آرامش و سکون از برکات یک حج واقعی است. ‌آن‌سان که امام باقر(ع) ‌بر این نکته اشاره دارد و حج را آرامش بخش دلها می شمارد و می فرماید «الحَجُّ تَسکینُ القُلوبِ». اما این آرامش و سکون چگونه ایجاد می شود و چه ارتباطی میان حج و آرامش است؟

برای پاسخ به این سؤال و دانستن ابعاد دیگر این فریضه در کلام باقرالعلوم(ع)، با حجت‌الاسلام دکتر محمدباقر پورامینی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

امام باقر(ع) پیوند امت با ولایت را در حج تبیین کرد

حجت‌الاسلام پورامینی در ابتدا با بیان اینکه اگر به حکمت حج درنگی بیشتری شود این ارتباط مبرهن خواهد شد، بیان می‌کند: یکی از جلوه‌ها و برکات حج،‌ تقویت دین الهی و قوت یافتن آیین جهان شمول اسلام است.‌ در یک حج واقعی و محمدی که تبلوری از شکوه و عظمت دینی است، ‌این احساس غرور و عزت برای همه پیروان مسلمان ایجاد می‌شود.

او اضافه می‌کند: دین الهی بی‌محوریت رهبر و پیشوای الهی بی‌معناست و این جایگاه در برپایی حج تبلور عینی دارد.‌ آیه 27 سوره حج بر انجام مراسم حج با محوریت رهبر جامعه اسلامی تاکید دارد. در این آیه آمده است آنکه مردم پیاده و سواره بر ابراهیم نبی(ع) به عنوان رهبر الهی وارد شوند، ‌به زیارت او بشتابند و با محوریت او یک عبادی جمعی را در جوار بیت‌الله انجام دهند. فعل این جمله بر استمرار این حرکت جمعی و شرفیابی همه مسلمانان در محضر حجت خدا را گواهی  می‌دهد.

این پژوهشگر دینی تاکید می‌کند: یکی از اقدامات امام باقر(ع) برای بازتعریف حج واقعی، تبیین پیوند امت با ولایت در موسم حج است.‌ ایشان می‌فرماید: همانا به مردم از جانب خدا دستور داده شده که بیایند و این سنگ‎ها (کعبه) را طواف کنند، سپس به ما رجوع کنند و وفاداری خود را به ما اعلام کنند. این نکته مهم در مقاطع مختلف بیان می‌گردید و امام(ع) در موسم حج با صراحت تمام بر ضرورت بازگشت امت اسلامی بر محور امامت تاکید می‌ورزیدند. بدیهی است که حاکمیت جور از این نوع موضع‌گیری بر می‌آشفت و لیکن مشی سیاسی امام بر روشنگری و هدایت مردم استوار بود.

حج بهترین کانون‌ نشر پیام اسلام به اقصی نقاط عالم است

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی یادآور می‌شود: به گزارش طبری امامی در دلائل الامامه پس از پایان یکی از موسم‌های حج، ‌هشام بن عبدالملک، امام باقر(ع) ‌را به دمشق احضار کرد و حضرت نیز امام صادق(ع)‌ را همراه خود ساخت و امام از فرصت حضور در پایتخت دولت اموی نیز بهره جست. امام(ع) در حضور حاکم سفاک اموی، رجال سیاسی و نخبگان فرهنگی را به چالش کشاند و آنان را در کج راهه‌ای که برگزیده‌اند عتاب نمود و فرمود: به وسیله ما بود که خداوند گذشتگان شما را هدایت کرد، و به دست ما نیز خواهد بود که مُهر پایان به کار شما می‌زند. مهمترین نکته در فرمایش امام(ع)،‌ نوید آینده دلخواه آزادگان و خدامحوران بود که چندان دور هم نیست. امام(ع) توجه همگان را به آینده روشن اسلام رهنمون ساخت که اگر شما را امروز دولتی مستعجل است، ما را در آتیه دولتی پاینده خواهد و پس از حاکمیت ما، کسی را حاکمیتی نیست.

او در ادامه بیان می‌کند: موسم حج از بهترین کانون‌های نشر پیام حقیقی اسلام به اقصی نقاط عالم اسلام است و زمانی که این موسم عبادی با ولایت گره می‌خورد،‌ بدیهی است باید با عمق بیشتری برپا شود. ‌توصیه امام باقر(ع) به امام جعفر صادق(ع)‌ را در این راستا باید تحلیل کرد. ‌ایشان به فرزندشان توصیه فرمودند که او بخشی از دارایی حضرت را در طول ده سال، صرف عزاداری و گریستن بر او نماید. مکان عزاداری نیز صحرای منا است و زمان آن، موسم حج. این انتخاب بسیار دقیق است زیرا حجاج از روز دهم تا دوازدهم ذی‌الحجه مؤظف به حضور در صحرای منا هستند و چنین مجلسی و حضور در آن در جهت‌گیری حجاج موثر است بخصوص آنکه آنان حامل پیام‌ها و دستاوردهای سفر حج به شهرهای خود هستند.

امام باقر(ع) بنیان‌های فکری تشیع را تثبیت کرد

او خاطرنشان می‌کند: زمانی که دوران نوزده ساله امامت امام باقر(ع) را به نظاره می‌نشینیم،‌ ترسیم خط صحیحی از اسلام و تکیه بر تثبیت بنیان‌های فکری مذهب تشیع کاملاً عیان است و این تلاش در دوران حج برجستگی خاص داشت. امام باقر(ع)‌ با صراحت بیشتری بر عینیت بخشی مکتب اهل بیت(ع)‌ اصرار داشت. بدیهی است که زوایای معرفتی و علمی این مکتب در حوزه‌هایی مانند عقاید، فقه، تفسیر و اخلاق باید ترسیم می‌شد و حرکت امام آغازی بود که امام صادق(ع)‌ آن را به سرانجام رساند. امام باقر(ع)‌ در حجاز، عراق و شام یگانه راه دسترسی به علوم اصیل اسلامی را اهل بیت(ع) ‌می‌شمردند، ‌این تاکید در حج نمود بیشتری داشت.

این پژوهشگر عنوان می‌کند: امام محمد باقر(ع)‌ به سلمة بن کهیل و حکم بن عیینه می‌ فرمود اگر به شرق یا غرب عالم بروید، دانش دینی صحیحی نمی‌یابید مگر آنچه از نزد ما اهل‌بیت(ع) بیرون می‌آید. درباره حسن بصری که یکی از ناموران و نخبگان عراق بشمار می‌رفت، ‌امام باقر(ع)‌ سخن زیبایی بیان کرد و فرمود ‌حسن بصری هر کجا می‌خواهد برود، به خدا قسم جز در نزد ما علمی پیدا نمی‌ شود.

حجت‌الاسلام پورامینی در پایان تاکید می‌کند: پذیرش محوریت عترت(ع) ‌به عنوان یگانه محور تفسیر و تبیین و اجرای دین اسلام را می‌توان تقویت شیعه و عینیت بخشی به مذهبی دانست که ریشه در عهد رسول الله(ص) ‌داشت و آنکه امامان شیعه تنها راه نجات و یگانه عامل هدایت امت خواهند بود. حضرت می فرمود: فرزندان رسول خدا درهای علوم الهی و راه رسیدن به رضای او و دعوت کنندگان به بهشت و سوق‌دهندگان مردم به آنجا هستند.