قدس آنلاین: زد وخورد نظامی میان دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان که از یک هفته پیش (یکشنبه 6 مهر) آغاز شد، همچنان ادامه دارد. در این حین ناظران بین‌المللی در مورد تبدیل‌شدن قفقاز به حوزه‌ای دیگر از درگیری نیابتی در سطح منطقه به‌واسطه دخالت‌های خارجی، آن هم درحالی‌که آتش جنگ از شمال آفریقا در لیبی گرفته تا لبنان، سوریه، عراق، یمن و تا افغانستان و کشمیر همچنان زبانه می‌کشد، هشدار می‌دهند.

برخی تحلیلگران کشورمان اما معتقدند همان‌گونه که ایده کشورهای ضامن آتش‌بس در حل بحران سوریه به کاهش تنش در شام در یکی دو سال اخیر انجامید، اکنون اجرای چنین سناریویی در قفقاز هم می‌تواند به کاهش درگیری کمک کند. بااین‌وجود، اینکه سه کشور ایران، روسیه و ترکیه با مواضع مختلف چگونه و تا چه حد می‌توانند به حل منازعه میان باکو و ایروان کمک کنند، سؤال بزرگی است. در گفت‌وگو با محسن پاک آیین دیپلمات کشورمان به این مسئله پرداخته‌ایم که سناریو کشورهای ضامن در بحران سوریه تا چه حد در قره باغ امکان‌پذیر است؟ پاک آیین در فاصله سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۵ به‌عنوان سفیر ایران در جمهوری آذربایجان فعالیت می‌کرد.

تعمد بین‌المللی بر ادامه‌دار شدن بحران قره‌باغ

ایران پیشنهاد راه‌حلی مشابه سوریه برای حل‌وفصل مناقشه در قره‌باغ را داده است. علی ربیعی، سخنگوی دولت پیش‌تر با ابراز نگرانی از درگیری‌های گسترده جمهوری آذربایجان با ارمنستان، از سه کشور ترکیه، ایران و روسیه برای حل بحران مناقشه قره‌باغ دعوت کرد. ربیعی دراین‌باره گفت: «موضع ایران در مورد ضرورت رعایت و به رسمیت شناختن تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان کاملاً واضح است و دولت ایران بارها بر این حق قانونی در چارچوب قوانین بین‌المللی و قطعنامه‌های سازمان ملل تأکید کرده است. ما همچنین معتقدیم که اختلاف‌ها بین دو همسایه جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان دارای یک‌راه حل صلح‌آمیز است؛ بنابراین ایران، ترکیه و روسیه می‌توانند به‌منظور حل مسالمت‌آمیز مشکلات آن‌ها، در اجرای قطعنامه‌های سازمان ملل به دو کشور همسایه کمک کنند».

شرایط سخت قفقاز برای کاهش تنش‌ها

محسن پاک آیین ولی معتقد است تکرار سناریو مشابه آنچه برای ایران، روسیه و ترکیه در سوریه اتفاق افتاد، به چند دلیل در حوزه قفقاز سختی‌های خاص خود را دارد. وی دراین‌باره می‌گوید: نخستین چالش به سابقه درگیری میان دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان بازمی‌گردد. مناقشه میان دو کشور سابقه‌ای حداقل 25 ساله دارد و همین مسئله سبب می‌شود هرگونه میانجیگری برای این نزاع سخت باشد. این دیپلمات کشورمان ادامه داد: از سوی دیگر با توجه به اراده دو کشور در حالت فعلی که بر تداوم درگیری قرار دارد، بهتر است یک‌نهاد بین‌المللی – به‌ویژه شورای امنیت سازمان ملل - در این زمینه وارد عمل شده و مکانیسمی برای حل بحران قره‌باغ دیده شود که از قدرت و ضمانت اجرایی برخوردار بوده و فقط به توصیه بسنده نکند.

نقش رؤسای گروه مینسک در ادامه دار شدن بحران قره باغ

سفیر اسبق ایران در جمهوری آذربایجان با بیان اینکه شورای امنیت سازمان ملل تاکنون چهار قطعنامه در موضوع قفقاز مصوب کرده که به اجرا درنیامده است افزود: مقصر اصلی ادامه‌دار شدن بحران قره‌باغ شورای امنیت و در رأس آن‌ها سه کشور آمریکا، روسیه و فرانسه به‌عنوان رؤسای گروه مینسک هستند. کوتاهی و شاید تعمدی که آن‌ها از جهت ادامه‌دار شدن تنش در این منطقه داشتند – به جهت فروش تسلیحات و توسعه نفوذ با وابسته کردن کشورهای درگیر به خود - سبب شد این مشکل منطقه‌ای تا امروز ادامه پیدا کند. وی تصریح کرد: به نظر می‌رسد تنها مکانیسم بین‌المللی برای حل نزاع، ورود جدی شورای امنیت سازمان ملل است. این نهاد باید جدیت بیشتری برای نظارت بر طرفین درگیری و اجرای تعهداتشان داشته باشد و اگر پایبند نباشند، علیه آن‌ها تحریم‌های بین‌المللی اجرا شود.

