زهره کهندل/

محرم امسال متفاوت از سال‌های گذشته از راه می‌رسد. بیماری کرونا، بیشتر برنامه‌های جمعی و هیئتی را در سراسر جهان تعطیل کرد و عاشقان حسینی که هر ساله در ماه‌های محرم و صفر خودشان را برای پاسداشت نام و یاد شهدای کربلا آماده می‌کردند، امسال در برگزاری مراسم‌های عزاداری تغییر رویکرد داده‌اند. با توجه به ضرورت رعایت پروتکل‌های بهداشتی به ویژه فاصله‌گذاری اجتماعی، محرم امسال حال و هوایی دیگر دارد. آیین‌های سوگواری محرم و صفر امسال هم مانند سال‌های قبل پرشور برگزار خواهد شد، اما به شیوه‌ای دیگر. در این میان وظیفه اهالی رسانه که باید برای مخاطبان خانه‌نشین تولید محتوا کنند، سنگین‌تر شده است و تلویزیون به عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین رسانه‌های رسمی ایران، مسئولیت خطیرتر و سنگین‌تری دارد. در آستانه ماه محرم، شبکه‌های مختلف صدا و سیما برنامه‌های مناسبتی را برای مخاطبان تدارک دیده‌اند تا هر خانه را تبدیل به یک حسینیه و تکیه کنند.

چند روز پیش مدیر شبکه قرآن و دبیر شورای معارف سیما در نشست خبری خود که به صورت مجازی پخش شد، از برنامه‌ریزی جدید تلویزیون در ماه‌های محرم و صفر نسبت به سال‌های قبل خبر داد و گفت: «حسینیه تلویزیونی ایران» برنامه متفاوت سیما در ایام محرم خواهد بود تا حسرتی که مردم برای عدم‌حضور در برخی از مراسم‌ها و هیئت‌ها داشتند با پخش این برنامه تلویزیونی، جبران شود. جواد شیخ‌اکبری با اشاره به برنامه‌های رسانه ملی برای محرم امسال اضافه کرد: اگرچه صدا و سیما در مناسبت‌های مختلف توانست با پخش برنامه‌های مختلف از اماکن مذهبی و بقاع متبرکه رضایت نسبی مخاطبان را بدست آورد، اما شرایط محرم با سایر ماه‌ها فرق دارد زیرا با یک محبت بی‌نهایت نسبت به امام‌حسین(ع) مواجه هستیم.

*  هیئت‌داری تلویزیون

براساس اعلام دبیر شورای معارف سیما، تمام شبکه‌های تلویزیون از ساعت ۱۷ تا حدود یک بامداد، جدول پخش مجازی دارند که هر شبکه‌ای رأس ساعت مشخصی، یک هیئت تلویزیونی را روی آنتن می‌برد که شامل مداحی و سخنرانی می‌شود و هر آنچه در هیئت‌ها رخ می‌دهد در این هیئت مجازی هم اتفاق می‌افتد. در واقع اگر مردم به هر دلیلی نتوانستند از خانه بیرون بیایند از این هیئت‌ها می‌توانند استفاده کنند.

مدیر شبکه قرآن به پویش‌های موفق تلویزیونی هم اشاره کرده و گفته است: با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی، پویش «نذر حسین (ع)» طراحی و راه‌اندازی شده است که به نذورات معنوی مردم در ماه محرم توجه دارد. همچنین پویش «هر خانه یک حسینیه» هم راه‌اندازی خواهد شد تا مردم بتوانند از ظرفیت‌های فضای مجازی بیشتر بهره ببرند. براین اساس محتوایی در بستر فضای‌مجازی فراهم می‌شود تا هر کسی در هر ساعتی که خواست از روضه یا محتواهای معنوی و مذهبی استفاده کند.

راه‌اندازی کانال شمس در فضای‌مجازی هم از دیگر اقدام‌های تلویزیون است که روزی سه ساعت برنامه شامل سخنرانی و مرثیه کوتاه از این کانال پخش می‌شود. برنامه زنده «اذن عزا»  از حرم امام‌رضا (ع) در دهه اول محرم و احتمال پخش زیارت «وارث» از کربلا طی هماهنگی با یکی از شبکه‌های عراقی هم از دیگر برنامه‌های شبکه قرآن است.

