قدس آنلاین: از طاق‌بستان و افسانه شیرین و فرهاد که بگذریم، بخش عمده‌ای از تاریخ کرمانشاه را می‌شود در بازارهای تاریخی این شهر جست‌وجو کرد. «راسته» ها - یا آنچنان که خود اهالی کرمانشاه می‌گویند «دالان» ها- ی دور و درازی که ساعت‌ها وقت لازم است تا گردشگران عاشق تاریخ، حجره‌های کوچک و بزرگ آن را تماشا کنند و احیاناً چیزی به رسم سوغات بخرند. گیوه، کاک، روغن زرد، نان برنجی؛ در بازارهای تاریخی کرمانشاه، هنوز هم می‌شود سوغاتی‌های فراوانی یافت. این البته همه داشته‌های این بازار نیست. اگر جایی باشد که بشود با خیال راحت ضرب‌المثل «از شیر مرغ تا جان آدمیزاد» را استفاده کرد، شک نکنید که آنجا، همین بازارهای تاریخی کرمانشاه است.

کرمانشاه درست مثل همه شهرهایی که بازارهای تاریخی دارند، در محل تقاطع شاهراه‌های ارتباطی قدیم قرار گرفته است. چه کاروان‌هایی که از سرحدات شمالی می‌آمده‌اند و مال‌التجاره‌ای را از کشورهای روس و عثمانی می‌آورده‌اند تا به ساحل خلیج فارس برسانند و چه کاروان‌هایی که از شرق می‌آمده‌اند تا به غرب بروند، همه و همه از همین کرمانشاه می‌گذشته‌اند.

حتی قافله‌هایی که پیکر عزیزی را همراه داشته‌اند تا بنا به وصیتش، ببرند و در عتبات عالیات (عمدتاً کربلای معلی یا نجف اشرف) به خاک بسپارند، باز از همین کرمانشاه می‌گذشته‌اند که هنوز هم نزدیک‌ترین راه به سرزمین کربلاست و همین‌ها موجب شده کرمانشاه، در همیشه تاریخ، بازارهایی پررونق داشته باشد.

بازار روزگار دولتشاهی

«محمدعلی میرزای دولتشاه» فرزند فتحعلی شاه دومین شاه قاجار بود. او به دستور پدر، در ۱۲۲۱ قمری «حاکم کرمانشاهان و سرحددار عراقین» شد و وظیفه یافت در جهت «اعزاز دولت فخیمه قاجار» بناهایی را در کرمانشاه پایه‌ریزی کند. پس از او پسرش «امامقلی میرزا عمادالدوله» راه پدر را ادامه داد تا آنجا که امروز در شهر کرمانشاه، عمده بناهای تاریخی، یا پسوند «دولتشاهی» دارند یا «عمادالدوله». در این میان، بازار کرمانشاه که حتی در روزگار قاجار هم بازاری ریشه‌دار محسوب می‌شد، توسط میرزای دولتشاه، از نو بنا نهاده شد. آنچه امروز به عنوان بازار تاریخی کرمانشاه شناخته می‌شود، همان بازار دور و دراز سرپوشیده‌ای است که در روزگار دولتشاهی پی‌ریزی و در روزگار پسرانش کامل شد. «محمدعلی میرزای دولتشاه» که حتی می‌توانست به منصب شاهی برسد، با مرگی زودهنگام، چشم از جهان فرو بست و حکمرانی بر کرمانشاه را به پسرانش سپرد. پس از او ابتدا پسرش «محمد حسین میرزای حشمت‌الدوله» سپس «محمدتقی میرزای حسام‌السطنه» و «طهماسب میرزای موعدالدوله» به حکومت رسیدند و پس از آن‌ها حکومت به «امامقلی میرزای عمادالدوله» رسید. عمده آبادی کرمانشاه، در روزگار این حکمران اتفاق افتاد که مهم‌ترینش البته توسعه بازار و سرپوشیده کردن آن بود.

امروزه علاوه بر بازار، سربازخانه شهری، کارخانه چوب، سبزه میدان و بسیاری مسجد و آب انبار، میراث حکومت دولتشاهی در کرمانشاه است و مسجد عمادالدوله، سرای عمادالدوله، کاخ عمادیه، کاخ مسعودیه و همچنین چهارسوق بازار کرمانشاه، یادگار حکمرانی امامقلی میرزا عمادالدوله است.

