مهدی کاهانی مقدم/
به دنبال درخواست مرکز توسعه روستایی و موافقت شورای فرهنگ عمومی، ۱۵ مهرماه به عنوان روز ملی روستا و عشایر در تقویم رسمی کشور ثبت شده است تا شاید به این طریق قدردانی و تجلیلی از زحمتکشان غیور و سلحشور روستایی و عشایری و خدمات ارزنده آنان به کشور عزیزمان انجام شود. این روز همچنین می‌تواند بهانه و فرصتی برای توسعه و ترویج فرهنگ روستایی باشد. روستاییان و عشایری که عمدتاً در عین محروم بودن از امکانات اولیه زندگی و رفاهی، نقش ارزنده‌ای در هر دوره و زمانه‌ای به ویژه در زمینهٔ توسعه و رشد اقتصادی مملکت داشته‌اند و برای عمران و آبادانی ایران زحمات فراوانی متحمل شده و در راه داشتن وطنی سرافراز، جانفشانی و ایثارگری‌های فراوانی از خود نشان داده‌اند.
در مقابل اما طی دهه‌های گذشته تاکنون دولتمردان و قانون‌گذاران، کمتر توجهی به روستاییان و عشایر و پاسخگویی به نیازها و مطالبات آنان داشته‌اند و اگر اقدامی هم در این حوزه انجام شده، در حد رفع نیازهای ابتدایی بوده و بس! در سال‌های اخیر اما این بی‌توجهی به روستاییان و عشایر نمود بیشتری داشته است؛ دولت تدبیر و امید هم با وجود ادعای ارائه خدمات و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های فراوان، در زمینهٔ توجه به ایجاد و توسعه زیرساخت‌های روستایی، معیشت روستاییان، اقتصاد و هویت بخشیدن به روستا به‌عنوان اساس تمدن ایران بزرگ، حرکت رو به جلو و ملموسی نداشته و ادعای این دولت مبنی بر برنامه‌ریزی کلان برای اشتغال‌زایی، کارآفرینی و تقویت بنیه اقتصادی روستاها، در حد همان شعار باقی مانده است.
• ناکامی دولت در جلوگیری از مهاجرت روستاییان
استان خراسان رضوی ۲ هزار و ۵۴۰ روستا دارد که بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ یک‌میلیون و ۷۱۳ هزار و ۱۲۱ نفر، معادل ۸.۴ درصد جمعیت روستایی کشور را در خود جای داده است.
در حالی که به باور کارشناسان، یکی از راهکارهای اساسی برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و شکل‌گیری مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها، ایجاد فرصت‌های اشتغال پایدار است، اما در این زمینه خیلی ضعیف عمل شده است.
حجت‌الاسلام پژمان‌فر، نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی در این باره می‌گوید: در گذشته ۷۵ درصد جامعه ما روستایی بودند اما امروزه این موضوع معکوس شده است، به این دلیل که در حوزه اشتغال روستایی کار نشده و تنها خدمت‌رسانی صورت گرفته است.
توسعه صنایع تبدیلی در حوزه کشاورزی به عنوان یکی از عوامل مؤثر در ماندگاری روستاییان، همچنان مورد غفلت واقع شده است. در حوزه تولید و اشتغال در روستاهای خراسان رضوی، سرمایه‌گذاری مناسبی انجام نشده و دولت نتوانسته زمینه‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذاران را فراهم کند.
در حوزه ایجاد و توسعه امکانات رفاهی، ورزشی و فرهنگی در روستاها نیز شاهد ضعف عملکرد دستگاه‌های مسئول هستیم. ظرفیت‌سازی و توانمندسازی روستاییان، کارآفرینی و اشتغال‌زایی برای آنان، ارتقای سطح زیست‌پذیری روستاها و حفاظت از محیط زیست روستایی، محرومیت‌زدایی و کاهش فقر، حمایت‌های معیشتی و اجتماعی و بهبود شاخص‌های سلامت روستاییان نیز از جمله مسائلی هستند که برخلاف شعار و وعده‌های مسئولان و دولتمردان همچنان در زمره مطالبات و خواسته‌های اجابت نشده روستاییان این خطه به شمار می‌آیند.