* رنگ سوگ در قاب جادویی

در این ایام گروه معارف شبکه‌های مختلف سیما هم فعال شده‌اند تا با پخش برنامه‌های ویژه مذهبی، میزبان عزاداران حسینی ‌شوند. شبکه یک سیما که قدیمی‌ترین شبکه تلویزیونی است هر روز سخنرانی مذهبی را در قالب برنامه «حسینیه ایران» با سخنرانی حجت‌الاسلام میرهاشم حسینی و سیدحسین مؤمنی دارد. ویژه‌برنامه «این شب‌ها» به صورت زنده با حضور کارشناسان مذهبی در 13 قسمت پخش می‌شود و پخش مداحی‌های مختلف در سراسر کشور و هیئت‌های خانگی از دیگر برنامه‌های این شبکه در ایام عزاداری است.

شبکه دو سیما هم میزبان برنامه«کوی محبت» با پخش زنده از کربلای معلی است. برنامه‌های «تکیه خانه»، «کوی محبت»، «ذکر عاشوراییان»، «ناگفته‌ها»، «خانه‌ها و تکیه‌ها»، «مکث»، «شعر عاشورایی»، «آئینه خانه» و «بر بال تعزیه» از دیگر برنامه‌های شبکه دو است که رنگ  و بوی شور و شعور حسینی دارند. سخنرانی شیخ حسین انصاریان و شیخ مسعود عالی نیز جزو برنامه‌های روزانه جدول پخش  است. روابط عمومی این شبکه در توضیح کوتاه برنامه‌های محرمی این شبکه اعلام کرد:«تکیه خانه» برنامک‌های متنوعی است که آیین‌های عزاداری را به صورت زنده پخش می‌کند. «کوی محبت» هم برنامه‌ای زنده از کربلای معلی با موضوع ابعاد قیام عاشوراست. «ذکر عاشوراییان» پخش مداحی مداحان بنام کشور و مداحان جوان را در این ایام دارد. «ناگفته‌ها» برنامه‌ای با موضوع واکاوی ناگفته‌های تاریخ عاشورا با محوریت اصحاب امام‌حسین(ع) است. «خانه‌ها و تکیه‌ها» معرفی و گفت‌وگو با خانواده‌ای که سال‌ها مراسم روضه در منزل برپا می‌کردند. «مکث» برنامه گفت‌وگومحور با موضوع محرم است. پخش گلچین اشعار شاعران آیینی در شب‌های شعر عاشورایی از دیگر برنامه‌های این شبکه خواهد بود. «آئینه‌خانه» ویژه‌برنامه‌ای با کارشناسی حجت‌الاسلام مرادی با حضور جوانان و «بر بال تعزیه» روایت قصه‌های عاشورا به زبان تعزیه برای نوجوانان است.

شبکه سه که هم بر تن برنامه «مخاطب خاص» رخت سوگ می‌پوشاند و هم برنامه‌ای ترکیبی را با حضور کارشناسان و مداحان به مخاطبان عرضه می‌کند. «سمت خدا» برنامه‌ای گفت‌وگومحور درباره مسائل روز خواهد بود و «در آستان خورشید» مناسبت‌های مذهبی در عتبات‌عالیات را منعکس می‌کند. طرفداران سخنان حجت‌الاسلام رفیعی هم می‌توانند در این ماه از صحبت‌های این استاد حوزه و دانشگاه در شبکه سه بهره‌مند شوند.

* یاد خدا در ضیافت حسینی

علاوه بر سه شبکه قدیمی تلویزیون، دیگر شبکه‌ها هم عزمشان را برای برپایی حسینیه بزرگ ایران از قاب تلویزیون جزم کرده‌اند. شبکه چهار در برنامه «پرده عشاق» مدایح و نوحه‌خوانی نوحه‌خوانان قدیمی را بررسی می‌کند. « سوره» برنامه‌ای با رویکرد مذهبی و هنری به جنبه ادبی قیام عاشورا است.  «نغمه‌های عاشورایی» در هر قسمت به نغمه‌خوانی یکی از شهرهای کشورمان می‌پردازد و ساعد باقری در برنامه «سرگذشت» شرح شفاهی کتاب «گنجینه‌الاسرار عمان سامانی» را خواهد داشت. برنامه‌های «رضوان»، «عشق یعنی»، «تا نیایش»، «سوگواره»، «قصه کربلا»، «سخنرانی» حجت‌الاسلام پناهیان و «مداحی» حسین سازور و حسین امیرحسینی از برنامه‌های شبکه پنج سیما است.

