت(ع) آشنا کند.

به هر حال در زمینه هجرت حضرت معصومه(س) علت‌ها و احتمالات فراوانی را ذکر کرده‌اند که بررسی آن‌ها از زوایای مختلف در این مطلب نمی‌گنجد. در مجموع اما این نکته را باید مد نظر داشت که علاقه ایشان به امام رضا(ع) فراتر از رابطه خواهر و برادری بوده است. این عشق و علاقه را باید در حق‌جویی و حق‌پویی خاندان اهل بیت(ع) جست‌وجو کرد که همواره به دنبال سرچشمه نور الهی و امامان خویش حرکت می‌کردند و دل و دین در گرو علاقه به ولایت و امامت و قرآن و عترت پیامبر(ص) داشتند.