ترکیه ظرفیتی برای میانجیگری دراین‌باره ندارد

کشورهای ایران، روسیه و ترکیه به جهت نفوذ تاریخی و همچنین منافعی که در حوزه قفقاز دارند، هرکدام از ظرفیت و فاکتورهایی برای میانجیگری در بحران قره‌باغ برخوردار هستند، ولی میزان دخالت آن‌ها تنها در حد توصیه و دعوت به خویشتن‌داری بوده و از ضمانت‌های اجرایی برخوردار نیستند. پاک آیین با ذکر این نکته ادامه می‌دهد: تهران و مسکو هم طبیعتاً جز توصیه و ارائه طرح برای کاهش تنش نمی‌توانند کاری انجام دهند. به‌طور نمونه سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه چند سال پیش‌طرحی ارائه داد که بر اساس آن از ارمنستان خواست پنج شهر جمهوری آذربایجان را آزادکرده و در ادامه در مورد دو شهر دیگر و بخش قره‌باغ گفت‌وگو شود، اما ایروان این ایده را نپذیرفت.

ایران، بی‌طرف‌تر از ترکیه

سفیر اسبق ایران در جمهوری آذربایجان افزود: ایران هم در مقاطع مختلف طرح‌هایی داده، اما به دلیل نبود مکانیسم اجرایی اتفاقی نیفتاده است. ایران به دلیل مجاورت جغرافیایی با دو کشور و دارا بودن سوابق تاریخی، فرهنگی و تمدنی با مردم هر دو کشور و اینکه به شکل جانبدارانه وارد این مناقشه نشده است، می‌تواند به‌عنوان یکی از گزینه‌های میانجیگری میان دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان عمل کند.

در سوی دیگر آنکارا از ظرفیتی برای میانجیگری در بحران قره‌باغ برخوردار نیست. وی عنوان کرد: ترکیه به سبب نوع موضع‌گیری جانبدارانه از جمهوری آذربایجان و خدشه واردکردن اصل بی‌طرفی در نزاع میان باکو و ایروان اصلاً از چنین امکانی برخوردار نیست و صلاحیتش از سوی ارمنستان رد خواهد شد. ترکیه همچنین با اتهام نسل‌کشی از سوی ارامنه روبه‌رو است و به‌طور طبیعی نمی‌تواند وارد این ماجرا شود. این دیپلمات کشورمان گفت: تنش‌های اقتصادی و سیاسی میان ایروان و آنکارا حتی پیش از درگیری قره‌باغ مطرح بوده و این مسئله سبب شده است که در سال‌های گذشته ارمنستان هیچ‌گاه پیشنهاد میانجیگری ترکیه را نپذیرد و تمایلی به این مسئله نشان ندهد. هرگاه ترکیه تغییر رفتار داد در آن شرایط می‌توان روی این کشور حساب باز کرد، ولی تا زمانی که آنکارا بخواهد طرفدار یکی از طرفین دعوا باشد، جایی برای روند مذاکره در این درگیری نخواهد داشت.

تلاش آمریکا و رژیم صهیونیستی برای ماهی‌گیری از آب گل‌آلود

محسن پاک آیین در انتها با اشاره به تلاش آمریکا و رژیم صهیونیستی برای ماهی‌گیری از آب گل‌آلود ایجادشده در قفقاز تأکید کرد: تل‌آویو به‌طورقطع یکی از عوامل شعله‌ور شدن دوباره جنگ قره‌باغ  است. رژیم صهیونیستی با هر دو طرف درگیری رابطه دارد. از یک سو با جمهوری آذربایجان در سطح کلان اقتصادی و نظامی همکاری داشته و از سئی دیگر با دولت ارمنستان هم همکاری اطلاعاتی دارد. وی عنوان کرد: تنش در قفقاز برای صهیونیست‌ها بازی دو سر برد است؛ ازیک‌طرف تسلیحات زیادی به طرفین درگیری می‌فروشد و از سوی دیگر حوزه ناامنی در کنار مرز جمهوری اسلامی ایران ایجاد می‌کند. البته کمپانی‌های اسلحه‌سازی آمریکایی هم مسلماً از این بازار داغ بی‌نصیب نیستند و از طریق رژیم صهیونیستی تسلیحات خود را به جمهوری آذربایجان و ارمنستان می‌فروشند.

بی طرفی فعال مبتنی بر درگیر کردن سازمان‌های بین‌المللی

علیرضا محرابی، تحلیلگر ارشد مسائل حوزه آسیای مرکزی و قفقاز و استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با دیپلماسی ایرانی نیز درباره موضع درست تهران در برابر مناقشه قره‌باغ بر این باور است که بهترین راهبرد جمهوری اسلامی ایران در قبال مناقشه قره‌باغ استراتژی «بی‌طرفی فعال مبتنی بر درگیر کردن سازمان‌های بین‌المللی» است. ذیل این سیاست، جمهوری اسلامی ایران در عین اینکه در قبال مناقشه قره‌باغ، هم در برابر ارمنستان و هم در قبال جمهوری آذربایجان موضع بی‌طرف را در پیش می‌گیرد، باید تلاش‌های جدی دیپلماتیکی هم برای  درگیر کردن ظرفیت‌های سازمان‌ها، نهادها، ارگان‌ها و دیگر بازیگران بین‌المللی برای حل‌وفصل نهایی این مناقشه را در دستور کار خود قرار دهد.

انتهای پیام/