قدس آنلاین-گروه استان ها: محرم و عاشورا در فرهنگ مذهبی شیعه‌ها همواره جایگاه خاص و برجسته‌ای دارد و زمینه‌ساز مجموعه‌ای از سنت‌ها و مراسم‌هایی است که در طول تاریخ به‌عنوان میراثی معنوی نسل به نسل و سینه‌به‌سینه به دیگران منتقل می‌شود.
با فرا رسیدن محرم همه ساله در سراسر کشور آئین های مذهبی برپا می شود که موج شور و عشق این مراسم حتی پای بسیاری از غیر مسلمانان و گردشگران خارجی را برای مشاهده این مراسم به شهرهایی هم چون یزد و یا حسینیه اعظم زنجان می کشد.
مراسم نخل گردانی، طبق کشی، طشت گذاری، دسته‌های شاخسی واخسی، زارخاک، گِل مالی، بیل زنی و دیگر آئین های مرسوم تنها بخشی از مراسمی است که برای عرض ارادت رهروان سید الشهداء در شهر های مختلف و به سبک های مختلف همه ساله برگزار می شود اما امسال به دلیل شیوع بیماری کرونا این مراسم لغو شد.
اگر چه امسال به دلیل شیوع بیماری کرونا برپایی آئین های مذهبی به شکل سال های گذشته لغو شد و عزاداری ها به تجمعات کوچک تر و با رعایت پروتکل های بهداشتی معطوف شد اما بسیاری از عزاداران امیدوارند که سال آینده با رفتن ویروس منحوس کرونا بتوانند مراسمی را که شهرت ملی یافته است باری دیگر با همان شور و حال گذشته برگزار کنند لذا خالی از لطف نیست مروری بر آئین ها و رسوم مذهبی مردم استان های مختلف در سراسر کشور داشته باشیم.
یزد: حمل نخل
مراسم نخل برداری ظهرعاشوردر یزد قدمت دیرینه ای دارد نخلهای یزد هم به مانند سالهای گذشته سیاهپوش شده اند که هرساله در روز عاشورا پس از اقامه نماز ظهرعاشورا ، مراسم نخل گردانی در تمام نقاط استان برگزار می شد ولی امسال این مراسم هم مانند مراسم سنتی جوش حلقه و علم گردانی تحت تاتیر بیماری کرونا قرار گرفته و لغو شد.
شکوه عزاداری مردم سرزمین بادها و بادگیرها در سوگواری روز عاشورا، آیین نخل برداری است. در یزد، نخل را به شکل تابوت سیدالشهدا(ع) یا نمادی از یکی از شهدای کربلا درمی‌آورند.
مراسم آذین‌بندی و آماده کردن نخل‌ها برای ایام عزاداری ماه محرم با یک فراخوان، بسیج همگانی اهل محل و آبادی صورت می‌گیرد. برخی‌ها در یزد و حوالی آن، درختان خود را وقف می‌کنند تا در زمان کهن‌سالی آن ساقه‌هایش را صرف مرمت نخل کنند. نخلهای بزرگ، پس از تزئین، چندین تُن وزن پیدا می‌کنند و معمولاً برای بلند کردن و حرکت آن نیروی بسیاری لازم است. مثلاً نخلهای میدان امیر چخماق، میدان امام تفت، میدان مهریز، هر یک به‌زور ده‌ها نفر نیاز دارد.
ایلام: چایینه زنان
در ایام محرم بیشتر مردها در سوگواری سالار شهیدان امام حسین (ع ) ویارانش، نقش فعال‌تری دارند اما در میان مردم ایلام، زنان در رسم «چایینه» دیگر تنها شاهدان اندوهگین نیستند و مراسم ویژه‌ای دارند.
ازجمله این چایینه‌ها می‌توان به چایینه حضرت قاسم (ع) در روز هفتم، چایینه حضرت عباس (ع ) در روز هشتم، چایینه امام حسین (ع ) در روز دهم و چایینه روز اربعین حسینی اشاره داشت. به‌طور مثال در چایینه قاسم، بر تن دختری جوان و ازدواج‌نکرده لباس عروسی می‌پوشانند و پس‌ازآن چایینه خوان‌ها، این رسم را به‌جا می‌آورند.