براساس اعلام روابط عمومی شورای معارف سیما، هیئت‌ها و پیشکسوتان منبری در تهران و شهرستان‌ها در برنامه «نگین ری» شبکه قرآن معرفی خواهند شد. برنامه «رو به راه» ویژه معرفی سخنرانان و مداحان و برنامه «ضیافت حسینی» معرفی پیرغلامان و علمای اعلامی که خدمتی به ساحت حسینی کردند، از دیگر برنامه‌های این شبکه است. برنامه «یاد خدا» معطوف به موضوعات ایام محرم  و برنامه «خوشبخت» ویژه خانواده‌ها از دیگر برنامه‌های این شبکه است که با حال و هوای محرم پخش می‌شود.

شبکه مستند هم در برنامه  «نغمویه» سراغ نغمه‌های قدیمی بوشهری در باب روز عاشورا می‌رود.

پخش مستند «هیئت» درباره زندگی شخصی و اجتماعی وعاظ و مداحان مشهور و «صدای انقلاب» که شامل سخنان کوتاه علما در خصوص محرم است، از دیگر برنامه‌های این شبکه است.

جالب اینکه کودکان و نوجوانان هم از برنامه‌های محرمی تلویزیون بی‌بهره نیستند. پخش مداحی میثم مطیعی با حضور دانش‌آموزان از شبکه کودک از برنامه‌های محرمی این شبکه است. «پاشو پاشو کوچولو» هم با موضوع محرم قرار است که بذر عشق حسینی را در دل کودکان بکارد. ویژه‌برنامه «مثل قاسم» در دهه اول محرم‌الحرام روی آنتن شبکه امید می‌رود. ویژه‌برنامه «احلی من‌العسل» با محوریت گردهمایی نوجوانان عاشورایی در سراسر کشور با مرکزیت و برقراری استیج شبکه امید در امامزاده صالح(ع) تهران دیگر برنامه ویژه محرم است. برنامه « به توان خدا» نیز در این ایام پاسخگوی پرسش‌های نوجوانان درباره حماسه حسینی خواهد بود.

* علمدار روی آنتن افق

شبکه افق هم با پخش ویژه‌برنامه‌های مختلف تلویزیونی و مستند به استقبال ماه محرم می‌رود. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به «علمدار» اشاره کرد، برنامه‌ای گفت‌وگومحور با حضور هنرمندان هنر عاشورایی؛ این برنامه با اجرای قاسم صرافان طی دهه نخست ماه محرم روی آنتن می‌رود. سخنرانی مذهبی اساتید حوزوی بخش دیگری از ویژه‌برنامه‌های ماه محرم شبکه افق سیماست که هر روز در سه نوبت پخش خواهد شد. همچنین قرار است شاهد پخش مداحی سیدرضا نریمانی از اصفهان به صورت زنده هر شب از شبکه افق باشیم. پخش سریال تلویزیونی «یلدا» هم از هفته اول محرم از دیگر برنامه‌های این شبکه است. مستندهای تک‌قسمتی مختلفی هم برای پخش از شبکه افق به مناسبت ماه محرم تدارک دیده شده‌ که از آن جمله می‌توان به سید ظهیر، از خون جون، چهارپایه، شوق شبیه، سقا، شهرنامه، بدون حد بدون مرز، مردان زندگی، ترکیب‌بند، نخل شمیران و خانه حاجی علی‌اکبر اشاره کرد.

تولیدات برنامه‌های ترکیبی و زنده از شبکه‌های مختلف تلویزیون در ایام محرم نشان از برپایی آیین‌های سوگواری پرشور و شعور حسینی در ماه‌های عزا دارد.

با وجود اینکه بیماری کرونا چندین ماه است گروه‌های تولید فیلم و سریال را زمینگیر کرده، اما سازندگان سریال‌های محرمی به تعهداتشان پایبند بودند و سریال‌های «زمین گرم»، «نجلا»، «بوم‌وبانو» و «سرزده» که محتوایی معنوی دارند از شبکه‌های مختلف سیما پخش خواهند شد. نگاهی کلی به برنامه‌هایی که شبکه‌های مختلف تلویزیون ویژه محرم تدارک دیده‌اند یا رنگ و بوی محرمی برنامه‌های روتین شبکه‌های مختلف، نوید هیئت‌داری تلویزیون در محرم امسال را می‌دهد.