محبوبه علیپور/

 امروزه افزایش جمعیت سالمندان واقعیتی انکارناپذیر در جامعه جهانی به شمار می‌رود، گرچه در حال حاضر در کشور ما آمار سالمندان چندان قابل تأمل نیست چنانکه نرخ سالمندی در استان خراسان رضوی کمتر از میانگین کشوری برآورد می‌شود، اما شتاب تغییرات جمعیتی ما را وامی‌دارد که جدی‌تر به پدیده «سالخوردگی جمعیت» بیندیشیم.

*فرصت طلایی پنجره جمعیتی

دکتر علی‌اصغر حسنی، جمعیت‌شناس در تشریح دلایل این مسئله می‌گوید: مهم‌ترین علت سالخوردگی جمعیت کاهش سطح باروری مستمر و در بازه زمانی طولانی‌مدت است. اگر در جامعه‌ای فرزندآوری کاهش پیدا کند، جمعیت زیر ۱۵ سال نیز به تدریج کم شده و بر نسبت جمعیت در سایر سنین افزوده می‌شود. مسئله دیگر نیز افزایش امید به زندگی و کاهش میزان مرگ و میر سالمندان بالای ۶۰ سال است. البته از لحاظ ساختاری؛ توسعه نیز منجر به افزایش سالخوردگی جمعیت می‌شود؛ چراکه براساس تحولات ناشی از همین مقوله؛ حضور افزون‌تر بانوان در بازار کار و حوزه‌های تحصیلی، کاهش سطح باروری را به دنبال دارد؛ چراکه تحولات یاد شده در تغییر پایگاه اجتماعی، تغییر در نظام ارزش‌ها و سبک زندگی، الگوهای سن ازدواج، تأخیر در سن ازدواج و طولانی شدن مرحله جامعه‌پذیری زنان اثرگذار است. ناگفته نماند که به طور کلی کاهش باروری بنا بر دلایل گوناگونی در سطوح طبقات اجتماعی رخ می‌دهد. چنانکه طبقات کم‌برخوردار به دلیل تنگناهای اقتصادی ترجیح می‌دهند فرزندان کمتری داشته باشند. در حالی که طبقات مرفه و گروه‌هایی که در طبقات بالای جامعه قرار دارند مطابق نظام ارزشی و اجتماعی رغبتی به فرزندآوری نشان نمی‌دهند. بنابراین به منظور رفع این مسائل باید متناسب با شرایط هر گروه سیاست‌گذاری‌های متفاوتی اعمال شود.

وی با بیان اینکه اگر حدفاصل سال‌های ۶۵-۶۰ که شاهد رشد جمعیت بودیم را در نظر نگیریم، می‌توان گفت که از اواسط دهه ۴۰ تا امروز ما با کاهش رشد جمعیت مواجه بوده‌ایم البته سرعت کاهش سطح باروری از سال ۶۵ به بعد شتاب گرفته، تصریح می‌کند: جمعیت یکباره به سالخوردگی نمی‌رسد، در برخی جوامع همانند فرانسه بازه زمانی ۱۰۰ ساله سپری شده که به این مرحله برسند در صورتی که کشور ما در حدود ۳۰ سال این روند را طی خواهد کرد. البته ما در میانه مسیر سالخوردگی جمعیت قرار گرفتیم زیرا در حال حاضر ۷۰ درصد جمعیت ما در سنین ۱۵ تا ۶۴ قرار دارند و ما همچنان در بازه فرصت طلایی قرار داریم.

•       جمعیت ۱۱ درصدی سالمندان

دکتر حسنی همچنین می‌افزاید: چنانچه این فرصت ارزشمند از دست برود طی ۱۵ سال آینده با مسئله سالخوردگی جمعیت مواجه خواهیم بود که همین امر نیازمند تغییر سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌سازی‌هاست، زیرا هر قدر ساختار جمعیتی دستخوش تغییر شود، در همین راستا نیز نیازهای جامعه متحول خواهد شد. چنانکه با رشد سالمندان بودجه عمده کشور از صرف در حوزه آموزش و پرورش به سوی عرصه سلامت و درمان هدایت خواهد شد. در حال حاضر نیز این قضیه به دلیل رشد بیماری‌های غیرواگیر همانند دیابت و فشار خون؛ کم و بیش آغاز شده است. زیرا رشد جمعیت سالمند را پیش رو داریم؛ چراکه جمعیت سالمند از ۳ درصد در سال ۶۵ به ۱۱ درصد در حال حاضر رسیده که این رقم نیز در آینده نه چندان دوری به ۲۲ درصد خواهد رسید. بنابراین شاهد خواهیم بود که ۲۲ میلیون نفر از جمعیت ۱۰۰ میلیونی ما سالمند باشند. در حالی که اگر از فرصت پنجره طلایی جمعیت به درستی استفاده شود، فشار بر ساختارهای اقتصادی و اجتماعی کمتر خواهد شد.

وی با تأکید بر ضرورت اجرای سیاست‌های حمایتی و تشویقی برای خانواده اظهار می‌دارد: جای شگفتی دارد از ۱۴ بند سیاست‌های جمعیتی ابلاغیه از سوی مقام معظم رهبری تنها بر یک بند فرزندآوری توجه می‌شود. این در حالی است که سیاست‌های یاد شده بر موضوعاتی همانند مهاجرت، استفاده از ظرفیت‌های جمعیتی خارج از کشور، سلامت زنان و امور مربوط به محیط زیست توجهی ویژه دارد. از همین رو زمانی در رشد جمعیت توفیقی حاصل می‌شود که دیگر بندهای سیاست‌های مزبور اجرایی شود به خصوص مقدمه سیاست‌های ابلاغی که بر هماهنگی نهادها تأکید دارد. این در حالی است که متأسفانه اغلب سازمان‌ها و نهادها به دنبال انجام بحث‌های نظری و برگزاری همایش‌ها هستند.