زنجان: حسینیه اعظم
زنجان شهر کوچکی است اما سال‌هاست که در عصر روز هشتم محرم به یاد سقای دشت کربلا چندین هزار عزادار از حسینیه اعظم به‌سوی امامزاده ابراهیم شهر حرکت می‌کنند در سالهای اخیر بیش از دویست هزار نفر در این دسته شرکت می‌کنند. علاوه بر اهالی شهر، جمعی از اهالی استان‌های آذری‌زبان همسایه و حتی کشور آذربایجان خود را به زنجان می‌رسانند تا در این آیین بی‌نظیر شرکت کنند.
کثرت نذورات از سراسر جهان ازجمله چندین هزار گوسفند اهدایی و قربانی کردن آن‌ها پیشاپیش دسته، صحنه جالبی خلق می‌کند.
این گوسفندهای نذری به حدی است که می‌توان حسینیه اعظم زنجان را دومین قربانگاه مسلمانان جهان پس از منا نامید. در این دسته نه علم کشی می‌کنند و نه از زنجیرزنی و طبل دهل رایج در دسته‌های عزاداری خبری است.فقط سیل انسان‌های عزاداری است که نوحه‌های سنتی و قدیمی را زمزمه می‌کنند و بر سر و سینه می‌زنند.
امسال به دلیل شرایط کرونا این مراسم برگزار شد و لذا بسیاری از عاشقان حسینی که نذری در این راستا داشتند در قالب نذر های نیابتی و در راستای کمک به محرومان نذر خود را ادا کردند.
آذری‌ها: طشت گذاری
عزاداری شهرهای آذربایجان و اردبیل با دو رسم خاص «طشت گذاری» و دسته‌های «شاخسی، واخسی» معروف است.
دسته‌های عزاداری «شاخسی، واخسی» (شاه حسین، وای حسین)، بنابر سنت دیرینه آذربایجانیان، همه‌ساله دسته‌های عزاداری شاخسی، واخسی، از چند روز مانده به ماه محرم، شب‌ها در حسینیه‌ها و مساجد تشکیل‌شده و با حضور عزاداران، در صف‌هایی طویل و زنجیروار، راهی کوچه و خیابان شده و مرثیه‌ها و اشعار مذهبی در رثای سالار شهیدان ویارانش سرمی دهند.
رسم دیگر، «طشت گذاری» یا «طشت گردانی» است که منسوب به اردبیل، به‌طور خاص و مردم آذربایجان به‌طور عام است. در این آیین، طشت، نماد مشک سقای کربلا، نماد آب رود فراتی است که به روی حسین(ع) ویارانش بسته شد.
کاشان: چاووش عزا
در آخرین روز ذی‌حجه با ورود دسته «چاووش عزا» به بازار شهر کاشان مردم و کسبه از فرارسیدن ماه محرم مطلع می‌شوند. با نگاهی به تاریخ عزاداری سنتی در کاشان و شهرهای هم‌جوار آن، همچون نطنز، آران و بیدگل و اردستان به برخی آیین‌های سنتی ازجمله نخل گردانی و حمل خیمه‌گاه حسینی و شهدای کربلا برمی‌خوریم که در زمان آل‌بویه مرسوم بوده و در زمان قاجار نیز با برپا کردن تکیه‌ها آیین‌های تعزیه رونق بیشتری گرفته است.
عزاداری‌های سنتی در شهر کاشان سابقه‌ای طولانی دارد. به‌طوری‌که سابقه برپایی عزاداری در چند هیئت به بیش از دو قرن می‌رسد. مجلس روضه‌خوانی بیت آیت‌الله مدنی که بیش از دو قرن نسل به نسل بر پا می‌شود. یک قرن از سابقه برپایی مجلس روضه‌خوانی در بیت آیت‌الله یثربی در مسجد حبیب ابن موسی (ع) می‌گذرد و مجلس روضه‌خوانی در مسجد «درب یلان» از طرف مرحوم حاج ارباب حسن تفضلی دو قرن پیش از پدر وی به یادگار مانده که هنوز همه‌ساله برگزارمی‌شود. مراسم «توغ»برداری در کاشان نیز ازجمله آداب موردتوجه اهالی این شهرستان است. زمان برداشتن توغ در کاشان معمولاً در شب و روز عاشورا و شانزدهم محرم است، مرسوم است که دسته‌های عزاداری به دنبال آن به بازار رفته و در پای آن عزاداری می‌کنند.
شاهرود: روز «یا عباس یا عباس»
پنجمین روز از ماه محرم هرسال در شهر شاهرود روز«یا عباس یا عباس» نامیده شده و مراسم طوق بندان در این روز بر پا می‌شود. این نشانه از سه قسمت پایه چوبی، بدنه فلزی سینی مانند مشبک به شکل قلب و زبانه فولادی به عرض تقریبی ۱۰ سانتی‌متر و طول یک متر تشکیل می‌شود. در باور اهالی منطقه، این نشانه، نمادی از علم و بیرق علمدار واقعه کربلا حضرت ابوالفضل (ع) است.
