به گزارش قدس آنلاین، مردم با اهدای نذر، نیازهای مختلف مادی و معنوی خود را تأمین کرده و آن را به عنوان یک نماد مذهبی در اعیاد و سوگواری های دینی و همچنین در زمان ظهور قحطی و بیماری در جامعه به کار برده اند. در واقع نذورات تعهداتی هستند که مردم برای رسیدن به خواسته‌ های خود می پردازند و از زمانی که باورهای معنوی شکل گرفته، این سنت هم وجود داشته است و پیشینه نذر و پیشکشی را در تاریخ مذهبی جهان نمی توان مشخص کرد. در این میان، میراث مکتوبی که از این رفتار و عمل دینی نیک در بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) به جا مانده است، نشان می دهد که نذر همچون وقف سابقه دیرینه ای در این آستان ملکوتی دارد. در این گزارش به چگونگی نذر و مصارف نذورات در حرم مطهر رضوی در گذشته های دور و همچنین تحولات آن در عصر کنونی می پردازیم.

تنوع نذورات

از دیرباز با گسترش تشکیلات اداری در بارگاه نورانی امام رضا(ع) دوایری خاص مسئول رسیدگی به مسئله نذورات در این آستان مقدس بوده اند. زائران و مجاوران نذورات خود را به دفاتر ویژه این کار در اماکن متبرکه تحویل داده و رسید دریافت می کردند یا آن را در داخل و بالای ضریح می انداختند. البته بر اساس اسناد تاریخی موجود تا اواخر دوره افشاریه، بحث نذورات تنها در ضریح مطهر مطرح بود و از زمان قاجار، این آستان مقدس دارای تشکیلات منظمی شد و نذورات در مکانی غیر از ضریح هم گسترش یافت. نذورات در اشکال و اقلام گوناگون همچون طلا، نقره، اسکناس، سکه، جواهرات، فرش، گوسفند، برنج و زعفران و براساس ذوق، سلیقه و عرف زائران به حرم مطهر اهدا می شد. همچنین اشیای نذری(قالیچه، ظروف مسی، پارچه، شمع، قرآن، ادعیه و...) از نظر شکل، نوع و مقدار بسیار متفاوت بوده و هر کدام در قسمتی از حرم رضوی کاربرد داشته است. به نظر می رسد این اشیا با توجه به شرایط زمانه و کاربردهای مختلف آن ها در حرم مطهر نذر می شده چنان که اوضاع اقتصادی و سیاسی جامعه هم بر چگونگی نذر اثرگذار بوده است. در دوره قاجار و در اثر ارتباط با مغرب ‌زمین، وسایلی مدرن مثل صندلی چوبی و ساعت زنگ ‌دار هم به آستان مقدس اهدا شد که پیش از آن سابقه نداشت. همچنین اجناس نذری به اقلام نو و جدید منحصر نبود و اشیا مستعمل هم در بین نذورات یافت می شد. ناذران تمامی این اجناس را به تحویل خانه و خزانه آستان مقدس تحویل داده‌ اند. البته تحویل ‌گیرنده کتاب های مذهبی و ادعیه با تحویل گیرنده وسایل و اجناس دیگر متفاوت بود چنان که ادعیه حکاکی‌ شده بر روی فلز به تحویل ‌دار خاصه سپرده می شد و دیگر کتاب ها که بیش ‌تر شامل قرآن بود و تا حدی زیارت ‌نامه ها را هم در بر می گرفت به کتابدار کتابخانه تحویل داده شده است.