تاریکه بازار، آن‌قدرها هم تاریک نیست

بازار تاریخی کرمانشاه، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده ایران است. سقف این بازار مثل همه بازارهای تاریخی ایران، طاق ضربی است و در سقف نورگیرهایی تعبیه شده تا «تاریکه بازار» آن‌قدرها هم تاریک نباشد. حجره‌ها با سقف‌هایی کوتاه‌تر اما به همان به شیوه طاقی، در دو طرف راسته بازار بنا نهاده شده‌اند. بازار کرمانشاه اگرچه یک دالان مرکزی دارد اما مثل همه بازارهای دیگر، در پیرامون این راسته اصلی، انبوهی از سراها و تیمچه‌ها و کاروانسراها قرار دارد که در کنار هم، بافت به‌هم‌پیوسته‌ای را تشکیل داده‌اند که زیر نام «بازار تاریخی کرمانشاه» شناخته می‌شود. راسته اصلی بازار البته با توسعه شهر کرمانشاه و گذر خیابان مدرس(سپه) به دو بخش تقسیم شده است. بازار بزرگ از «دروازه چغاسرخ» در ابتدای «بازار توپخانه» شروع شده و تا «دروازه پل سید جمعه» ادامه دارد. راسته علافخانه، راسته تفنگ‌سازی، راسته ترک‌ها، راسته سراج‌ها، راسته مسگرها، راسته زرگرها، راسته کلوچه‌پزها، راسته بزازخانه و راسته آهنگرها بخشی از ۱۸ راسته این بازار طولانی است.

سرای کاشانی، سرای حکیم‌الدوله، سرای نور، سرای اصفهانی‌ها، سرای وکیل‌الدوله، سرای خرمافروش‌ها، سرای فراش‌باشی، سرای عمادالدوله، سرای سنگ‌تراش‌ها، سرای رنگرزها و... هم بخشی از اجزای دیگر این بازار هستند.

تاریخی‌ترین بخش بازار کرمانشاه

«راسته بازار توپخانه و درب طویله قشون»؛ این عبارت با کاشی‌کاری زیبا بر پیشانی یکی از دروازه‌های بازار کرمانشاه نقش بسته است. «دروازه در طویله» در غرب بازار کرمانشاه قرار گرفته است. این دروازه یکی از تاریخی‌ترین بخش‌های بازار کرمانشاه است. در گذشته، کاروان‌ها که به بازار می‌رسیده‌اند، حیواناتشان را پشت همین دروازه نگه می‌داشته‌اند. در اینجا به حیوانات علوفه داده می‌شده است. نعل‌بندها هم در همین دروازه مستقر بوده‌اند تا نعل حیوانات را تعویض و تعمیر کنند. اسب‌ها و قاطرهای قشون دولتی هم در کنار بازار و در پشت همین «دروازه در طویله» نگهداری می‌شده‌اند. به همین خاطر به این دروازه «طویله قشون» هم می‌گویند. حالا البته دیگر خبری از اسب و قاطر و الاغ نیست و دروازه در طویله قشون، اگر چه همچنان یکی از مهم‌ترین ورودی‌های بازار تاریخی کرمانشاه است، اما راسته میوه‌فروش‌ها و راسته سبزی و تره‌بار به حساب می‌آید.

«دروازه در طویله» چند سالی است که توسط اداره میراث فرهنگی کرمانشاه مرمت شده است.

اگر گذرتان به بازار تاریخی کرمانشاه افتاد، یادتان باشد سراغ محصولات محلی را از فروشنده‌ها بگیرید. باور کنید محصولات نامرغوب چینی و مارک‌های مشتری‌فریب اروپایی را در هر بازار دیگری هم می‌شود پیدا کرد. در بازار کرمانشاه سراغ راسته کلوچه‌پزها را بگیرید؛ به فروشگاه‌های کاک‌پزی بروید؛ نان برنجی مرغوب بخرید؛ بگردید و فروشگاهی را پیدا کنید که روغن کرمانشاهی می‌فروشد؛ حتماً گیوه بخرید و قدم زدن در بازار تاریک و روشن کرمانشاه را با کفش‌های کرمانشاهی تجربه کنید. ماست‌های محلی کرمانشاه حرف ندارد. اینجا ماست‌های محلی را در ظرف‌های سفالی می‌فروشند. یک ظرف ماست بخرید. سراغ نان‌هایی را بگیرید که روی تابه‌های فلزی(ساج) پخته می‌شوند. در بازار کرمانشاه دنبال این قبیل محصولات بگردید. مطمئن باشید هیچ جای دیگر نظیرش را پیدا نمی‌کنید.