قدس آنلاین: سوره «انسان» با نام‌های دیگری مانند «دهر» و «هل أتی» بر اساس روایت‌های پرشمار در شأن امیرالمؤمنین(ع) و اهل بیت رسول خدا(ص) نازل شده است. به مناسبت ۲۵ ذی‌الحجه، سالروز نزول این سوره، هفتاد و ششمین سوره قرآن کریم، با حجت‌الاسلام دکتر سیدرضا میرمعینی از استادان مرکز عالی تفسیر قرآن کریم حوزه علمیه قم به گفت‌وگو پرداختیم که از نظرتان می‌گذرد.

روایت زیباترین ایثار اهل بیت(ع) در سوره انسان

حجت‌الاسلام میرمعینی می‌گوید: برای اینکه انسان بتواند به کمال مطلوب خود برسد، خدای متعال حجتی باطنی به نام عقل و حجتی ظاهری که همان انبیا و اهل بیت(ع) هستند طرح کرده است. انبیا(ع) مربوط به امت‌های پیشین بودند اما از زمان پیامبر اسلام(ص) تا قیامت، خداوند ۱۴ نور پاک را خلق کرده و آنان را الگو قرار داده و فرموده است با این صادقین معیت و همراهی داشته باشید. الگو و سرمشقی که جمیع کمالات در آن‌ها جمع شده‌اند و در اوج قله کمالات حرکت می‌کنند.

او با تأکید بر اینکه انفاق، ایثار و سخاوت امیرالمؤمنین(ع) و اهل بیت پیامبر(ع) زبانزد خاص و عام و حتی دشمنان آنان است، اضافه می‌کند: قرآن مجید داستانی را مطرح می‌کند که در آن ایثار بسیار پررنگ است. سخاوت حالتی است که هم ما نعمتی را داشته باشیم و هم دیگران، اینکه ما نعمتی نداشته اما دیگران داشته باشند تعریفی از ایثار است. قرآن مجید در این سوره خاندانی را معرفی می‌کند که ایثارگر هستند.

این کارشناس علوم قرآنی درباره شأن نزول این آیه نیز بیان می‌کند: روزی حسنین(ع) بیمار شدند و امیرالمؤمنین با سفارش پیامبر(ص) نذر کرد که برای شفای بیماری آن‌ها سه روز روزه بگیرند. نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که خداوند برای مداوا در خلقت راه گذاشته است. به طور نمونه در داستان دندان درد حضرت موسی(ع) آمده است که آن حضرت(ع) از درد به خدا شکایت کرد. حق تعالی به او دستور داد از گیاهی استفاده کند. حضرت از آن گیاه استفاده کرد و دندانش تسکین پیدا کرد. بار دیگر که دندان حضرت(ع) درد گرفت همان دوا را به کار برد اما درد تسکین پیدا نکرد. از خداوند سببش را پرسید که خطاب آمد می‌خواهی اسبابی که در عالم ایجاد کرده‌ام بر هم بریزی، خوب نمی‌شوی مگر اینکه به طبیب مراجعه کنی؛ زیرا تمام اسباب‌ها را خداوند آفریده است.

استعانت از خداوند در سختی‌ها

دکتر میرمعینی می‌افزاید: باید بدانیم هر آنچه در دنیاست وسیله بوده و شافی خداست. در عین طی کردن راه درمان، مشکلات خود را بر او عرضه کنیم. همان گونه که امیرالمؤمنین(ع) هنگام بیماری فرزندانش عمل کرد و برای سلامتی فرزندانش نذر کرد. نذر عبادتی است که به وسیله آن به دنبال جلب رضای الهی هستیم. همان گونه که امیرالمؤمنین(ع) نذر کرد و یا نذر برای بزرگواران اهل بیت(ع). آن‌ها هم که خاندان کرامت و بزرگواری هستند با گوشه چشمی دنیا و آخرت ما را آباد می‌کنند.

این استاد حوزه و دانشگاه یادآور می‌شود: هنگام سختی‌ها و گرفتاری‌ها باید به در خانه خدا برویم. هر چند که راه شفا در دارو است اما غافل نشویم که باید آن شفا به اذن خداوند باشد. در مسائل اخیر مانند بیماری کرونا، گرانی‌های افسارگسیخته و بسیاری دیگر از مشکلات و سختی‌ها هر چند که باید مسئولان و مردم عوامل مسبب آن را شناسایی کنند اما قلوب باید متوجه خداوند تبارک و تعالی شود. از او استمداد طلبیده و قلب‌ها متوجه قلب عالم امکان شده تا توفیق پیدا کنیم. به همین دلیل امیرالمؤمنین(ع) برای سلامتی فرزندانش نذر کرد.

