قدس آنلاین: زمانی که خاطرات دوران کودکی خود را مرور می‌کنیم لحظات خوشی از حضور در زیارتگاه‌ها را به یاد می‌آوریم؛ قاب‌هایی از دویدن و بازی کردن در صحن‌ها، جذب آینه‌کاری‌ها شدن، حال و هوای پدر و مادرمان هنگامی که زیارت‌نامه می‌خوانند و... برای همیشه در ذهنمان ماندگار شده است. همین خاطرات خوش بود که آغازی برای یک دوستی پایدار شد. کم‌کم دل ما هم به ضریح گره خورد و صاحب حرم، صاحب دل و محرم اسرار ما هم شد.

اندکی پس از اینکه خواندن و نوشتن یاد گرفتیم سعی کردیم مانند مادرمان اذن دخول و زیارت‌نامه بخوانیم. اوایل خواندنشان برایمان دشوار بود و گاهی زیارت‌نامه نصفه می‌ماند اما آن قدر تلاش کردیم تا خواندنشان برای ما هم آسان شد. بزرگ‌تر که شدیم شخصیت مقدسی را که به زیارتش می‌رفتیم بیشتر شناختیم و دوستی ما رنگ و بوی دیگری گرفت. سال‌ها گذشت، بعضی از ما سعی کردیم همیشه به یاد عهدهایی که در حرم بستیم باشیم اما بعضی هم نتوانستیم پای قول و قرارهایمان بمانیم. با این حال برای اغلب ما کنار ضریحش همیشه همان جایی است که دلمان آرام می‌شود و نامش همواره واسطه حاجات ما با خداست.

امروز هم حین زیارت برای فرزندان ما خاطرات خوشی ساخته می‌شود. آن‌ها مطالب زیادی را بی‌درس و معلم می‌آموزند. مطالبی که کسی برای بیان آن‌ها کلاس برگزار نمی‌کند، تکلیف نمی‌دهد و امتحان نمی‌گیرد، اما از همه کلاس‌هایی که در آن شرکت کرده‌اند اثرگذارتر و ماندگارتر است.

موانع برقراری ارتباط کودکان با اماکن مذهبی

کودکان امروز بزرگسالان آینده هستند. در عصر کنونی کودکان در مرکز توجه قرار دارند. اگر در دوران کودکی ما، تنها تشویقی که در مراسم‌های مذهبی دریافت می‌کردیم شکلات و تنقلات بود، امروز برخی نذر می‌کنند و تعدادی کتاب مذهبی، عروسک با پوشش اسلامی و... تهیه می‌کنند و بین کودکان پخش می‌کنند، در بعضی از حرم‌ها زیارت‌نامه مخصوص کودکان وجود دارد و در کنار زیارتگاه‌ها، مساجد و هیئت‌ها مراکزی با برنامه‌های مذهبی ویژه کودکان ایجاد شده است؛ اما با همه این‌ها به نظر می‌رسد در شرایط فعلی نه تنها ارتباط کودکان با مکان‌های مذهبی از گذشته افزون‌تر نشده بلکه موانع بر سر این راه بیشتر و جدیدتر هم شده است.

یکی از موانع در مسیر ارتباط گیری کودک با مکان‌های مذهبی فاصله ذهنی او با جایی است که در آن حاضر است؛ برای مثال زمانی را تصور کنید که کودک در حرم حضور دارد اما ذهن و دلش درگیر بازی در تلفن همراه یا تبلت است. البته بازی‌های اینچنینی به خودی خود بد نیستند اما وقتی که مدت زمان خیلی زیادی از کودک را به خود اختصاص می‌دهد و فرصت توجه و یادگیری او را محدود می‌کند آسیب‌زا می‌شوند. از طرف دیگر متأسفانه اغلب بازی‌هایی که این روزها برای کودکان جذاب، در دسترس و شناخته شده هستند با اهداف تربیتی محیطی که کودک در آن حضور دارد قرابتی ندارد یا حتی در تضاد با آن است؛ برای مثال بازی‌هایی را به یاد آورید که کودک در قالب شخصیت آن مشغول خرابکاری و فرار از پلیس‌ها می‌شود یا به آرایش کردن شخصیت درون بازی مشغول است.

والدین می‌توانند پیش از حضور در این مکان‌ها با گفت‌وگو، نقل داستان و... ذهن کودک را نسبت به جایی که قرار است بروند آماده و کنجکاو کنند. پدر و مادر در طول زیارت نیز نباید تنها غرق در زیارت خود شوند و نیازهای تربیتی کودک خود را از یاد ببرند. آن‌ها می‌توانند برای مدت زمان حضور کودک برنامه داشته باشند و اگر ناگزیر از در اختیار قرار دادن بازی‌های موبایلی و نظایر آن هستند نسبت به آثار تربیتی بازی‌های منتخب حساس و هوشیار باشند.