پس از جامه به تن کردن بدنه طوق با پارچه‌های مشکی، سبز و غیره در این روز توسط سادات و پیر غلامان اباعبدالله الحسین(ع) انجام می‌شود. بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین طوق شهر که طوق «بابا علی» نام دارد. اگر در هنگام حمل طوق به‌طور ناگهانی تیغه آن بر زمین بیفتد، بلافاصله گوسفندی را در همان محل قربانی می‌کنند. در غیر این صورت معتقدند که پیشامد ناگواری برای شخص حامل طوق اتفاق خواهد افتاد.
هر طوق بنا بر سالهای گذشته در مقابل خانه افرادی که نذر دارند با حضور عزاداران و با ذکر سلام‌وصلوات توسط سادات یا پیر غلامان تکایا و مساجد ادا می‌شود؛ پس از جامه شدن همه طوق‌ها، در ساعت چهار بعدازظهر، عده‌ای از بزرگان تکیه‌ها درحالی‌که اشعار محتشم کاشانی را زمزمه می‌کنند در جلوی دیگر عزاداران به حرکت درمی‌آیند.
خرم‌آباد: سوگ سیاوش
گل، نماد عزاداری و ماتم، از داغ سوگ سیاووش برای ایرانیان است که امروزه لرها وارث این رسم در روزهای عزا و ماتم هستند. از چند روز مانده به عاشورا عده‌ای جهت روشن کردن آتش در صبح عاشورا، هیزم جمع می‌کنند. تا اگر در روز عاشورا برف و باران بارید و هوا سرد شد عزادارانی که درگِل می‌افتند از سرما حفظ شوند.
صبح روز عاشورا قبل از طلوع آفتاب، صدای آشنا و دلگیرانه ساز و دهل، جمعیت عزادار را به‌سوی میدان شهر و خره (گل) عاشورا فرامی‌خوانند. دسته‌دسته افراد سینه‌زن که از سرتاپا در گل غلت خورده‌اند، در میان دسته‌های عزادار سینه‌زنان به‌سوی مرکز شهر حرکت می‌کنند و این مراسم تا ظهر عاشورا ادامه دارد. از دیگر رسم‌های روز عاشورای لرها مراسم «دختران چهل‌منبر» است. از اول صبح عاشورا، دخترانی سیاهپوش و نقاب‌دار با پای‌برهنه به‌صورت گروهی، مجالس عزا و حسینیه‌های شهر را می‌گردند و با نیت خواسته‌های مختلف به‌ویژه بخت‌گشایی در هر جلسه و مراسم عزاداری یک شمع روشن می‌کنند تا چهل‌منبر را سر بزنند و چهل شمع روشن کنند.
دزفول: حمل شیدونه
مردم عزادار دزفول، در روز عاشورا طاقی با چهار گلدسته را به حرکت درمی‌آورند که روی آن به سبک نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای، صحنه‌هایی از عاشورا به تصویر درآمده است. این طاق «شیدونه» نام دارد و نذورات مردم در آن پخش می‌شود. شیدونه‌ها به بزرگانی که در روز تاسوعا نقش داشته‌اند، اختصاص دارد.
بوشهر: واحد
سینه‌زنی بوشهری به این صورت است که نوحه‌خوان در وسط می‌ایستد و بین ۵ تا ۲۰ حلقه انسانی دور او تشکیل می‌شود. سینه‌زن‌ها به‌صورت دایره‌ای می‌چرخند و حرکت پای آنان بانوای نوحه‌خوان هماهنگی دارد؛ صحنه‌هایی بسیار تماشایی و شورانگیز که هر بیننده‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اوج اجرای سینه‌زنی، هنگام اعلام واحد توسط نوحه‌خوان است که در آخرین لحظات سینه‌زنی و دمام که دریای مواج سینه‌زنان در اوج هیجان و شور و خلسه فرورفته، پس از یک مکث کوتاه با صدای رسا می‌گوید «واحد» و گروه سینه‌زن یک‌صدا جواب می‌دهند «الله واحد» و نوحه‌خوان نوحه واحد را مطابق و مناسب با روز عزا می‌خواند.