او عنوان می‌کند: امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س) و فضه خدمتکار آن‌ها برای ادای نذر روزه گرفتند. از آنجایی که دنیا ارزشی ندارد، خداوند از مال دنیا به همه می‌دهد حتی کفار و منافقان اما ایمان چون ارزشمند است خداوند نمی‌دهد مگر به مؤمن آن هم پس از ابتلائات فراوان. امیرالمؤمنین(ع) چون دلبستگی و وابستگی نداشت مال و ثروت جمع نمی‌کرد و همه را در راه خدا انفاق می‌کرد و دیگران را بر خانواده خود مقدم می‌داشت. آن حضرت مجبور شد از فردی یهودی مقداری جو قرض کرده و پس از آسیاب کردن برای پخت نان از آن استفاده کند یا به روایتی دیگر برای آن یهودی مقداری پشم ریسید و اجرت آن را سه من جو دریافت کرد. حضرت فاطمه(س) آن جو را آسیاب کرد و به سه بخش تقسیم و برای پخت نان در سه روز متوالی کنار گذاشت.

مدیر گروه تاریخ اسلام جامعه الزهرا(س) تشریح می‌کند: روز اول هنگام افطار مسکینی به در خانه آمد و تقاضای غذای کرد. آن‌ها هم نانی که برای افطار داشتند به او دادند. روز دوم هنگام افطار یتیم و روز سوم اسیری غیرمسلمان که بی‌بضاعت و گرسنه بود به در خانه آمدند و آن‌ها ایثار کرده و غذای خود را به آن‌ها داده و با آب افطار کردند. همان طور که گفته شد ایثار یعنی چیزی که انسان خود نیاز دارد، برای رضایت الهی به دیگران ببخشد.

در فراز و نشیب‌های زندگی، در حال امتحان شدن هستیم

او ادامه می‌دهد: در روز بیست و پنجم ماه ذی‌الحجه جبرئیل بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد و سوره انسان که در شأن فداکاری حضرت علی(ع)، همسرش فاطمه زهرا(س) و فرزندانش حسنین(ع) نازل شد بر آن حضرت قرائت کرد و فرمود: «یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخَافُونَ یَوْمًا کَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا؛ وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَیٰ حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا؛ إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللهِ لَا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا...» بنا به روایتی در آن روز رسول خدا(ص) میهمان خانه علی(ع) شد و مائده آسمانی نازل شد. به این صورت خداوند از ایثار، از خودگذشتگی و اطعام کریمانه حضرت علی(ع) و خانواده‌اش قدردانی کرد و او را تسلی بخشید.

این پژوهشگر قرآنی با بیان اینکه در تمام فراز و نشیب‌های زندگی در حال امتحان شدن هستیم، می‌گوید: این سوره مضامین زیبایی دارد. در بخشی از این سوره آمده است که آنان به نذر خود وفا می‌کنند و از روزی که شرش فراگیر است می‌ترسند. غذای خود را با آنکه دوستش دارند، به بینوا، یتیم و اسیر می‌دهند و می‌گویند ما برای رضای خدا به شما طعام می‌دهیم و از شما پاداش و تشکری نمی‌خواهیم. همه ما از پروردگارمان به خاطر روزی سخت می‌ترسیم.

او به نکات این آیه نیز اشاره کرده و می‌گوید: این سوره، انسان را به تفکر وامی‌دارد. ابتدای سوره آمده است که آیا بر انسان زمانی از روزگار گذشت که چیزی در خور ذکر نبود؟ ما انسان را آفریدیم و او را از حالتی به حالتی و از شکلی به شکلی درآوردیم، پس او را شنوا و بینا قرار دادیم. نکته دیگری که می‌توان مطرح کرد این است که بین تمام اعضا و جوارح خداوند از سمیع و بصیر بودن سخن می‌گوید. زیرا راه درک تمام معارف از طریق گوش و چشم است. ما راه را به او نشان دادیم یا سپاسگزار خواهد بود یا ناسپاس.

دکتر میرمعینی در پایان تأکید می‌کند: خداوند ما را خلق کرده و باید تحت لوای الگویی که خداوند تعیین کرده و ائمه(ع) باشیم. پیامبر اسلام(ص) در خطبه غدیر فرمود که رأس تمام معارف در عالم ولایت امیرالمؤمنین(ع) است. اگر فردی این ولایت را پذیرفت همه اعمال او معنا پیدا می‌کند. اگر نپذیرفت تمام معارف را هم انجام بدهد انگار در حال ترویج نظام طاغوت است. ولایت موجب پذیرش اعمال می‌شود. رفتار و کردار ائمه(ع) برای همه ما انسان‌ها درس زندگی است.