حرم‌های دوستدار کودک

از دیگر موانعی که امروز در مسیر برقراری ارتباط کودک با مکان‌های متبرک وجود دارد می‌توان به مراکز نگهداری کودکان در حرم‌ها اشاره کرد! این مراکز اگرچه با اهدافی نظیر افزایش کیفیت زیارت مادران، درک اقتضائات کودکی و... ایجاد شده‌اند اما در بعضی موارد والدین و بزرگ‌ترها ترجیح می‌دهند در کنار در ورودی حرم کودک را به مراکز ویژه نگهداری بسپارند و بدون حضور کودک و با تمرکز، به زیارت خود مشغول شوند. ما نباید فراموش کنیم که آنچه کودک از دیدن ارتباط معنوی والدین خود یا سایر افراد حاضر دریافت می‌کند واقعی‌تر و دلنشین‌تر از پیام‌هایی است که مربی تلاش می‌کند به کودک منتقل کند.

احتمالاً شما هم مادری را دیده‌اید که پس از نماز به دنبال فرزند خود می‌گردد یا کودکانی که حین نماز بین صف‌ها راه می‌روند. در طول زمان حضور در حرم در شرایطی خاص نظیر شرکت در نماز جماعت یا طولانی بودن زمان حضور در حرم‌ها، مساجد و... چنین مراکزی می‌توانند یاریگر والدین باشند، اما نباید فراموش کنیم که این مراکز، تسهیل‌کننده حضور کودک در حرم‌ها هستند نه جایگزین آن.

تعامل با کودکان در سیره معصومین(ع)

همه ما باید تلاش کنیم به جای آنکه کودکان را از حضور در حرم محروم کنیم زیارتگاه‌ها، مساجد و سایر اماکن مذهبی را به مکان‌های دوستدار کودک بدل کنیم. افراد از اقشار گوناگون و در سنین مختلف در چنین مکان‌هایی حضور پیدا می‌کنند. در اغلب این مراکز امکاناتی برای رعایت حال سالمندان نظیر میز و صندلی‌های مخصوص نماز، کتاب‌های دعا با خط درشت، سطح شیبدار در کنار پله و... تعبیه شده است. امکانات حضور کودکان نیز در همین مکان‌ها می‌تواند فراهم شود.

در کنار امکانات رفاهی و پیش از آن لازم است پذیرش کودکان همان گونه که هستند نه به عنوان بزرگسالی کوچک، در همه ما ایجاد شود. احادیث نیز مؤید همین مطلب هستند. دین اسلام فعالیت و بازی کودکان را به رسمیت می‌شناسد و در زمره اقتضائات دوران کودکی به شمار می‌آورد؛ بنابراین نمی‌توان از کودک انتظار داشت در تمام مدت حضور در اماکن مذهبی مانند فردی بالغ رفتار کند.

از سوی دیگر در سیره پیامبر(ص) که الگویی برای همه ما مسلمانان است، نمونه‌هایی از تعامل با کودکان در مکان‌های مذهبی ذکر شده است که می‌تواند برای ما نیز سرلوحه عمل قرار گیرد؛ برای نمونه ایشان به عنوان امام جماعت، در موقعیتی که امام حسن(ع) که کودک بودند و در سجده روی دوش پیامبر رفته بودند و بازی می‌کردند، سجده نماز را طولانی کردند و در جایی دیگر با شنیدن صدای گریه کودک نماز را به سرعت به پایان رساندند. در هر دوی این موقعیت‌ها پیامبر(ص) حضور کودک و شرایط سنی خاص او را به رسمیت شناخته‌اند و متناسب با آن رفتار کرده‌اند. علاوه بر این از ایشان سخنی در راستای منع حضور کودکان در مکان‌های دینی یا سرزنش کودک هنگام بازی ذکر نشده است. بنابراین لازم است ما نیز هنگام برخورد با کودکان در چنین مکان‌هایی صبر و بردباری داشته باشیم و آنان را همان گونه که هستند بپذیریم.

آمادگی برای پذیرش اعمال عبادی

در روایت‌های ما برای سنین بالای هفت سال نیز رهنمودهایی وجود دارد؛ برای مثال دستور به برپا داشتن نماز از هفت سالگی وارد شده است. اجرای این حدیث برای کودکانی که مدت‌ها پیش از هفت سالگی حضور در اماکن مذهبی را تجربه کرده‌اند و با اعمال عبادی آشنا شده‌اند ساده‌تر از کودکانی است که سابقه ذهنی محدودی دارند یا تنها آموزش‌هایی در این رابطه دریافت کرده‌اند. کودک ضمن حضور در این اماکن به تدریج پرسش‌های ذهنی خود را مطرح می‌کند و به مرور زمان قلب و ذهن او برای پذیرش اعمال عبادی آماده می‌شود.

کودکان در هر شرایطی دریافت‌هایی از حضور در اماکن مذهبی دارند؛ اما در زندگی امروز با وجود برجسته شدن دوران کودکی و ایجاد امکانات گوناگون، موانع ارتباط گیری کودکان بیشتر و پیچیده‌تر از گذشته شده است. با آگاهی از این دشواری‌ها می‌توانیم از پیش خود را تجهیز کنیم و موانع ارتباط با این اماکن را به حداقل رسانیم.