قدس آنلاین: امروز بنا به روایتی سالروز ولادت امام موسی بن جعفر(ع) هفتمین پیشوای شیعیان است که منزلتی والا داشت؛ عبادت‌ها و بندگی‌های خالصانه، سخاوت و بخشندگی بی‌مثال، دانش بسیار و حلم و بردباری در برابر ناملایمات روزگار تنها بخشی از فضیلت‌های اخلاقی والای آن امام است که سبب شد نزد مردم مقام و جایگاه ارزشمندی پیدا کند. برای تبیین بیشتر شخصیت این امام بزرگوار با دکتر سعید طاووسی مسرور، پژوهشگر تاریخ تشیع و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

امام موسی کاظم(ع) مجاهدی صبور

دکتر طاووسی مسرور در ابتدا با اشاره به نام امام هفتم شیعیان می‌گوید: نام امام هفتم شیعیان موسی است. نامی که در بین امامان دیگر تکرار نشده است. این اسم از جهتی متناسب با زندگی امام(ع) است. نبی بزرگ الهی موسی کلیم الله(ع) با فرعون مواجهه داشت و امام موسی بن جعفر(ع) نیز با فرعون بنی‌عباس، هارون‌الرشید مقتدرترین و ظالم‌ترین خلیفه عباسی، هم‌دوره و روبه‌رو بود. عباسیان حدود ۵۰۰ سال با ۳۷ خلیفه حکومت کردند که اوج قدرت آن‌ها در دوره هارون بود. این طور که در تاریخ آمده داستان‌های هزار و یک شب بیانگر قدرت افسانه‌ای هارون است و مساحت بسیاری از مرزهای چین تا نزدیکی‌های مراکش آفریقا و از یمن تا افغانستان و گرجستان در اختیار او بوده است.

او تصریح می‌کند: قدرت داشتن هارون بیان می‌کند که هدایت و رهبری شیعیان با وجود چنین شخصیتی برای امام راحت نبوده است. وقتی به عظمت کار امام(ع) بیشتر پی می‌بریم که توجه کنیم هارون رابطه خوبی با سادات، بنی‌هاشم و علویان نداشت و در این زمینه با حضرت و دوستداران او تندروی و جنایت‌های بسیاری انجام می‌داد.

این استاد دانشگاه بیان می‌کند: موسی بن جعفر(ع) نخستین امام شیعیان است که توسط حاکمان ظالم زندانی شد. البته پس از او نیز فقط در دوره عسکریین مشاهده می‌کنیم که آن‌ها در سامرا تحت محاصره بودند و گاهی نیز به زندان انداخته می‌شدند. مدت امامت امام کاظم(ع) ۳۵ سال بود. زمانی طولانی که سبب شد این امام با چهار خلیفه عباسی هم‌عصر شود. منصور به ظاهر معترض حضرت نشد. در دوره مهدی عباسی آن حضرت مدت کوتاهی حدود یک سال در زندان به سر برد. مهدی عباسی در آغاز خلافت معترض امام هفتم(ع) نمی‌شد ولی فعالیت‌های آن حضرت را کنترل می‌کرد. او که به خاطر محبوبیت شدید پیشوای هفتم در جامعه، حکومت خود را در خطر می‌دید دستور بازداشت صادر کرد. در مدت کوتاه حکومت مهدی عباسی قیام فخ را داریم که ۱۰۰ تن از سادات در یک روز کشته شدند. در دوره هادی عباسی آن حضرت آزاد بود هر چند حکومت او بیشتر از یک سال طول نکشید. بیشترین مدت زندانی شدن امام کاظم(ع) در زمان هارون بود که حدود چهار سال طول کشید. در این دوران اختناق و فشار بسیاری متوجه امام(ع) و یارانش بود و حضرت با صبوری بسیار جامعه اسلامی را هدایت می‌کرد.

نیابت ادامه شبکه وکالت امام کاظم(ع)

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی می‌افزاید: هارون مدت نسبتاً طولانی خلیفه بود و از جهات مختلف در تلاش برای ساختن دولتی باشکوه بود. او به علم و دانشی که لزوماً ریشه اسلامی نداشت اهمیت بسیاری می‌داد و کتاب‌های سایر تمدن‌ها را ترجمه می‌کرد. در این دوره مشاهده می‌کنیم که روایت‌های کلامی، عقایدی و اعتقادی زیادی از امام کاظم(ع) وجود دارد. علت این است که در جامعه اسلامی افکار غیراسلامی و فرقه‌های نوظهور دینی، از طریق همین ترجمه‌ها زیاد شده بود و امام(ع) با برنامه‌ریزی فکری و آگاهی دادن عقیدتی به مردم، تلاش می‌کرد پوچی و خلاف حق بودن این فرقه‌ها را به مردم ثابت کند.