از قدیمی‌ترین محله‌های بوشهر که از قدیم‌الایام مردم به برپایی مراسم سوگواری سید و سالار شهیدان پرداخته‌اند، چهار محل است که از شب‌های ابتدایی ماه محرم بیشتر بوشهری‌ها به آنجا می‌روند. در «شام غریبان» بوشهری‌ها درحالی‌که علم‌ها را به‌صورت خوابانده حمل می‌کنند با حرکت در معابر عمومی و اجتماع در مساجد، تکایا و حسینیه‌ها با خاموش کردن چراغ‌ها و در فضای تاریک در غم شهدای دشت کربلا و حالات خاندان رسول‌الله(ص) اشک ماتم می‌ریزند.
کسانی که برای دیدن عزاداری به بوشهر می‌روند، باید بدانند که آنجا غذاهایی که به‌صورت نذری پخته می‌شوند، بیشتر محلی هستند. در صبحانه، نان واش بوشهری با سبزی و گوشت پخته و بین عزاداران پخش می‌شود. ناهار و شام هم بیشتر شکر پلو با شکر و زعفران و قیمه بوشهری با گوشت و نخود له‌شده می‌پزند.
کرمان: چل منبرون
برگزاری مراسم چل منبرون در شب‌های تاسوعا و عاشورای حسینی یکی از مراسم و سنت‌های شاخص مردم کرمان در ماه محرم است.مردم کرمان در شام غریبان امام حسین(ع) و اهل‌بیت سالار شهیدان در چهل تکیه و منبر به یاد شهدای عاشورا شمع روشن می‌کنند.
در روستای هوتک عده‌ای در قالب لشکر دشمن به‌عنوان "شمریان" و در مقابل عده دیگری به‌عنوان یاران امام حسین (ع) قرار می‌گیرند و به‌صورت نمادین به جنگ و نبرد می‌پردازند.
از دیگر رسوم کرمانی‌ها به‌خصوص در شهرستان کوهبنان تشکیل دسته‌های سینه‌زنی "یا عباسی" است که به‌صورت کفن‌پوش در روزهای تاسوعا و عاشورا بانوای "جانم فدای عباس(ع)" در میان عزاداران و سایر هیئت‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی حضور دارند.با پای‌برهنه رفتن در روز عاشورا به خاطر همدردی با اسیران کربلا نیز در سطح استان کرمان مرسوم است.
از دیگر سنت‌های مردم کرمان که قدمت طولانی دارد ، دادن "عاشوری" یا "آش بلغوری" است. خانواده‌هایی که یک سال از درگذشت عزیزشان نگذشته باشد در دهه اول محرم به‌ویژه تاسوعا و عاشورا این آش را پیش از طلوع آفتاب می‌پزند و بین مردم محله تقسیم می‌کنند، مالیدن کاه‌گل به سروصورت، در بعضی از نقاط استان کرمان هم رایج است.
در روزهای یازدهم تا سیزدهم محرم مراسم "پرسه امام" اجرا می‌شود و گروهی به نام بنی اسد که صورت خود را پوشانده‌اند، مراسم خاک‌سپاری شهدای کربلا را به‌صورت نمادین برگزار می‌کنند.
شهرهای جنوبی ایران
شهرهای خوزستان و عشایر عرب منطقه که عشق و ارادت خاصی به اباعبدالله الحسین (ع) دارند، یکی دیگر از سنت‌های زیبای نواحی جنوب غربی استان خوزستان در ماه محرم، سبک نواختن سنج و دمام این مناطق است که از سابقه‌ای طولانی برخورداراست. سنج و دمام و بوق آهنگی حماسی را خلق می‌کند و ضمن اینکه عزاداران را به‌سوی محل برپایی هیئت‌های عزادار فرامی‌خواند، درحرکت دسته‌های عزادار سینه‌زن و زنجیرزن انسجام خاصی ایجاد می‌کند.
از طرف دیگر صدای سنج و دمام تداعی‌کننده طبل زمان جنگ و حماسه عاشور است، زیرا از این وسیله علاوه بر میدان جنگ برای آمادگی رزمندگان نیز استفاده می‌شد.
امسال اگرچه شاهد آئین های مذهبی هم چون گذشته نبودیم اما بیماری کرونا نتوانست چیزی از عشق و ارادت مردم به سرور و سالار شهیدان بکاهد و از برپایی مراسم عزاداری بکاهد لذا موجب شد تا هر خانه ایرانی تبدیل به حسینیه ای برای سوگواری امام حسین(ع) و یاران با وفایش شود.
نظر شما