تا جایی که به گفته مدیر صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر خراسان رضوی، از مجموع ۵۰ درصد جمعیت روستایی هدف این صندوق که بانوان هستند، تنها ۵/۱۳ درصد زیر پوشش بیمه اجتماعی روستاییان قرار گرفته‌اند.
• ۳۵ طایفه درگیر کمبودها و مشکلات
جمعیت عشایری خراسان رضوی هم با کمبودها و مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند که دست‌کمی از مشکلات روستاییان این خطه ندارد. بیش از ۷هزار خانوار عشایری خراسان رضوی با ۳۵ هزار نفر جمعیت در قالب ۳۵ طایفه در این استان زندگی می‌کنند و با اینکه کمتر از یک درصد جمعیت ۶میلیون و ۴۰۰ هزار نفری استان را تشکیل می‌دهند اما ۱۵ درصد دام منطقه را در اختیار دارند که بر اساس آمار رسمی، هر یک نفر از جمعیت عشایر گوشت مورد نیاز ۱۶ نفر را تولید می‌کند.
عشایر خراسان رضوی علاوه بر این، با تولید سالانه ۱۹ هزار تن فراورده دامی شامل شیر، روغن، پشم، کرک و کود حیوانی و نزدیک به ۴۲ هزار مترمربع صنایع‌دستی شامل گلیم، قالیچه، فرش و تابلوفرش نقش بسزایی در اقتصاد استان ایفا می‌کنند.
جالب است بدانیم که در مقابل این ظرفیت و قابلیت‌های توسعه‌ای عشایر، امسال تنها پنج پروژه با هدف گسترش عدالت و توسعه پایدار در مناطق عشایری، در هفته دولت به بهره‌برداری رسید که شامل احیا و مرمت یک چاه مالداری، ساخت مخزن آب، بازسازی و مرمت پل عبوری، تأمین تانکر ۱۰ هزار لیتری ذخیره آب شرب در شهرستان‌های سبزوار، قوچان، درگز و چناران و افتتاح دامداری شرکت تعاونی عشایری کویرنشینان شهرستان خواف بوده است.
در همین حال گفته می‌شود، ۶۶ درصد فضای آموزشی دانش‌آموزان عشایر در شهرستان قوچان، بخش رضویه مشهد و روداب سبزوار کانکسی است و نوسازی و تجهیز فضاهای آموزشی کانکسی در خراسان رضوی نیازمند تأمین ۲۰ دستگاه کانکس دیگر با یاری و کمک خیران است.
همچنین با وجود شیوع بیماری کووید۱۹ و تأکید بر استفاده از سامانه آموزشی شاد، وضعیت آنتن‌دهی بسیاری از مناطق عشایری استان مطلوب نیست.
• ضرورت محرومیت‌زدایی در مناطق روستایی و عشایری
کلام آخر اینکه، شواهد نشان می‌دهد در سالیان اخیر به روستا و عشایر، آن گونه که باید توجه نشده است؛ هر چند که نظام اسلامی در راستای محرومیت‌زدایی و ارائه امکانات به مناطق روستایی و عشایری خدمات ارزنده‌ای ارائه داده، اما در راستای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها، امکانات لازم فراهم نشده؛ برای جبران خسارت وارده به مزارع و دام‌های درصد زیادی از روستاییان و عشایر بر اثر حوادث و خشکسالی‌ها تسهیلاتی پرداخت نشده است.
ایجاد راه‌های ارتباطی روستاها و شبکه‌های دسترسی روستاییان به مراکز شهری به ویژه برای فروش محصولات زراعی، باغی و دامی از یک‌سو و درمان و خرید مایحتاج آن‌ها به خصوص در مناطق سخت‌گذر کوهستانی یا بیابانی هنوز جای کار فراوانی دارد.
رفع مشکل بی‌آبی یا کم‌آبی، ارائه آموزش‌های ترویجی به روستاییان در خصوص مسائل مرتبط با کشاورزی و دامپروری و همچنین توسعه کتابخانه‌های روستایی و کمک به رفع محرومیت‌های آموزشی روستا و سیاه‌چادرهای عشایری و بهبود وضع بهداشت و درمان روستاییان و عشایر نیز از جمله مسائل مهمی است که باید با جدیت و هر چه سریع‌تر اجرایی شود.
نظر شما