او به شبکه وکالت حضرت نیز اشاره کرده و عنوان می‌کند: از عصر امام صادق(ع) به بعد با توجه به گسترش تشیع و مناطق شیعه‌نشین و ضرورت‌های موجود، تشکیلاتی ایجاد شد تا با کمک آن امامان(ع) با سهولت بیشتری بتوانند با شیعیان خود در دورترین نقاط عالم اسلامی مرتبط باشند و شیعیان نیز از طریق این تشکیلات بتوانند راحت‌تر نیازهای شرعی و دینی خود را رفع کنند.

این پژوهشگر تاریخ تشیع یادآور می‌شود: یکی از کارکردهای شبکه وکالت جمع‌آوری و تحویل وجوه و حقوق شرعی مانند خمس، زکات، نذرها و هدایای شیعیان به ائمه(ع) بود. در کنار این کار وظایف مهم دیگری مانند نقش علمی و دینی، نقش ارشادی در معرفی امام معصوم(ع)، تحویل نامه‌های حاوی پرسش‌های شرعی و درخواست‌های شیعیان و تحویل پاسخ آن‌ها به مردم و رفع مشکلات شیعیان نیز داشت.

او ادامه می‌دهد: مؤسس شبکه وکالت امام صادق(ع) بود ولی بیشتر و مشهورتر این است امام کاظم(ع) آن را تأسیس کرده است. زیرا در زمان امام صادق(ع) این شبکه مخفی بود اما در زمان امام کاظم(ع) علنی‌تر آغاز به کار کرد. ارزش و اهمیت سیاستی که امام کاظم(ع) در پیش گرفته بود، در دوره امامان بعدی خود را بیشتر نشان داد. زیرا امامان پس از امام رضا(ع) دچار محدودیت‌های بیشتری بودند. به خصوص امام هادی(ع) و امام عسکری(ع)، بنابراین تمام ارتباطات آن‌ها با بدنه شیعه از طریق همین شبکه وکالت انجام می‌شد. پیشرفت شبکه وکالت مرهون اقدام‌هایی است که امام کاظم(ع) بنای آن را گذاشت و بعدها به نیابت امام زمان(عج) و نواب اربعه تبدیل شد. سیاست‌گذاری و تدبیر امام کاظم(ع) بقای شیعه و مواجهه با مشکلات در دوره‌های بعد را تضمین کرد.

سبک زندگی امام کاظم(ع) اسوه مسلمانان

دکتر طاووسی مسرور به بیان ویژگی‌هایی از امام کاظم(ع) پرداخته و می‌گوید: امام کاظم(ع) در دوران حیات و پس از آن باب‌الحوائج بود. لقبی که در زبان مردم تکرار می‌شد زیرا امام از همان زمان به گونه‌ای ملجأ حاجات شیعیان و اهل سنت شده بود و افراد مختلف با توسل به ایشان حوائجشان مرتفع می‌شد.

او یادآور می‌شود: مورخان و محدثان اهل شیعه و سنت حضرت را با اوصاف زیادی توصیف کرده‌اند. به طور نمونه ابن‌عنبه در این باره نوشته است که همواره نزد او کیسه‌هایی از زر بود و به هر که می‌رسید یا به هر کسی که به احسان حضرت چشم داشت از آن‌ها می‌بخشید، به طوری که کیسه‌های زر او ضرب‌المثل شده بود. در متون علمای شیعه و سنی ثبت شده است که امام به هر که پول می‌داد، دیگر آن شخص فقیر نمی‌شد. در کتاب شذرات الذهب آمده است که آن حضرت از صالحان، عابدان، سخاوتمندان و بردباران بود و شخصیتی بس بزرگ داشت.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به برخی القاب حضرت توضیح می‌دهد: امام کاظم(ع) به تصدیق تمام مورخان به زهد و عبادت بسیار معروف بود و به دلیل همین عبادت‌ها و سخت‌کوشی‌ها به عبدصالح معروف شده بود. آن حضرت به دلیل عبادت‌ها، شب زنده‌داری‌ها و جهاد در راه خدا به  زین المتهجدین یعنی زینت متهجدان مشهور شد. لقبی که مشابه لقب امام چهارم(ع) زین‌العابدین است.

دکتر طاهری مسرور در پایان با اشاره به سبک زندگی و سیره اجتماعی امام موسی کاظم(ع) می‌گوید: شیوه، سیره زندگی و بیانات آن حضرت برای همیشۀ تاریخ بهترین درس و الگوی زندگی برای شیفتگان حقیقت و فضیلت است. یکی از اوصاف او کاظم بودن و غلبه بر خشم است. به تأسی از اهل بیت(ع) باید با تکیه بر صبر، حلم و تمرین خویشتن‌داری برای زندگی خود و دیگر اعضای جامعه آرامش و سعادت به ارمغان بیاوریم.