مشارکت اقشار مختلف

 نذر همواره به طبقه یا قشر خاصی محدود نبوده است و فرودست ترین تا مرفه ‌ترین سطوح اجتماعی را در برمی گیرد. هر طبقه اجتماعی هم بر اساس وسع مالی خود و مقتضای شغلی ‌اش در نذر بر حرم مطهر سهیم بوده است. همچنین زنان، هم پایه مردان در نذر و مهربانی سهیم بوده و گاه نذرشان با هویت زنانه آنان پیوند خورده است، به‌ طور نمونه می توان به نذر ظروف و شمعدان اشاره کرد. در این بین، روحانیون با توجه به نقش اثرگذارشان در جامعه به عنوان واسطه ای امین بین نذرکنندگان و دریافت کنندگان بودند و ناذرانی که به دلایل مختلف مثل دوری راه نمی توانستند مستقیم اقلام نذری خود را به این بارگاه ملکوتی برسانند، از این طریق اقدام می کردند. همچنین بر اساس اسناد تاریخی، زائرانی از دیار مختلف همچون هندی ها، افغانستانی ها و... هم مثل ایرانیان برای حل مشکلات خویش به حرم نورانی امام رضا(ع) متوسل شده و نذورات خود را مستقیم یا از طریق واسطه ها به این آستان مقدس تقدیم می کردند. با در نظر گرفتن تنوع نژادها و اقوامی که در نذر به آستان امام رضا(ع) نقش داشته ‌اند، می توان افزون بر قلمرو گسترش اسلام، به باورهای مذهبی شیعی ناذران از راه های دور و نزدیک، چون عاملی مؤثر بر پیوند و مشارکت جامعه مسلمانان نیک نگریست.

مصارفی متفاوت

موارد مصرف نذورات با توجه به نوع و مکان تحویل آن ها در حرم مطهر رضوی مشخص می شده است، اما در اغلب اسناد نذورات به جا مانده از ادوار گذشته، نوع مصرف این اقلام دریافتی هم ذکر شده است. به طور مثال، شمع و مومی که نذر می شد، بر طبق خواست ناذر آن برای استفاده در سوخت و روشنایی حرم مطهر به کار می رفت. همچنین کمک های مالی این آستان مقدس به اشخاص مختلف، یکی از موارد مصرف نذورات بوده است. در مجموع می توان گفت با توجه به عام بودن مقوله نذورات حرم مطهر رضوی از دوره صفوی به این سو، در هر مورد که تشخیص داده می شد، مبالغ نذورات را هزینه می کردند. به طور نمونه قسمتی از آن در فعالیت های عمرانی مثل تعمیرات ساختمانی هزینه می شد و گاه از محل نذورات برای فقرا آش می پختند. بخشی از آن حتی به کارکنان این آستان مقدس در مشاغلی همچون شربت دار، حویج دار و... تعلق می گرفت.

نذر در عصر کنونی

در عصر حاضر از نذر همچنان به عنوان سنتی نیکو در جامعه یاد می شود و ارادتمندان آقا علی بن موسی الرضا(ع) در گوشه و کنار جهان بر حرم مطهر رضوی نذر کرده و نذورات نقدی و غیرنقدی خود را به این آستان مقدس اهدا می کنند. البته با توجه به تغییرات زمانه و پیشرفت های جامعه بشری، نوع نذورات تغییراتی کرده است. به عبارتی اگر در گذشته روشنایی حرم مطهر و اهدای روغن چراغ، شمعدان و چلچراغ مورد توجه ناذران بوده است، امروزه در دوره مقابله با بیماری کرونا، کمک به تهیه بسته معیشتی برای اقشار آسیب دیده از بحران کرونا توسط بعضی از ناذران نیک اندیش مد نظر قرار می گیرد. از سوی دیگر در عصر کنونی، محبان امام هشتم(ع) می توانند نذرهای نقدی خود را به آسانی با بهره گیری از مسیرهای غیرحضوری همچون سامانه وقف و نذر رضوی به نشانی nazr.razavi.ir، کد دستوری ستاره هشت مربع(#۸*) و نرم‌افزار «رضوان» هم به آستان قدس رضوی تقدیم کنند تا در مصارف مورد نظرشان مثل کمک به محرومان، مهمان سرای حضرت و... مصرف شود.

لازم به ذکر است، آرشیو اسناد آستان قدس رضوی مملو از اسناد مکتوب ارزشمندی است که بخشی از آن ها به اسناد نذورات در حرم مطهر رضوی اختصاص دارد و روایتگر اطلاعات جامعی درباره تبار ناذران، انواع نذورات و مصارف نذورات از دوره صفویه تا قاجاریه است که می تواند مسیری روشن برای پژوهش های گسترده تر در حوزه های تاریخ محلی فراهم کند.

منبع: آستان نیوز

انتهای پیام/